Ғәбитов Хәбибулла Ғәбделҡаһир улы: өлгөләр араһындағы айырма

 

[[«Ғәлиә» мәҙрәсәһе]]н тамамлағандан һуң Верхотурск, [[Иркутск]], [[Верхнеуральск]] ҡалаларында мәҙрәсәлә уҡыта. Был йылдарҙа шиғри ижад менән шөғөлләнә башлай. Уның тәүге әҫәрҙәре [[Ырымбур]]ҙа нәшер ителгән «Мөғәллим», «Шура», «Тормош» журналдарында баҫылып сыға.

 

1917 йылдың май айында Ғәбитов Хәбибулла [[Мәскәү]]ҙә I Бөтә Рәсәй мосолмандарының съезында Башҡортостан милли хәрәкәтенең территориаль автономияһы өсөн ойошторолған эшендә ҡатнаша. Ғәбитов милли хәрәкәттең әүҙем ҡатнашыусыһы булып китә.

 

Ҡоролтайҙа [[Шәйехзада Бабич|Ш.Бабич]], Г. Иркәбаев, Н.Таһиров менән берлектә «Тулкын» башҡорт йәштәр берләшмәһен ойоштороуҙа ҡатнаша. Башҡарма комитет составына инә (14, 245 б.].

 

1918 йылдың ғинуар айында Башҡорт хөкүмәте ҡушыуы буйынса Тамъян- Ҡатай автономияларының идаралығын ойоштороу буйынса шөғөлләнә. 1918 йылдың февраль айында Ғ. Иҙелбаев һәм Ғ. Мәғәзов менән Ырымбурға ҡайтыу менән, [[Баймаҡ]]та урындағы большевиктар тарафынан ҡулға алына,

 

22 февралдә большевиктар суды ҡарары менән командирҙар, башҡорт отряды поручигы Иҙелбаевты һәм прапорщик Мәғәзовты аталар. Ғәбитов мыҫҡыллауҙарҙан һәм туҡмалыуҙарҙан һуң иреккә сығарыла. 1918 йылдың көҙөндә был Баймаҡтағы трагик ваҡиға тураһында ул «Башҡорт тауышы», «Башҡортостан хөкүмәтенең теле» гәзиттәре битендә ентекле һүрәтләй [4, с. 308—334].

 

1918 йылдың яҙынан алып Ғәбитов Үҙәк мосолман комиссариатының башҡорт бүлегендә эшләй, агитация мәсьәләләре менән шөғөлләнә. [4, с. 406,457]. Башҡорт хөкүмәтенең эшмәкәрлеге тергеҙелеү менән, хөкүмәттең Ырымбур хәрби бүлеге эшенә әүҙем ылығып китә. «Башкорт тауышы» гәзитен сығарыуҙы яйға һала.

1918 йылдың 7 авгусында рәсми орган булараҡ, урыҫ телендә сығарылған «Башкорт тауышы» гәзитендә автономиялы Башҡортостан халҡын Башҡортостан үҙәк хөкүмәтенең эше менән таныштырыу һәм уның күрһәтмәләрен аңлатыуға төп урын бирелә, тип хәбәр ителә. Бының менән бергә гәзит уҡыусыларҙы һуңғы сәйәси ваҡиғалар һәм хәрби хәбәрҙәр менән таныштырасаҡ. Ҡайһы бер сәбәптәр менән, "Башҡорт тауышы" гәзите аҙнаһына бер тапҡыр ғына сыҡҡанлыҡтан, һуңғы яңылыҡтар ҡыҫҡа, дөйөм һыҙатта хәбәр ителәсәк [5, с. 416, 420].

 

 

Бөтә был әҫәрҙәр 1918 йылдың «Тулкын» ойошмаһы баҫтырып сығарған «Башҡорт моңдары» шиғырҙар йыйынтығына инә. 1918 йылдың октябрь айында Башҡорт хәрби советы приказы менән Ғәбитов, ойошоп ятҡан 7-се Башҡорт уҡсылар полкының полк муллаһы тип тәғәйенләнә. Әммә аҡ командованиеһы яғынан финанслау туҡтатылғас, ноябрь айында 7-се полк таратыла.

 

Аҙаҡ Башҡорт республикаһының Халыҡ комитеты эске эштәренең мәғлүмәт-инструкторлыҡ идаралығында инструктор булып эшләй [2, д. 30, л. 41; 6, с. 150]. 1920 йылдың август айында Ғәбитов Хәбибулла [[Бөрйән-Түңгәүер кантоны|Бөрйән- Түңгәүер кантоны]]ның башҡарма комитеты ағзаһы булып һайлана [1, д. 132, л. 123; 7, с. 408, 410].

 

Артабан ул административ эштәрҙән ситләшә, ғилми һәм ижади эштәр менән шөғөлләнә башлай. «Башҡортостанды өйрәнеү буйынса йәмғиәт» ағзаһы була. 1923 йылда «Урал йырҙары» шиғырҙар йыйынтығын, ә 1924 йылда — бер исемле халыҡ йырына ҡоролған «Ынйыҡай менән Юлдыҡай» пьесаһын баҫтырып сығара. Пьеса Башҡорт дәүләт драма театры сәхнәһендә бер нисә тапҡыр ҡуйыла.

 

20-се йылдарҙа Ғәбитов Xәбибулла Башҡорт теле ғилемендә теоретик һәм практик мәсьәләләрҙе эшкәртеүҙә ҡатнаша. 1926 йылда яңы башҡорт алфавиты буйынса Комитет менән етәкселек итә. Бер нисә хеҙмәте бар.

 

30-сы йылдарҙа Хәбибулла Ғәбделҡаһир улы «Көньяк Урал урманы» тресында эшләй. Был ваҡытта башҡорт милли хәрәкәт эшмәкәрҙәрен эҙәрлекләү һәм репрессиялау башлана. 1935 йылда уны милләтселектә ғәйепләп, ҡулға алалар һәм биш йылға иркенән мәхрүм итәләр. Язаны Магаданда үткәрә.