Иҙелбаев Ғабдулла Сәфәрғәле улы: өлгөләр араһындағы айырма
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
Тутыйғош (фекер алышыу | өлөш) Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ |
Тутыйғош (фекер алышыу | өлөш) Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ |
||
26 юл:
Ғ. Иҙелбаев гимназия йылдарында уҡ халҡының тормошон яҡшыртыу, уның киләсәге тураһында уйҙар менән янып йөрөй.
{{цитата башы}}''Гимназияла уҡыған саҡта уҡ Иҙелбаев телмәр тоторға ярата ине. Оҫта теллелек һәләте унда юридик факультетында беренсе тапҡыр лекциялар тыңлаған саҡта уяна. Ул үҙен тыуған халҡын төрлө эшҡыуарҙарҙың ҡомһоҙ ҡулдарынан, уның фекеренсә, тартып ала торған фәнгә бағышларға ҡарар итә,''{{цитата аҙағы|сығанаҡ=}} — тип яҙа уның һабаҡташы.
Ләкин университетты тамамларға насип булмай. Уны хәрби хеҙмәткә саҡырылар. Прапорщик званиеһы биреп, Көньяҡ-көнсығыш фронтҡа ебәрәләр. Күрһәткән батырлыҡтары өсөн Иҙелбаев поручик дәрәжәһенә лайыҡ була. 1917 йылдың йәйенән алып поручик Иҙелбаев [[Симферополь]] ҡалаһында хеҙмәт итә. Был осорҙа Башҡортостанда, автономия өсөн милли хәрәкәт көсәйгәндән-көсәйә бара. Әйткәндәй, милли хәрәкәттең тәүге осоронда Ғабдулланың атаһы Сәфәрғәли Иҙелбаев та әүҙем ҡатнаша. [[1917 йыл]]дың июнь аҙағында «Башҡорт халҡының иттифаҡи бюроһы» ағзаһы итеп һайлана.
42 юл:
Баймаҡ Советы эшселәре ҡыҙылдарҙың полкы килгәнсе, Ғабдулла Иҙелбаев менән Ғимран Мағазовты туҡмап, мыҫҡыллап һорау алалар. Ҡыҙылдар башҡорт офицерҙарын, улар менән бергә ике полякты атырға тигән ҡарар сығара. Хәбибулла Ғәбитов офицер булмауы арҡаһында ғына үлем язаһынан ҡотола. Уның хәтерләүенсә, 22 февраль (7 март) көнө, бөгөн һеҙҙе атасаҡтар тип, Баймаҡ эшселәре Иҙелбаев менән Мағазовтың кейемдәрен һалдырып, уларға таушалып бөткән кейем бирәләр ҙә, атырға алып китәләр.
{{цитата башы}} ''«''Иҫке-моҫҡоға кейенгән, ҡыйлыҡтан алып киленгән галоштарҙа, талауҙан һуң хатта ойоҡбашһыҙ, тишек галоштарҙан күренеп торған ялан аяҡтары менән улар ҡарҙа торалар. Йөрәкте өҙгөс, ҡурҡыныс ине был күренеш...
..Ҡыҙылдарҙың башлығы намаҙға команда бирҙе. Беҙҙекеләр ике тапҡыр дүрт рәҡәғәтле намаҙ уҡынылар. Поляктар суҡындылар. Намаҙҙан һуң Ғабдулла Иҙелбаев һәм Ғимран Мағазов аяҡ өҫтө, ә поляктар тубыҡланып ҡабаттан стройға теҙелделәр. Ғабдулла Иҙелбаев әйтте:<br />
— ''Беҙҙе үлтерәһегеҙ, әммә тағы ла тере ике миллион башҡорт ҡала. Ошо ике миллионлыҡ халыҡты ҡырып бөтөрмәйенсә, һеҙ беҙҙең изге идеяны баҫтыра алмаҫһығыҙ. Үлемебеҙҙе беҙ тыныс күңел менән ҡаршы аласаҡбыҙ.''
Артынса ҡыҙылдар башлығының бойороғо булды. Атыусылар иҫерек булғанға күрә, залп уты килеп сыҡманы, атыш тарҡау булды. Әле йәнен бирмәгән поляк офицерҙары ҡыбырлайҙар ине. Ғабдулла менән Ғимран, ниндәйҙер көс табып, һаман аяҡ өҫтө торалар ине. Бына поляк офицерҙары тымдылар. Ә беҙҙекеләр һаман тора. Ниһайәт, башта Ғимран, уның артынан Ғабдулла, яйлап артҡа ауып, ҡоланылар һәм батырҙарса, күкрәк киреп данлы үлемдәрен ҡаршы алдылар», {{цитата аҙағы|сығанаҡ=}}'' — тип яҙа Х. Ғәбитов.
Баймаҡтағы ҡанлы ваҡиғалар башҡорт халҡында большевиктарға ҡарата нәфрәт уята. [[1918 йыл]]дың июнендә Башҡорт хөкүмәте большевиктарға ҡаршы һуғыш иғлан итә. Ул башҡорт халҡына яҙылған мөрәжәғәтендә:
| |||