Мельбурн: өлгөләр араһындағы айырма
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
Alfiya55 (фекер алышыу | өлөш) Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ |
Alfiya55 (фекер алышыу | өлөш) Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ |
||
1 юл:
{{мөхәррирләү|1=Alfiya55|2=20 ғинуар 2018}}
{{Ук}}
'''Ме́льбурн''' ({{lang-en|Melbourne}}
Мельбурн — донъяла иң көньяҡтағы [[:Категория:Миллионер ҡалалар|миллионер ҡала]].
Ҡала [[Австралия
| | | publisher = Australian Government. Culture and Recreation Portal | accessdate = 2010-02-08 | | archiveurl | }}</ref>. Ҡала викториан һәм заманса архитектуралар Мельбурн [[1835 йыл]]да Ярра йылғаһы буйында үҙ ирке менән килеп төпләнгән кешеләр тарафынан ауыл хужалығы биләмәһе сифатында нигеҙләнә (Австралияла европалыларҙың беренсе торамаһы барлыҡҡа килгәндән һуң 47 йыл үткәс)<ref name="settlement">{{cite web
| last = City of Melbourne.
| url = http://www.melbourne.vic.gov.au/info.cfm?top=52&pg=703
| title = Settlement – foundation and surveying.
| publisher = City of Melbourne
| accessdate = 2010-02-08
| lang = en
| archiveurl = https://www.webcitation.org/686KzfnY2
| archivedate = 2012-06-01
}}</ref>. Штатта башланған алтын биҙгәге арҡаһында ҡала тиҙ арала метрополияға әүерелә һәм 1865 йылға Австралияның иң эре һәм мөһим ҡалаһына әүерелә<ref name="largeby1865">{{cite web
| last = Fassa
| first = James Jupp.
| url = http://www.atse.org.au/index.php?sectionid=289
| title = The Snowy Mountains Scheme and Multicultural Australia.
| publisher = Australian Academy of Technological Sciences and Engineering.
| accessdate = 2010-02-08
| lang = en
| archiveurl = https://www.webcitation.org/686L07vns
| archivedate = 2012-06-01
}}</ref>, но уже в начале [[XX век]]а он уступил пальму первенства [[Сидней|Сиднею]]<ref name="overtake">{{cite web
| last = Lee
| first = Robert.
| url = http://www.environment.gov.au/heritage/ahc/publications/commission/books/linking-a-nation/chapter-6.html
| title = Linking a Nation: Australia's Transport and Communications 1788 - 1970.
| publisher = Australian Government. Australian Heritage Council.
| accessdate = 2010-02-08
| lang = en
| archiveurl = https://www.webcitation.org/68gaNKBSb
| archivedate = 2012-06-25
}}</ref>, әммә [[XX быуат]] башында был йәһәттән [[Сидней]] уны үтеп китә<ref name="overtake">{{cite web
| last = Lee
| first = Robert.
| url = http://www.environment.gov.au/heritage/ahc/publications/commission/books/linking-a-nation/chapter-6.html
| title = Linking a Nation: Australia's Transport and Communications 1788 - 1970.
| publisher = Australian Government. Australian Heritage Council.
| accessdate = 2010-02-08
| lang = en
| archiveurl = https://www.webcitation.org/68gaNKBSb
| archivedate = 2012-06-25
}}</ref>.
[[Австралия|Австралия Федерацияһы]] ойошторолған [[1901 йыл
| last = Otto
| first = Kristin.
| url = http://uninews.unimelb.edu.au/articleid_4332.html
| title = When Melbourne was Australia’s capital city.
| publisher = The University of Melbourne/
| accessdate = 2010-02-08
| lang = en
| deadlink = 404
| archiveurl = https://web.archive.org/20070626135624/uninews.unimelb.edu.au/articleid_4332.html
| archivedate= 2007-06-26
}}</ref>.
== Тарихы ==
[[Файл:Melbourne_1839.JPG|мини|237x237пкс|Мельбурн күренеше, 1839 йыл]]
[[Файл:Landing_at_melbourne_1840.jpg|слева|мини|200x200пкс|Мельбурндағы причал, 1840 йыл; [[акварель]]]]
[[Файл:Parliament_house_plans.jpg|слева|мини|200x200пкс|Мельбурнда парламент бинаһы планының төп нөсхәһе (литография). Төҙөлөш 1855 йылда башлана, ләкин тиҙҙән эш барышы әкренәйә. Һөҙөмтәлә көмбәҙе менән уҡыу залы өҫтөндәге ҡанаттары төҙөлмәй ҡала]]
[[Файл:Melbourne_international_exhibition_1880.jpg|справа|мини|200x200пкс|1880 йылғы Бөтә донъя күргәҙмәһен үткәреү өсөн төҙөлгән Король күргәҙмә үҙәге литографияһы
[[Файл:Karte_Melbourne_MKL1888.png|мини|279x279пкс|Мельбурндың 1888 йыл картаһы]]
[[Файл:Orica_House.jpg|мини|267x267пкс| ICI House офис бинаһы]]
Ярра йылғаһы һәм Порт-Филлип ҡултығы буйындағы территориялар европалыларға тиклем Австралияның вурунджери ҡәбиләһенеке була. Аборигендар бында кәм тигәндә 40 мең йыл йәшәгән<ref name="settlement" />. Европалылар колония булдырыу ниәтен тәүҙә 1803 йылда ғәмәлгә ашырырға тырыша, Салливан-Бей төбәгендә торама нигеҙәй, әммә бер нисә айҙан уны ташлап ҡайтып китә<ref>{{cite web
| last = Button
| first = James.
| datepublished = October 4, 2003
| url = http://www.theage.com.au/articles/2003/10/03/1064988393029.html?from=storyrhs
| title = Secrets of a forgotten settlement.
| publisher = The Age
| accessdate = 6 августа 2008
| lang = en
| archiveurl = https://www.webcitation.org/686L1867l
| archivedate = 2012-06-01
}}</ref>.
[[1835 йыл]]дың майында һәм июнендә әлеге ваҡытта ҡаланың үҙәк һәм төньяҡ өлөштәре урынлашҡан территорияны Порт-Филлип ассоциацияһын ойоштороусыларҙың береһе булған Джон Бэтман тикшереп сыға, ул вурунджери ҡәбиләһенең һигеҙ башлығы менән 600 000 акр (2400 км²) ерҙе һатып алыу тураһында килешеү төҙөй<ref name="settlement" />. Ул Ярраның төньяҡ ярын һайлай һәм шунда ауыл төҙөләсәге тураһында белдерә. Артабан Тасманиялағы (ул саҡтағы атамаһы Ван-Димен Ере) Лонсестон ҡалаһына ҡайтып китә. Әммә Ассоциация тарафынан ебәрелгән кешеләр ауыл булаһы урынға килһә, бында Джон Паскоу Фокнер етәкселегендәге төркөмдөң ауыл төҙөп ҡуйғанын күрә. Фокнер кешеләре 1835 йылдың 30 авгусында «Энтерпрайз» карабы менән килгән була. Ике төркөм территорияны бергәләп үҙләштерергә була. Бэтмандың аборигендар менән төҙөгән килешеүен ул ваҡытта тотош [[Австралия]] территорияһына идара иткән Яңы Көньяҡ Уэльс хакимиәте юҡҡа сығара<ref name="settlement" />. Хакимиәт төҙөгән документҡа ярашлы, ер хакимиәт ҡарамағына күсә, шул уҡ ваҡытта бында йәшәгән кешеләрҙең хоҡуҡтары нығытыла һәм ҡала рәүешен ала барған торама ла законлаштырыла <ref name="settlement" />.
1836 йылда губернатор Бурк ҡаланы Порт-Филлип округының административ үҙәге тип иғлан итә, ә 1837 йылда ҡаланың беренсе планын («Ходдл планы» булараҡ билдәле) раҫлай. Шул уҡ йылдың аҙағында ҡаланың Мельбурн тигән атамаһы нығытыла, был исем [[Бөйөк Британия]]ның премьер-министры, Мельбурн 2-се виконты Уильям Лэм хөрмәтенә бирелә. Уның ырыу утары [[Англия]]ның Дербишир графлығындағы Мелборн тигән төбәктә урынлашҡан була. [[1847 йыл]]дың [[25 июнь|25 июнендә]] [[Виктория (Бөйөк Британия королеваһы)|королева Викторияның]] ярлығын уҡып ишеттергәндән һуң Мельбурн ҡала тип иғлан ителә<ref name="Lewis">{{книга
|автор = Miles Lewis.
|заглавие = Melbourne the city's history and development
|издание = 2-ое издание
|год = 1995
|страницы = 35
}}</ref>.
[[1851 йыл]]да Виктория штаты бойондороҡһоҙ колония статусы алғас, Мельбурн уның баш ҡалаһы ителә. 1850-се һәм 1860-сы йылдарҙа Мельбурн бик шәп үҫә.
1880-се йылдарға Мельбурн [[Британия империяһы]]ның иң ҙур, донъяның иң бай ҡалаларының береһенә әүерелә<ref name="Cervero">{{книга
|автор = Robert B. Cervero.
|заглавие = The Transit Metropolis: A Global Inquiry
|издательство = Island Press
|год = 1998
|страницы = 320
|isbn = 1559635916
}}</ref>.
1891 йылда ҡалала көслө иҡтисади кризис башлана һәм үҫеш осоро тамамлана.
Австралия бойондороҡһоҙ дәүләт булараҡ ойошҡас, [[1901 йыл
[[ХХ быуат]]тың 60-сы йылдар аҙағы—70-се йылдар башында иҡтисади күтәрелеш башлана, тау-сығарыу сәнәғәте үҫә. Мельбурнға эре компанияларҙың баш офистары күсерелә. Әммә әһәмиәте буйынса яйлап [[Сидней]] алға сыға<ref name="Sydney">{{cite web
| datepublished = December 31, 2003
| url = http://www.smh.com.au/articles/2003/12/30/1072546531264.html?from=storyrhs
| title = Tell Melbourne it's over, we won.
| publisher = Sydney Morning Herald
| accessdate = 6 августа 2008
| lang = en
| archiveurl = https://www.webcitation.org/686L3G4yL
| archivedate = 2012-06-01
}}</ref>.
== Географияһы ==
Юл 44 ⟶ 132:
Мельбурн [[Австралия]]ның материк өлөшөнөң көньяҡ-көнсығышында урынлашҡан. Геологик күҙлектән ҡала көнбайышта [[дүртенсел осор]] лаваһы, көнсығышта силур осоро [[аргиллит]]ы һәм көньяҡ-көнсығышта голоцен осоро ҡомташлығы ултырмалары яландарының шыуышыу урынында ултыра.
Мельбурндың көнбайышы Ярра йылғаһы буйында һәм уның үҙәне буйлап урынлашҡан. Төньяҡта Ярра ҡушлыдыҡтарынан хасил булған үҙән буйлатып һуҙыла һәм Крейгибурн менән Уитлси райондарына терәлеп ослана. Көньяҡта һәм көньяҡ-көнсығышта Мельбурн Порт-Филлип ҡултығы һәм Данденонг тауҙары буйынан һуҙыла. Шунан ҡаланың райондары ҡултыҡ буйлатып көньяҡҡа борола һәм Паттерсон-Ривер
=== Климаты ===
{{Климат города
|Город_род=Мельбурна
|Источник=[http://www.bom.gov.au/climate/averages/tables/cw_086071_All.shtml Австралия метеорология бюроһы], [http://svali.ru/catalog~1~94866~index.htm Туристик портал]
| Янв_ср=20.1 | Янв_ср_осад=47.7
| Фев_ср=20.2 | Фев_ср_осад=47.4
| Мар_ср=18.6 | Мар_ср_осад=50.4
| Апр_ср=15.6 | Апр_ср_осад=57.1
| Май_ср=12.7 | Май_ср_осад=55.7
| Июн_ср=10.5 | Июн_ср_осад=49.1
| Июл_ср=9.7 | Июл_ср_осад=47.6
| Авг_ср=10.9 | Авг_ср_осад=50.2
| Сен_ср=12.6 | Сен_ср_осад=58
| Окт_ср=14.6 | Окт_ср_осад=66.4
| Ноя_ср=16.6 | Ноя_ср_осад=60.1
| Дек_ср=18.6 | Дек_ср_осад=59.3
| Год_ср=15.0 | Год_ср_осад=589.7
| Янв_ср_мин=14.3 | Янв_ср_макс=25.9
| Фев_ср_мин=14.6 | Фев_ср_макс=25.8
| Мар_ср_мин=13.2 | Мар_ср_макс=23.9
| Апр_ср_мин=10.8 | Апр_ср_макс=20.3
| Май_ср_мин=8.6 | Май_ср_макс=16.7
| Июн_ср_мин=6.9 | Июн_ср_макс=14.0
| Июл_ср_мин=6.0 | Июл_ср_макс=13.4
| Авг_ср_мин=6.7 | Авг_ср_макс=15.0
| Сен_ср_мин=8.0 | Сен_ср_макс=17.2
| Окт_ср_мин=9.5 | Окт_ср_макс=19.7
| Ноя_ср_мин=11.2 | Ноя_ср_макс=21.9
| Дек_ср_мин=12.9 | Дек_ср_макс=24.2
| Год_ср_мин=10.2 | Год_ср_макс=19.8
| Янв_а_макс=45.6 | Янв_а_мин=5.5
| Фев_а_макс=46.4 | Фев_а_мин=4.5
| Мар_а_макс=41.7 | Мар_а_мин=2.8
| Апр_а_макс=34.9 | Апр_а_мин=1.5
| Май_а_макс=28.7 | Май_а_мин=-1.1
| Июн_а_макс=22.4 | Июн_а_мин=-2.2
| Июл_а_макс=23.1 | Июл_а_мин=-2.8
| Авг_а_макс=26.5 | Авг_а_мин=-2.1
| Сен_а_макс=31.4 | Сен_а_мин=-0.5
| Окт_а_макс=36.9 | Окт_а_мин=0.1
| Ноя_а_макс=40.9 | Ноя_а_мин=2.5
| Дек_а_макс=43.7 | Дек_а_мин=4.4
| Год_а_макс=46.4 | Год_а_мин=-2.8
| Янв_вода=22
| Фев_вода=21
| Мар_вода=21
| Апр_вода=20
| Май_вода=19
| Июн_вода=18
| Июл_вода=16
| Авг_вода=16
| Сен_вода=17
| Окт_вода=18
| Ноя_вода=20
| Дек_вода=21
| Год_вода=19
}}
Кёппен классификацияһы буйынса Мельбурн уртаса диңгеҙ климаты зонаһында урынлашҡан<ref name="Hydrol">{{статья
| заглавие = Updated world map of the Koppen-Geiger climate classification system
| ссылка = http://www.copernicus.org/EGU/hess/hessd/4/439/hessd-4-439_p.pdf
| издание = Hydrol. Earth Syst. Sci. Discuss
| номер = 4
| страницы = 439—473
|archiveurl=https://web.archive.org/web/20070614004711/http://www.copernicus.org/EGU/hess/hessd/4/439/hessd-4-439_p.pdf|archivedate=2007-06-14|deadlink=404}}</ref>, унда һауа торошо йыш һәм көтмәгәндә алмашынып тороусан. Был уның бер яҡтан Данденонг тауҙары, икенсе яҡтан Порт-Филлип ҡултығы һыуҙары менән сикләнгән тигеҙлектә ултырыуына бәйле. Диңгеҙҙән һәм тау яғынан килгән һауа массалары бер-береһен даими алмаштырып торғанлыҡтан, ҡалалағы һауа торошо шулай үҙгәреүсән.<ref name="Introduction">{{Мәҡәлә|заглавие=Updated world map of the Koppen-Geiger climate classification system|ссылка=http://www.copernicus.org/EGU/hess/hessd/4/439/hessd-4-439_p.pdf|язык=en|издание=Hydrol. Earth Syst. Sci. Discuss|номер=4|страницы=439—473|archiveurl=https://www.webcitation.org/686L6k5Bz|archivedate=2012-06-01}}</ref>.
Мельбурнда ҡышҡы температура материктағы [[Австралия|Австралияның]] башҡа ҡалаларына ҡарағанда түбәнерәк. Ҡаланың үҙәк өлөшөндә температураның абсолют минимумы [[1869 йыл]]дың 21 июлендә теркәлгән: минус 2,8 °C<ref name="snow">{{cite web
| coauthors = Steve Waldon and Julia Medew.
| datepublished = August 10, 2005
| url = http://www.theage.com.au/news/national/snow-misses-cbd-lunch-appointment/2005/08/10/1123353351466.html
| title = Snow misses CBD lunch appointment
| publisher = The Age
| accessdate = 11 августа 2008
| lang = en
| archiveurl = https://www.webcitation.org/686L7An3M
| archivedate = 2012-06-01
}}</ref>. Мельбурнда ҡар һирәк яуа.
Яҙ һауа торошо ғәҙәттә йылы, яуым-төшөм әҙ була. Йәй эҫе һәм ҡоро. Температура 40 °C-тан артып та киткеләй.
Юл 56 ⟶ 217:
== Демография ==
[[Файл:Melbourne_CoB_dots.png|слева|мини|350x350пкс|
Хәҙерге Мельбурн күп милләтле һәм күп төрлө динле. Почти четверть населения штата Виктории составляют люди, родившиеся за пределами [[Австралия|Австралии]], и Мельбурн является местом проживания для выходцев из 233 стран, которые говорят на 180 языках и проповедуют 116 различных религий<ref>[http://www.culturaldiversity.vic.gov.au/docs/FREQUENTLY_ASKED_QUESTIONS.pdf Victiorian Cultural Diversity Week.{{Ref-en}}(инг.)]</ref>.
| |||