Ҡағараҡ һымаҡтар: өлгөләр араһындағы айырма

'''Ҡағараҡ һымаҡтар''' (лат. Gaviiformes) — Европаның төньяғында, Азияла һәм Америкала таралған һыу ҡошо. Ҡағараҡ һымаҡтар яҡын туғандаш ҡош төрҙәрҙең бәләкәй төркөмө, класс бер генә Ҡағараҡтар  ғаиләһенән (Gaviidae)  һәм бер генә Ҡағараҡ ырыуынан (Gavia) тора. Донья фаунаһында ҡағараҡтар 5 төр генә. [[Рәсәй Федерацияһы]] фаунаһында ҡағараҡ һымаҡтарҙың биш төрө иҫәпләнә, ә [[Башҡортостан|Башҡортостан Республикаһы]]<nowiki/>нда - ике төрө (ҡарабоғаҡ ҡағараҡ һәм ҡыҙылбоғаҡ ҡағараҡ).

Ҙур булмаған, бер төрлө һәм иң бороңғо [[ҡоштар]] отряды, пингвин һәм буревестник һымаҡтарға туғандаштар. Ҡайһы бер анатомик иһәм биохимик үҙенсәлектәре ржанка һымаҡтар менән алыҫ туғандаш икәнлектәрен күрһәтә. Ҡаҙылма хәлдә отряд вәкилдәре һуңғы аҡбур дәүеренән билдәле. Һөйәк ҡалдыҡтары буйынса 4 ырыуға ҡараған 12 төр ҡоштарҙың (''Lonchodytes ырыуы)'' йәшәгәнлеге асыҡланған. Хәҙерге заман ырыуына ингән ҡош ҡалдыҡтары түбәнге миоцендә [[Чехия]] биләмәләрендә табылған. Ҡағараҡтарҙың эволюцияһы төньяҡ ярымшар шарттары менән сикләнгәндер күрәһең, хәҙерге заман вәкилдәре  - Голарктиканың төньяҡ һәм уртаса киңлек эндемиктары.

Ғәҙәттә, тышҡы ҡиәфәттәре һәм йәшәү рәүештәре менән оҡшаш булыуҙары сәбәпле, ҡағараҡ һымаҡтарҙы сыпҡай һымаҡтарға яҡын тип һанайҙар. [[Карл Линней]] [[1758 йыл]]<nowiki/>да уларҙы бер төркөмгә (Colymbus) индерә. Үҙ сиратында был төркөм бөтә һыу ҡоштарын берләштереүсе ҙур төркөмгә Anseres берләшә. Оҙаҡ ваҡыт зоологтар ҡағараҡтарҙы Линней классификацияһы буйынса йөрөтәләр. XIX быуат аҙағында ҡағараҡ һымаҡтар һәм сыпҡай һымаҡтар ике төркөмгә айырыла. [[1925 йыл]]<nowiki/>да зоологтар араһында беренселәрҙән булып Леон Гарднер ҡағараҡтарҙың һәм сыпҡайҙарҙың систематик бергәлеген инҡар итә. Унан күпкә һуңғы тикшеренеүҙәр һөҙөмтәһендә улар араһындағы оҡшашлыҡ конвергент эволюция эҙемтәһе икәнлеге асыҡлана. Был ике отрядҡа ҡоштар араһында морфология һәм экология йәһәтенән бер ниндәй ҙә уртаҡлыҡ юҡ. [[Рәсем:Gavia adamsii.jpg|thumb|left|150px|Аҡморон ҡағараҡ]]

 Башта ҡағараҡ һымаҡтарҙың вәкилдәрен дүрт төргә бүләләр ине, ләкин һуңғы тикшеренеүҙәр һөҙөмтәһендә ҡарабоғаҡ ҡағараҡ (Gavia arctica)төрөнә төрсә булып ингән аҡбаш ҡағараҡты (Gavia pacifica) үҙ аллы төргә айыралар. Бөгөнгө көндә йәшәүсе ҡағараҡ һымаҡтарҙың биш төрө билдәле. [[Рәсем:Gavia_arctica1.jpg|thumb|left|150px|[[Ҡағараҡ|Ҡарабоғаҡ ҡағараҡ]]]]

[[Рәсем:Common_Loon_with_chick.jpg|thumb|left|150px|Поляр ҡағараҡ]]

'''Ҡағараҡ һымаҡтар отряды''' (Gaviiformes) берҙән-бер '''Ҡағараҡтар ғаиләһенәнғаиләһе'''нән (Gaviidae) Ҡағараҡтар'''Ҡағараҡ ырыуынанырыуы'''нан (Gavia) тора.

Ҡағараҡ һымаҡтар Европа төньяғының тундра һәм урманлы зоналарында, Азияла һәм Америкала, төньяҡта иң алыҫ утрауҙарҙа таралған; Азияла шулай уҡ дала күлдәрендә һәм көньяҡ Себерҙең тау һырттарында осрайҙар. Ҡағараҡтар ғүмерҙәрен һыуҙа йәки һыу янында үткәрәләр. Диңгеҙ яр буйҙарында һәм йылға, күлдәрҙә лә осрайҙар. Туңмай торған диңгеҙҙәрҙең яр буйҙарында ҡышлайҙар. Европала ул Төньяҡ һәм Балтик диңгеҙҙәре, ә шулай уҡ Урта диңгеҙҙең төньяғы. Америкала Тымыҡ океан ярҙарынан көньяҡҡа Калифорния ярымутрауына ҡәҙәр һәм Атлантик океан яр буйҙарында Флоридаға тиклем.  Азияла Хайнань утрауынан Ҡытай ярҙарында осрайҙар. [[Рәсем:Gavia stellata 070226 BAS.jpg|thumb|left|150px|Ауымбаҡ]]