|
| Даты на русском = 1987—2010
}}
'''«Башҡорт халыҡ ижады» '''— күп томлы, системаға һалынған [[Башҡорттар|башҡорт]] фольклорының фәнни баҫма өлгөләре.
== Тарихы ==
1954—1959[[1954]]—[[1959 йылдарҙайы]]лдарҙа башҡорт телендә беренсе баҫмаһының өс томы әҙерләп сығарыла<ref>[http://encycl.bash-portal.ru/b_tvorch.htm Статья «Башкирское народное творчество» в ''Башкортостан: краткая энциклопедия'']</ref>. беренсеБеренсе томы үҙ эсенә халыҡ иртәктәрен (эпостар), [[ҡобайыр]]ҙар, [[бәйет]]тәр, йырҙар, мәҡәлдәр һ. б. ала. Икенсе томға халыҡ әкиәттәре һәм анекдоттары индерелә, ә өсөнсөһөнә — совет осоро фольклоры индерелә.
Артабан, 1972—1985 йылдарҙа, [[Китап (нәшриәт)|Башҡорт китап нәшриәтендә]] баҫып сығарылған 18 китаптан торған яңы баҫма әҙерләнә; [[Тарих, тел һәм әҙәбиәт институты (РФА Өфө фәнни үҙәге)|СССР-ҙың Фәндәр Академияһы Башҡорт филиалының тарих, тел һәм әҙәбиәт институтында]] 1972—1975 йылдарҙа был серия өҫтөндә фәнниғилми эш менән А. И. Харисов етәкселек итә, ә 1975—1985 йылдарҙа — [[Хөсәйенов Ғайса Батыргәрәй улы|Ғ.]] [[Хөсәйенов Ғайса Батыргәрәй улы|Б.]] [[Хөсәйенов Ғайса Батыргәрәй улы|Хөсәйенов]] һәм [[Кирәй Мәргән|К.]] [[Кирәй Мәргән|Мәргән]].
«Эпос» дөйөм жанр тамғаланышы аҫтында тәүге өс китапта эпик әҫәрҙәр («[[Урал батыр|Урал-батыр]]», «[[Аҡбуҙат (эпос)|Аҡбуҙат]]», «[[Заятүләк менән Һыуһылыу| Заятуләк һәм Һыуһылыу]]» һәм башҡалар) тәҡдим ителә. «Әкиәттәр» үҙ эсенә 5 китап һыйҙыра: хайуандар тураһында һәм тылсымлы — героик, батырҙар, социаль-көнкүреш, сатирик әкиәттәр. ''«Йыр» жанры өс китапта күрһәтелә:'' эпик һәм лиро-эпик, [[Таҡмаҡ|йола таҡмаҡтары]], йырҙар һәм көйҙәр. Ҡалған жанржанрҙар айырым китаптарға индерелә — ''«Бәйеттәр»'', ''«Риүәйәттәр, легендалар»'', ''«Йомаҡтар»'', ''«Мәҡәлдәр, әйтемдәр»'', ''«Анекдоттар»''. Хәҙерге ваҡыттағы фольклор ике китапта сығарыла: «Бәйеттәр, йырҙар, такмаҡтар», «Әкиәттәр, риүәйәттәр, телдән хикәйәләр, [[Сәсән|сәсәндәр]] ижады».
Баҫманы әҙерләүгәәҙерләүҙә һәм төҙөүҙә ҙур өлөш индергән ғалимдар 1987 йылғы [[Салауат Юлаев]] исемендәге премияға лайыҡ булдылар: [[Харисов Әхнәф Ибраһим улы|Әхнәф Харисов]], [[Зарипов Нур Талип улы|Нур Зарипов]], [[Бараг Лев Григорьевич|Лев Бараг]], Ф[[Нәҙершина Фәнүзә Айытбай ҡыҙы|әнүзәФәнүзә Нәҙершина]], [[Сәғитов Мөхтәр Мофаззал улы|Мөхтәр Сәғитов]], [[Сөләймәнов Әхмәт Мөхәмәтвәли улы|Әхмәт Сөләймәнов]]. 1977 йылда премияға кандидат итеп Марат Минһажетдинов та күрһәтелә.
1987 йылдан алып 2010 йылға тиклем урыҫ телгәтеленә тәржемәләнгән «Башҡорт халыҡ ижады» йыйынтығы нәшер ителә. Барыһы «[[Китап (нәшриәт)|Китап]]» нәшриәте 12 том сығарҙы. Һәр том түбәндәге айырым жанрҙарҙан тора: «Эпос», «Риүәйәттәр һәм легендалар», «Батырҙар тураһында әкиәттәр», «Тылсымлы әкиәттәр һәм хайуандар тураһында әкиәттәр», «Көнкүреш әкиәттәре», «Шаян әкиәттәр һәм анекдоттар», «Мәҡәлдәр, әйтемдәр, ырымдар һәм йомаҡтар», «Йырҙар (Октябргә тиклемге осор)», «Совет осоро йырҙары», «Тарихи эпос», «Бәйеттәр», «Йола фольклоры».
1995 йылдан Рәсәй Фәндәр Академияһы Өфө ғилмифәнни үҙәгенең тарих, тел һәм әҙәбиәт институтында АӘӘ. М. Сөләймәновтың ғилми етәкселегендә яңы йыйынтыҡ баҫылабаҫтырыла башлай — «Башҡорт халыҡ ижады» (үҙгәрештәр һәм өҫтәмәләр менән) . Хәҙер башҡорт телендә 13 том баҫтырылды, бөтәһе 36 том баҫтырып сығарырға планлаштырыла.
== Библиография ==
<div class="NavHead">Трехтомник баҫмаһын 1954-1959 йй. баҫыла. башҡорт теле:</div>
<div class="NavContent">
1. Башҡорт халыҡ ижадижады. 1-се том / Төҙөүсе мөхәррире, инеш мәҡәлә яҙыусы Әһәм аңлатмалар һәм биреүсе Ә. И. Харисов. Өфө: Башҡортостан китап нәшриәте. 1954. 304 б.
2. Башҡорт халыҡ ижадижады. 2-се том / Төҙөүсе мөхәррире, инеш мәҡәлә яҙыусы Әһәм аңлатмалар һәм биреүсе Ә.Һәм И. Харисов. Өфө: Башҡортостан китап нәшриәте, 1959. 282. б.
3. Башҡорт халыҡ ижадижады. 3-сө шул.том Осоро/ советыСовет осоро /Төҙөүсе мөхәррире Төҙөүсе, баш һүҙ яҙыусы Кирәй Мәргән һәм аңлатмалар биреүсе Кирәй Мәргән. Өфө: Башҡортостан китап нәшриәте, 1955. 310. б.
</div>
</div><div class="NavFrame collapsed">
<div class="NavHead">1972-1985 йылдар 18. башҡорт телендәге баҫмалар баҫылған китаптар:<ref name="autogenerated1">[http://rihll.ru/folklore/14-otdel-folkloristiki.html Отдел фольклористики ИИЯЛ УНЦ РАН]</ref></div>
<div class="NavContent">
1. Башҡорт халыҡ ижадижады. Эпос. 1-се китап. / Төҙөүсе, баш һүҙ яҙыусы, аңлатмалар биреүсе м. м. Сәғитов. Ә Яуаплы мөхәррир.Һәм. Харисов. Өфө, 1972. 242 б.
2. Башҡорт халыҡ ижадижады. Эпос. 2-се китап. / Төҙөүсе, баш һүҙ яҙыусы, аңлатмалар биреүсе м. м. Сәғитов. Ә Яуаплы мөхәррир.Һәм. Харисов. Өфө, 1973. 370 б.
3. Башҡорт халыҡ ижадижады. Эпос. 3-сө китап. / Төҙөүсе, инеш мәҡәлә яҙыусы, н аңлатмалар биреүсе. Т. Зарипов. Яуаплы мөхәррире. Б. Хөсәйенов. Өфө, 1982. 342.б.
4. Башҡорт халыҡ ижадижады. Әкиәттәр. 1-се китап. / Төҙөүселәре м. х. Минһажетдинов.Һәм. Харисов, м. х. Минһажетдинов инеш мәҡәлә яҙыусы, аңлатмалар биреүсе л. г. аңлатмалар м. х. Минһажетдинов биреүсе. Яуаплы редакторы Н. Т. Зарипов. Өфө, 1976. 374. б.
5. Башҡорт халыҡ ижадижады. Әкиәттәр. 2-се китап. / Төҙөүселәре м. х. Минһажетдинов.Һәм. Харисов, инеш мәҡәлә авторҙары м. х. Минһажетдинов, г. бараг Л. м. х. Минһажетдинов менән аңлатмалар биреүсе. Яуаплы редакторы Н. Т. Зарипов. Өфө, 1976. 374. б.
6. Башҡорт халыҡ ижадижады. Әкиәттәр. 3-сө китап. / Төҙөүселәре Н. Т. Минһажетдинов м. х. Зарипов менән, инеш мәҡәлә авторы. Т. Зарипов, г. бараг л. н аңлатмалар менән биреүсе. Т. Зарипов. Редакторҙары Яуаплы.Һәм. Харисов менән Ған. Б. Хөсәйенов. Өфө, 1978. 351. б.
7. Башҡорт халыҡ ижадижады. Әкиәттәр. 4-се китап. / Төҙөүсе, инеш мәҡәлә авторы Ә.М. Сөләймәнов, аңлатмалар биреүсе л. М. Сөләймәнов. Яуаплы редакторы с. Галина. Өфө, 1981. 398 б.
8. Башҡорт халыҡ ижадижады. Әкиәттәр. 5-се китап. / Төҙөүсе, инеш мәҡәлә яҙыусы Ә.М. Сөләймәнов, аңлатмалар биреүсе л. М. Сөләймәнов. Яуаплы редакторы Н. Т. Зарипов. Өфө, 1983. 390 б.
9. Башҡорт халыҡ ижадижады. Йырҙар. 1-се китап. / Төҙөүсе, инеш мәҡәлә яҙыусы, С. Ә аңлатмалар биреүсе. Галина. К. Ә Яуаплы мөхәррир. Әхмәтйәнов. Өфө, 1974. 388.б.
10. Башҡорт халыҡ ижад. Йырҙар. 2-се китап. / Төҙөүсе, инеш мәҡәлә яҙыусы Ә. С. аңлатмалар һәм биреүсе. Галина. К. Ә Яуаплы мөхәррир. Әхмәтйәнов. Өфө, 1977. 294.б.
11. Башҡорт халыҡ ижад. Йырҙар һәм көйҙәр. / Төҙөүсе, инеш мәҡәлә яҙыусы, с. р. Сөләймәнов аңлатмалар биреүсе. Р. в. Сәлмәнов, м. м. Сәғитов менән редакторҙары Яуаплы. Өфө, 1983. 310.б.
12. Башҡорт халыҡ ижадижады. Бәйеттәр. / Төҙөүселәре м. м. Сәғитов, Н. менән. Д. Шоңҡаров, инеш мәҡәлә яҙыусы Ған. Б. Хөсәйенов менән м. м. Сәғитов, аңлатмалар биреүсе м. м. Сәғитов. Яуаплы мөхәррире. Б. Хөсәйенов. Өфө, 1978. 398 б.
13. Башҡорт халыҡ ижадижады. Йомаҡтар. / Төҙөүсе, инеш мәҡәлә яҙыусы, ф. а. Нәҙершина аңлатмалар биреүсе. Яуаплы мөхәррир Кирәй Мәргән. Өфө, 1979. 348.б.
14. Башҡорт халыҡ ижадижады. Мәҡәлдәр һәм әйтемдәр. / Төҙөүсе, инеш мәҡәлә яҙыусы, ф. а. Нәҙершина аңлатмалар биреүсе. Яуаплы мөхәррир Кирәй Мәргән. Өфө, 1980. 470.б.
15. Башҡорт халыҡ ижадижады. Легендалар һәм Риүәйәттәр. / Төҙөүсе, инеш мәҡәлә яҙыусы, ф. а. Нәҙершина аңлатмалар биреүсе. Яуаплы мөхәррир Кирәй Мәргән. Өфө, 1980. 414.б.
16. Башҡорт халыҡ ижадижады. Осоро советы. Бәйеттәр, йырҙар, таҡмаҡтар. / Төҙөүсе, инеш мәҡәлә яҙыусы, аңлатмалар м. м. сәғитов менән Ә. М. биреүселәре. Мәмбәтов. Яуаплы мөхәррир Кирәй Мәргән. Өфө, 1981. 392.б.
17. Башҡорт халыҡ ижадижады. Осоро советы. Әкиәттәр, риүәйәттәр, хәтирәләр, сәсәндәр ижад. / Төҙөүселәре, инеш мәҡәлә яҙыусы, н аңлатмалар биреүсе. Т. Зарипов. М. Сөләймәнов. Яуаплы мөхәррире. Б. Хөсәйенов. Өфө, 1982. 422. б.
18. Башҡорт халыҡ ижадижады. Көләмәстәр. / Төҙөүсе, инеш мәҡәлә яҙыусы, аңлатмалар биреүсе. М. Сөләймәнов. Өфө, 1985. 381.б.
</div>
</div><div class="NavFrame collapsed">
<div class="NavContent">
1. Башҡорт халыҡ ижады. Эпос. / Сост. М. М. Сәғитов. Коммент. Н. Т. Зарипов, Ә. М. Сөләймәнов һәм мМ. мМ. Сәғитов. Өфө, 1987. 541. с.
2. Башҡорт халыҡ ижады. Легенда һәм риүәйәттәр. / Сост., инеш мәҡәлә һәм аңлатмалар авторы ф. а. Нәҙершина. Өфө, 1987. С. 573
3. Башҡорт халыҡ ижады. Батырҙар тураһындағы әкиәттәр. / Сост. Н. Т. Зарипов. Вступ. ст, коммент. Л. гГ. БарагтыңБараг һәм нН. Т. Зарипов. Өфө, 1988. 448 б.
4. Башҡорт халыҡ ижады. Тылсымлы әкиәттәр. Хайуандар тураһында әкиәттәр. / Сост. Н. Т. Зарипов. Вступ.Инеш стһүҙ, коммент. Л. гГ. БарагтыңБараг һәм нН. Т. Зарипов. Өфө, 1989. С. 510 б.
5. Башҡорт халыҡ ижады. Көнкүреш әкиәттәре. / Сост. Сөләймәнов А. М. Вступ. ст, коммент., аӘ. мМ. сөләймәновСөләймәнов һәм гЛ. барагтыңГ. Бараг күрһәткескүрһәткесе. Өфө, 1990. 494. с.
6. Башҡорт халыҡ ижады. Шаян әкиәттәр һәм кулямасы. / Сост. Сөләймәнов А. М. Вступ. ст, коммент. А. мМ. Сөләймәнов һәм гЛ. барагтыңГ. Бараг, Өфө, 1992. С. 462 б.
7. Башҡорт халыҡ ижады. Мәҡәлдәр, әйтемдәр, поговорки, йомаҡтар. / Сост., авт. вступ. и коммент. Ф. А. Нәҙершина. Өфө, 1993. 464 сб.
8. Башҡорт халыҡ ижады. Й (дооктябрьский период). / Сост., авт. вступ. и коммент. А. С. Галина. Өфө, 1995. 400 б.
9. Башҡорт халыҡ ижады. Совет осоро йырҙары. / Сост., авт. вступ. и коммент. Баимов Б. С., М. А. Мамбетов. Өфө, 1996. 400 б.
10. Башҡорт халыҡ ижады. Тарихи эпосы. / Сост., инеш мәҡәлә һәм аңлатмалар авторы нН. Т. Зарипов. Өфө, 1997. 395. с.
11. Башҡорт халыҡ ижады. БәйтБәйеттәр. / Сост. Баимов Б. С. Вступ. Хөсәйенов ғҒ. бБ. ст., Баимов бБ. сС. Коммент. Баимов Б. С. Өфө, 2004. 424. сб.
12. Башҡорт халыҡ ижады. Йола фольклоры / Сост., авт. вступ. и коммент. Сөләймәнов а. м. һәм р. солтангәрәевтың. Өфө, 2010. 590. с.
<div class="NavContent">
1. Башҡорт халыҡ ижадижады. Фольклор йол. / Төҙ., башһүҙ һәм аңлатмалар авт. Ә.М. Сөләймәнов а. м. һәм рР. солтангәрәеваСолтангәрәева. Яуаплы ред. Хөсәйенов ғҒ. бБ. Өфө, 1995. 557. б.
2. Башҡорт халыҡ ижадижады. Риүәйәттәр һәм легендалар. / Төҙ., башһүҙ һәм аңлатмалар авт. Ф. А. Нәҙершина. Мәргән кК. Мәргән һәм яуаплы ред. Ә. М. Сөләймәнов. Өфө, 1997. 439.б.
3. Башҡорт халыҡ ижадижады. Эпос. / Төҙөүсе М. Сөләймәнов. Инеш һүҙ яҙыусы мМ. мМ. Сәғитов, Ә ахыраахыр һүҙ Ә.М. Сөләймәнов менән рР. Рәжәпов. Аңлатмалар мМ. мМ. Сәғитов менән Ә.М. Сөләймәнов. Яуаплы редакторы Н. Т. Зарипов. Өфө, 1998. 448 б.
4. Башҡорт халыҡ ижадижады. Эпос. / Томға материалдар һайлап алынған, коммент. авторҙары мМ. мМ. Сәғитов, бБ. сС. Байымов. Авторҙары инеш мәҡәләһе мМ. мМ. Сәғитов, бБ. сС. Байымов, С. Ә. Галина. Редакторҙары Яуаплы. редакторҙары Ә.Һәм И. Харисов, Ә. С. Галина. Өфө, 1999. 400 б.
5. Башҡорт халыҡ ижадижады. 5-се том. ТарихТарихи ҡобайырҙар, хикәйәттәр, иртәктәр. / Төҙөүсе, инеш мәҡәлә, коммент., авторы н глоссарий. Т. Зарипов. Яуаплы редакторы З. Ғ. Ураҡсин. Өфө, 2000. 391.б.
6. Башҡорт халыҡ ижадижады. 6-сы шул. Эпос: ҡиссалар һәм дастандар. / Төҙөүсе, комментарийҙары һәм һүҙлектәре Н авторҙары. Т. Зарипов, Ә.М. Сөләймәнов, Ғ.Б. Хөсәйенов, З. Я. Шәрипова. Инеш мәҡәлә яҙыусы. Н. Т. Зарипов, ахыра һүҙ.М. Сөләймәнов. Өфө, 2002. 552 б.
7. Башҡорт халыҡ ижадижады. 7-се том. Яҙма ҡисса һәм дастандар. // Төҙөүселәре Ә.М. Сөләймәнов, Ғ.Б. Хөсәйенов, М. Х. Нәҙерғолов. Инеш һүҙ яҙыусы Ә.М. Сөләймәнов. Һүҙ ахыры Ә.М. Сөләймәнов, Ғ.Б. Хөсәйенов, М. Х. Нәҙерғолов, Ф. Сибәғәтов. Ә Яуаплы мөхәррир. М. Сөләймәнов. Өфө, 2004. 624.б.
8. Ижади БшҡортБашҡорт халыҡ ижады. 8-се том. Эпос: иртәктәр һәм эпиэпик ҡобайырҙар. / Төҙөүсе, инеш мәҡәлә һәм комментарийҙар авторы Ә.М. Сөләймәнов. Яуаплы мөхәррире рР. бикбаевБикбаев. Өфө: Китап, 2006. 49149.б.
9. Башҡорт халыҡ ижадижады. 9-сы шул. Йомаҡтар. / Төҙөүсе, инеш мәҡәлә һәм комментарийҙар авторы ф. а. Нәҙершина. Яуаплы мөхәррире ф. Ғ. Хисамитдинова. Өфө: Китап, 2007. 416 б.
10. Башҡорт халыҡ ижадижады. 10-сы шул. Мәҡәлдәр һәм әйтемдәр. / Төҙөүсе, инеш мәҡәлә һәм комментарийҙар авторы ф. а. Нәҙершина. Өфө: Китап, 2006. 543.б543б.
11. Башҡорт халыҡ ижадижады. 11-се том. Әкиәттәр, новеллистика / Төҙөүсе, инеш мәҡәлә һәм комментарийҙар авторы Ә.М. Сөләймәнов. Яуаплы редакторы сА.С. Галина. Өфө: Китап, 2008. 566 б.
12. Башҡорт халыҡ ижадижады. 13-сө том. Хайуандар әкиәттәр тураһында / Төҙөүсе, инеш мәҡәлә һәм комментарийҙар авторы г. р. Хөсәйенова. Яуаплы мөхәррире фФ. аӘ. Нәҙершина. Өфө: Китап, 2009. 199.б.
</div>
</div>
| 