Әләддин: өлгөләр араһындағы айырма
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
ZUFAr (фекер алышыу | өлөш) Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ |
ZUFAr (фекер алышыу | өлөш) викилаштырыу |
||
23 юл:
=== Антуан Галлан ===
[[Файл:QT - Antoine Galland.PNG|thumb|left|Антуан Галлан]]
«Мең дә бер кисә»нең беренсе тәржемәһен баҫтырыусы Галлан, Әләддин<ref>John Payne, ''Alaeddin and the Enchanted Lamp and Other Stories'', (London 1901) gives details of Galland’s encounter with 'Hanna' in 1709 and of the discovery in the Bibliothèque Nationale, Paris of two Arabic manuscripts containing Aladdin and two more of the 'interpolated' tales. [
=== Табыу һәм тәржемә итеү тарихы ===
[[Файл:MontLiban-Maronitemonkandpilgrims.jpg|thumb|Маронит паломнигы. XIX быуат аҙағы]]
Галлан "Мең дә бер кисә"не 1704
Галландың тормошон һәм ижадын өйрәнеүсе Джон Пейн фекеренсә, ул ваҡытҡа тиклем тәржемәнең беренсе алты томы баҫылған (1704—1705
▲Галлан "Мең дә бер кисә"не 1704 й.<sup>[5]</sup> тәржемә итә башлай. Галландың көндәлектәрендәге яҙмаларға ышанғанда, әкиәт тураһында ул былай белеп ҡала: 1709 йылдың 25 мартында ул [[Париж]]<nowiki/>ға [[Халеб|Алеппо]]<nowiki/>нан танылған Көнсығыш илдәре буйлап сәйәхәт итеүсе Пол Лукас тарафынан килтерелгән Юхенна Диаб<sup>[6]</sup> исемле [[Маронитская католическая церковь|маронит]] ғалимы менән осраша.
▲Галландың тормошон һәм ижадын өйрәнеүсе Джон Пейн фекеренсә, ул ваҡытҡа тиклем тәржемәнең беренсе алты томы баҫылған (1704—1705 йй.), 7 һәм 8 томдар шулай уҡ баҫылған йәки баҫырға әҙерләнгән була. Тиҙҙән Ханна был ҡыҙыҡһыныусан французды оҡшата башлай һәм артабан уға киләһе томдарҙы төҙөргә ярҙам итергә тәҡдим итә, үҙе бик яҡшы һөйләүсе булараҡ<sup>[7]</sup>, уны бай материал менән тәьмин итергә һүҙ бирә.
«Ул миңә бер нисә матур ғәрәп әкиәте һөйләне'','' — тип яҙа Галлан — һуңғараҡ уларҙы минең өсөн яҙып ҡуйырға ла ризалашты». Артабан көндәлектә лакуна барлыҡҡа килгән һәм киләһе яҙыу 5 май теркәлгән: «''Маронит Ханна миңә Лампа тураһындағы әкиәтте һөйләп бөттө''».
Юл 46 ⟶ 47:
=== Төп нөсхә булыуына шикләнеүҙәр ===
Галландың үҙенең быға бер ҡағылышы булмаһа ла, «Мең дә бер кисә»нең 8 томын баҫтырыу алдынан бер күңелһеҙ ваҡиға була. Йыйынтыҡтағы бушлыҡты тултырыу өсөн баҫтырыусы үҙ белдеге менән «Зейн Әл-Әснам», «Кодадад һәм уның ағалары», «Принцесса Дарьябар» әкиәттәрен баҫмаға индерә, был әкиәттәрҙең ғәрәп фольклоры менән бәйле булмауы хаҡында баҫманың баш һүҙендә махсус рәүештә әйтеп үтә. Был әкиәттәр фарсы сығышлы
Ошо фактҡа таяныпмы, әллә Галландың үлеменән һуң уның архивында ла, бүтән ерҙә лә «Әләддин»дең ғәрәп телендәге нөсхәһе табылмағанғамы, әкиәттең дөрөҫ булыуына ҡайһы бер тикшеренселәр шик белдерәләр. Улай ғына түгел — был әкиәт ул ваҡытта билдәле булған «1001 кисә» ҡулъяҙмаларында ла булмай. Шуға күрә, был һәм бер нисә башҡа әкиәтте Галлан үҙенең Көнсығыш ғәрәптәренең тормошон белеүе менән файҙаланып, үҙе уйлап сығарған һәм йыйынтыҡтың күләмен арттырыу өсн ҡушып ебәргән тигән тауыштар ишетелә башлай. Шуны ла билдәләп үтергә кәрәк, скептиктар Галландың әҙәби ялған ҡуллана алыуы хаҡында бер үк фекерҙә булһалар ҙа, нисә әкиәт уның ҡәләме менән яҙылыуы тураһында ҡараштары тап килмәй <ref>[
▲Галландың үҙенең быға бер ҡағылышы булмаһа ла, «Мең дә бер кисә»нең 8 томын баҫтырыу алдынан бер күңелһеҙ ваҡиға була. Йыйынтыҡтағы бушлыҡты тултырыу өсөн баҫтырыусы үҙ белдеге менән «Зейн Әл-Әснам», «Кодадад һәм уның ағалары», «Принцесса Дарьябар» әкиәттәрен баҫмаға индерә, был әкиәттәрҙең ғәрәп фольклоры менән бәйле булмауы хаҡында баҫманың баш һүҙендә махсус рәүештә әйтеп үтә. Был әкиәттәр фарсы сығышлы [9], Францияға улар башҡа бер фольклорсы — Пети де ла Круа яҙмалары аша билдәле, һәм «1001 кисә»гә ысынлап та оҡшаш башҡа бер йыйынтыҡтың эсендә булалар, ләкин уның исеме hezar-o-yek ruz — «Мең дә бер көн». Башҡа йыйынтыҡтан был әкиәттәрҙе үҙләштереү хаҡында де ла Круа ла, Галлан да белмәгән була. Бындай үҙбелдеклелеккә асыуланған Галлан киләһе томды баҫтырыуҙы туҡтатырға һәм башҡа баҫтырыусы эҙләргә мәжбүр була һәм «артыҡ» әкиәттәрҙең икенсе баҫманан алынасағы тураһында айырып әйтә. Ләкин был ниәтен башҡара алмай, ул вафат була.
▲Ошо фактҡа таяныпмы, әллә Галландың үлеменән һуң уның архивында ла, бүтән ерҙә лә «Әләддин»дең ғәрәп телендәге нөсхәһе табылмағанғамы, әкиәттең дөрөҫ булыуына ҡайһы бер тикшеренселәр шик белдерәләр. Улай ғына түгел — был әкиәт ул ваҡытта билдәле булған «1001 кисә» ҡулъяҙмаларында ла булмай. Шуға күрә, был һәм бер нисә башҡа әкиәтте Галлан үҙенең Көнсығыш ғәрәптәренең тормошон белеүе менән файҙаланып, үҙе уйлап сығарған һәм йыйынтыҡтың күләмен арттырыу өсн ҡушып ебәргән тигән тауыштар ишетелә башлай. Шуны ла билдәләп үтергә кәрәк, скептиктар Галландың әҙәби ялған ҡуллана алыуы хаҡында бер үк фекерҙә булһалар ҙа, нисә әкиәт уның ҡәләме менән яҙылыуы тураһында ҡараштары тап килмәй [10]. 2—3-тән башлап («Зейн Әл-Әснәм», «Йоҡлаусының уяныуы» һәм «Әләддин»), 282-нән башҡа бөтәһен дә Галлан үҙе уйлап сығарған тигәнгә тиклем [11]. Был фекер алышыуҙа профессор Генри Палмер бик һаҡ фекер йөрөтә, уның билдәләүенсә, «1001 кисә»нең бер нисә әкиәте фарсы тамырлы һәм киң билдәле Һарун-әр-Рәшит тураһындағы цикл менән бәйле булыуы мөмкин [12].
== Йөкмәткеһе ==
|