Кюсю: өлгөләр араһындағы айырма

{{нихонго|'''Кю́сю'''<ref>{{Книга:География|с=}}</ref>|九州|Кю:сю:|һүҙмә-һүҙ «туғыҙ провинция»}}  — ҙурлығы буйына [[Япония]] архипелагының өсөнсө утрауы. Майҙаны — яҡынса 40,6 мең км². Халҡы — 12,0 млн кеше (2010); халыҡ тығыҙлығы  — 295,6 кеше/км². БерҠайһы версиябер буйнсафекерҙәр буйынса, япон цивилизацияһының барлыҡҡа килеү урыны тип иҫәпләнә.

Кюсю күрше [[Хонсю]] утрауы менән Симоносек (КамммонКаммон) боғаҙы аша айырыла, уның аҫтында бер нисә тоннелдәртоннель (автомобиль, тимер юл һәм хатта йәйәүлеләр өсөн) һалынған, ә өҫтөндә Каммон күпере төҙөлгән.

Кюсю көнсығышта  — [[Тымыҡ океан]], төньяҡ-көнсығышта  — Эске Япон диңгеҙе, көнбайышта  — [[Көнсығыш Ҡытай диңгеҙе]] һыуҙары менән йыуыла.

Ярҙарҙы (көнсығыштан башҡа) ныҡ йырғыланған. Рельефы таулы (тигеҙлектәр Кюсюның тик көнбайышында һәм төньяҡ-көнбайышында таралған): төньяҡ-көнбайышта  — бейек булмаған тауҙар һәм убалар (бейеклектәре 1055 метрға тиклем), көньяҡ-көнсығышта  — урта бейеклектәге тауҙар. Иң бейек түбәһе  — һүнгән Кудзю һүнгән вулканы (бейеклеге 1788 м). Тауҙар башлыса вулканик сығышлы тоҡомдарҙан, [[гранит]]тан һәм сланцыларҙанһәүерташтарҙан тора. Утрауҙа Японияның иң әүҙем янар вулкандарының береһе Асо (бейеклеге 1592 м);, шулай уҡ янар вулкандар — Кирисима һәм Сакурадзима урынлашҡан. Бихисап термаль сығанаҡтар бар (улар араһында иң билдәлеләре  — утрауҙың көнсығышында Бэппу ҡалаһы эргәһендә һәм Кюсюның үҙәк өлөшөндә Асо вулканы тирәһендә урынлашҡан). Утрау ерҙәре таш күмергә бай (иң эре ятҡылыҡтары  — Тикуго, Миикэ, Хидзэн). Кюсю утрауы сейсмик хәүелехәүефле зонаға ҡарай.

Климат субтропик, муссонлы. Яуым-төшөмдәретөшөмдәр йылына 3000 мм-ға тиклем (максимумы  — йәйен). Ғинуарҙың уртаса температураһы тауҙарҙа 0 °C-тан яр буйҙарында 10  °C -ҡа тиклем тирбәлә, уртаса июль температураһы  — тауҙарҙа 15 °C-тан һәм яр буйында 26 °C-ҡа тиклем тирбәлә. Кюсю ике йылы ағымдар Куросио һәм Цусима йылы ағым һыуҙары менән йыуыла.

Йылға селтәре ҡуйы; йылғалары гидроэнергияға бай. Утрауҙың иң оҙон йылғаһы  — Тикуго. Флораға бейеклек бүлкәте хас. Түбәнге ярустың (850 метрға тиклем) типик үҫемлектәр  — [[камелия]]лар, магнолиялар; юғарыраҡ [[ҡарағай]]ҙар, криптомериялар үҫә. Юғары битләүҙәр туғайҙартуғай һәм ҡыуаҡтар менән ҡапланған. Утрауҙың көньяғы —көньяғында пальмалар һәм папоротниктар өҫтөнлөк иткән тропик муссонлы урмандар таралыу алған.

Кюсю утрауының халыҡ һаны  — 12 000 000 кеше (2010), тығыҙлығы  — 295,6 кеше/км². Иң ҙур ҡалаһы  — Фукуока (халыҡ һаны 1,4  млн кешенән ашыу), был ҡала Кюсюның мөһим сәйәси һәм иҡтисади үҙәге булып тора. Яртышар миллион кеше Кумамото һәм Кагосима ҡалаларында йәшәй. Нагасаки, Хирадо һәм Оита ҡалалары мөһим мәҙәни үҙәктәр булып тора.

Утрау бер үк исемдәге Японияның иҡтисади регионына төбәгенә — Кюсю регионына керә.

Кюсюның сәнәғәте утрауҙың төньяҡ өлөшөндә сосредоточенатупланған, шул уҡ ваҡытта көньяғында ауыл хужалығы өҫтөнлөк итә. Нагасаки, Китакюсю һәм Оита ҡалалары утрауҙың иң эре индустриаль үҙәктәре булып тора. ХимияКүбеһенсә химия сәнәғәте һәм металл эшкәртеү өҫтөнлөк итәүҫешкән. Көньяғында [[дөгө]], [[тәмәке]], [[батат]] үҫтерәләр, һәм шулай уҡ [[малсылыҡ]] менән шөғөлләнәләр.