Зәйтүн майы: өлгөләр араһындағы айырма

'''Зәйтүн майы''' — зәйтүн ағасының емештәренән һығып алынған үҫемлек майы {{lang-la|Olea europaea}}. Олеин кислотаһы эфиры менән майлы кислоталарҙың триглицериды ҡушылмаһынан хасил. Сортына ҡарап, һарғылт төҫтән башлап, ҡуйы йәшел төҫтә булыуы мөмкин. Тәме әскелт. Иреү температураһы 7-10 °C.<ref>См. «Толковый словарь живого великорусского языка», статья «Масло».</ref>.

Зәйтүн ағасы ҡырағай хәлдә Урта диңгеҙҙән төньяҡ-көнсығышҡа табан, Кесе Азияғаса осрай. Ҡасан һәм ҡайҙа иң башлап баҡса ағасына әйләндереүҙәре бәхәсле һорау. Әммә миноя цивилизацияһының сәскә атауы уның менән бәйле икәне мәғлүм[2]<ref>F. R. Riley, «Olive Oil Production on Bronze Age Crete: Nutritional properties, Processing methods, and Storage life of Minoan olive oil», ''Oxford Journal of Archaeology'' 21:1:63-75 (2002).</ref>. Крит утрауында табылған зәйтүн майы өсөн махсус һауыттар (прото-амфоралар) беҙҙең эраға тиклем 4-се меңйыллыҡ уртаһына ҡарай.

Боронғо Египет зәйтүн майын Криттан һәм Ханаандан һатып алған. Был турала мәғлүмәт Эбланың архив документтарында (б.э. тиклем 3-сө меңйыллыҡ уртаһы) теркәлгән. Май ашарғааҙыҡ итеп кенә түгел, һабын эшләү өсөн һәм дини йолалар үтәү (май шәмдәре) өсөн ҡулланыла. Беҙҙең эраға тиклем VIII быуатта зәйтүн майын финикийҙар Карфагендан Испания ярҙарына, ә боронғо гректар — Италияға ташый. Латинса исеме (oleum) боронғо грек теленән үҙләштерелгән  — ἔλαιον[3].

2010 йылда донъя буйынса зәйтүн майының 44 % -ы Испанияла, күберәген — Андалусияның көньяҡ провинцияһында етештерелә [6].«" Мин һинең мөғжизәңде беләм, зәйтүн, һин донъя өсөн ерҙең ҡанын һурып сығараһың»",  — тип яҙған ине испан шағиры Федерико Гарсия Лорка. Италия үҙ етештергән майҙың төп өлөшөн үҙе тотона, шулай уҡ башҡа илдәрҙән дә һатып ала. Греция  — зәйтүн майын етештереүсе өс илдең береһе һанала. Гректар уны итальян һәм испандарға ҡарата күберәк ҡуллана —кеше башына йылына 20 литр[7]. Европанан тыш, зәйтүн майын Сирия һәм Марокко етештерә[8].

Зәйтүн майы буйынса Халыҡ-ара кәңәшмәнең (IOC) Мадридтағы штаб-квартираһы етештерелгәәнетештерелгән бөтә майҙың 95 %-ын 95процентын контролдә тота[9]. Был ойошма Евросоюз ярҙамында бөтә донъя буйынса майҙың был төрөн популяризациялау менән шөғөлләнә, шуға күрә Европанан тыш башҡа илдәрҙә был аҙыҡты ҡулланыу даирәһе үҫә бара. Донъя буйынса зәйтүн майын етештереү һәм ҡулланыу статистикаһы түбәндәге таблицала күрһәтелгән:

Ил Етештереү, % (2005[10]) Ҡулланыу, % (2005[10]) Уртаса 1 кешегә йылына, кг[11]

Испания 36 20 13,62

Италия 25 30 12,35

Греция 18 9 23,7

Турция 5 2 1,2

Сирия 4 3 6

Тунис 8 2 9,1

Марокко 3 2 1,8

Португалия 1 2 7,1

США 8 0,56

Франция 4 1,34

Зәйтүн ағасы яҡынса 500 йыл, хатта ҡайһы берҙәре 1500 йыл һәм унан да оҙағыраҡ йәшәй. Иерусалимдағы Зәйтүн тауындағы ағастарҙың ғүмере 2000 йылдан артығыраҡ икәне билдәле[12].