Һеңрән: өлгөләр араһындағы айырма

 

Ырыу аралары:

Айыу;

Ҡыҙрас;

Һеңрән.

XIII быуатҡа тиклем һеңрәндәр боронғо башҡорт ҡәбиләләре менән аралашып, Бөгөлмә-Бәләбәй ҡалҡыулығында йәшәгәндәр. XIII—XIV быуаттарҙа һеңрәндәр ҡатай һәм һалйоттар йоғонтоһонда себер һәм көнсығыш себер тарафтарына юллана.

XVI—XVII быуаттарҙа һеңрәндәр себер татарҙары власе һәм сәйәси йоғонтоһо аҫтында ҡала. XVII быуат башында һеңрәндәр табын башҡорттары менән бергә Тубылдан көнбайышҡа табан далаларҙа Күсемдәрҙең төп терәге була. Себер ханлығы ҡолатылғандан һуң һеңрән ҡәбиләһенең ҙур өлөшө себер татарҙары менән көнсығышҡа, Алтайғаса күсенә, ҡалған өлөшө башҡорт этносы составына ҡушыла. XIX быуатта һеңрәндәр һалйоттар ерендә йәшәй, ергә аҫабалыҡ хоҡуғы алырға тырышып, үҙҙәрен һалйоттар тип атай башлайҙар.

П. И. Рычковтың исемлегендә «ерән» йәки «ерән юрты» ырыуҙары Ҡаҙан юлында тип иҫәпләнә. Шулай уҡ сығанаҡтарҙа этнонимдың рус телендә хата менән бирелгән транскрипциялары ла билдләнгән — «зырянцы», «зарянцы» йәки «сырянцы».

Р. Ғ. Кузеевтың яҙмаларына ҡарағанда, һеңрәндәрҙең ата-бабаларының тыуған ере Бөгөлмә-Бәләбәй ҡалҡыулығы һәм көнъяҡ-көнбайыш Урал алды булған, уларҙың ырыуҙаштары унда XX быуат башына тиклем йәшәп, уларҙа боронғо ырыу-ҡәбилә исемен һаҡланған. Миҫал өсөн, Һеңрән ауылының исеме [1] ошо этнонимдан килеп сыҡҡан [2].

Хәҙер һеңрәндәр территорияһында Силәбе өлкәһенең Арғаяш һәм Ҡоншаҡ райондары урынлашҡан.

Кузеев Р. Ғ. Башҡорт халҡының килеп сығышы. М., Наука, 1974.

↑ Хәҙер — Башҡортостандың Илеш районы