Википедия

Йылҡысыҡҡанкүл: өлгөләр араһындағы айырма

Интерактивная навигация по истории
← Алдағы үҙгәртеүКиләһе үҙгәртеү →
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
ВизуальВикитекст
Akkashka (фекер алышыу | өлөш)
39 620 төҙәтеү
Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ
Akkashka (фекер алышыу | өлөш)
39 620 төҙәтеү
Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ
18 юл:
«Йылҡысыҡҡанкүл» легендаһының баҫылған сығанаҡтарында уның йөкмәткеһе түбәндәгесә яңғырай: бер егеткә бер һунарсының эте оҡшап төшә. Эт өсөн ул күл төбөнән бер өйөр йылҡы сығарырға вәғәҙә итә һәм һүҙендә тора. Был аттар һоро арҡалы ала тоҡомло була. Урындағы халыҡ бөгөн дә башҡорт тоҡомло аттарҙың Йылҡысыҡҡан күленән сығыуына ышана.
 
Ишморатова Флүзә Йомағужа ҡыҙынан яҙып алынған “Йылҡысыҡҡанкүл” легендаһының икенсе варианты “Аҡбуҙат” эпосын хәтерләтә: “Бер йәш һунарсы, көн һайын күл буйына килеп, ҡоштарға һунар итер булған. Бер тапҡыр ул күл өҫтөндә йөҙөп йөрөгән бик матур өйрәкте күргән. Егет уны атырға тип уҡ-һаҙағын тоҫҡаған саҡта был өйрәк телгә килгән: ”Һин, егет, миңә атма. Мин һиңә йылҡы өйөрө бүләк итермен”. Егет быға бик ышанып та етмәгән, шулай ҙа тикшереп ҡарарға булған. Өйрәк уға тағы: “Һин, егет, артыңа боролоп ҡарама, өйөңә ҡарай тура атлап бар ҙа бар”,- тигән. Тағы бер ҡат киҫәткән: ”Тик артыңа боролоп ҡарама!”. Егет өйөнә ҡарай атлаған. Бер аҙҙан аттар кешнәгән, тояҡ тауыштары ишеткән. Түҙемлеге етмәгән, әйләнеп ҡараған һәм күлдән сығып килгән аттарҙы күргән. (Ауылдағы бер нисә кешелә әле лә ала, сыбар төҫтәге ат бар. Һаман да халыҡ ошондай аттарҙың Йылҡысыҡҡанкүлдән сығыуына ышана). Егет, әлбиттә, ашыҡҡан (тыйыуҙы үтәмәгән – Х.Г.), бөтөн аттар ҙа күлдән сығып өлгөрмәгән. Шулай булһа ла, тояҡтары ергә тейгән аттар егет артынан эйәргән. Шуның өсөн дә йылҡы сыҡҡан күлде Йылҡысыҡҡанкүл тип йөрөтәләр”.
Второй вариант легенды “Йылкысыкканкуль”,.записанный нами от Ишмуратовой Ф.Ю., очень напоминает эпос “Акбузат”: “Один юноша-охотник каждый день приходил к озеру пострелять птицу. Однажды, когда он пришел, на озере плавала красивая утка, Только егет хотел застрелить ее, она заговорила:”Ты, егет, не стреляй в меня. Я за это подарю тебе табун лошадей”. Егет не очень в это поверил, но решил проверить. Утка сказала ему: “Не оборачивайся назад, иди прямо домой”. Потом еще раз предупредила:”Только не оборачивайся”. Егет отправился домой. Немного погодя он услышал ржание лошадей, топот копыт. Не выдержал, обернулся и увидел, что из озера выходят лошади (У нескольких людей в деревне есть лошади пегой масти. Считают, что эти лошади вышли из озера Йылкысыкканкуль). Егет поторопился (нарушил запрет – Х.Г.), все лошади не успели выйти. Тем не менее лошади, успевшие наступить на землю, пошли за егетом. Таким образом, озеро, откуда вышли лошади, называют Йылкысыкканкуль”.
Легенданың өсөнсө вариантының сюжеты ябайыраҡ. Легенданың төп персонажы, көтөүсе егет, йылҡы өйөрөн, һыйыр көтөүен күл төбөнөн бүләк итеп тә, ҡатыныны артынан килгән бирнә итеп тә алмай, барыһы ла осраҡлы килеп сыға: “Бер көндө көтөүсе тауыш ишеткән: Юл буйлап туп-тура бар, әйләнеп ҡарама!” Егет тыуған ауылына илткән юл буйлап атлап киткән. Түҙмәгән, күпмелер ваҡыт үткәс, артына әйләнеп ҡараған һәм бер өйөр йылҡының үҙенең артынан килгәнен күргән. Ер өҫтөнә малдың бер өлөшө генә сығып өлгөргән була, яртыһы күлгә кире сумған. Ярға иң һуңғыһы булып Аҡбуҙат сығырға тейеш булған. Егет ҡуйылған шартты үтәмәгән, һәм Аҡбуҙат күл төбөндә тороп ҡалған”.
Третий вариант легенды более прост по сюжету. Герой легенды, пастух, получает табун лошадей, стадо коров со дна озера не в дар, и не в качестве приданого жены, а случайно: “Как-то раз пастух услышал голос: “Иди вперед по дороге и не оглядывайся!” Егет пошел по дороге в сторону деревни. Не выдержал, через какое-то время оглянулся назад и увидел, что за ним идет табун лошадей. На землю успела выйти только часть скота, половина ушла обратно на дно озера. Последним должен был выйти на берег Акбузат. Егет не выполнил поставленного условия, и Акбузат остался на дне озера”.
Тимәк, Йылҡысыҡҡанкүл төбөнән ат өйөрө сығыуы тураһындағы легенданың бер нисә варианты бар икән.
Таким образом, оказывается, существует несколько вариантов легенд о выходе лошадей из Йылкысыкканкуль.
Шуныһы ҡыҙыҡ, урындағы халыҡ был күлдән йылына бер тапҡыр йылҡы сығыуына һаман ышана. Информант Ишморатова Флүзә Йомағужа әйтеүенсә, Аҡбулат ауылында йәшәгән бер әбей: “Йылдың билдәле бер көнөндә хәҙер ҙә Йылҡысыҡҡанкүлдән аттар сыға. Мин был хәлгә үҙем шаһит булдым. Бының өсөн тик тәғәйен көндө һәм ошо көндөң билдәле бер мәлен генә белер кәрәк”.
Интересно то, что местные жители верят в то, что раз в году из озера и теперь выходят лошади. По утверждению нашего великолепного информанта Ишмуратовой Ф.Ю. одна бабушка, которая жила в деревне Акбулатово. говорила: “В одинь день года и сейчас из озера Йылкысыкканкуль выходят лошади. Я сама лично наблюдала. Только надо знать день и время дня, чтобы увидеть это”.
Экспедиция материалдарынан күреүебеҙсә, Бөрйән еренең мөғжизәле урындары тураһындағы легендалар халыҡ хәтерендә һаман да тере. Һәм Башҡортостандың был ғәжәйеп мөйөшөн күрергә бер тапҡыр килгән туристар бында ҡабат-ҡабат әйләнеп киләсәк<ref>
Материалы экспедиции, записанные фольклористами летом 2009 года, позволяют с уверенностью утверждать, что в народной памяти еще живы легенды об удивительных местах Бурзянского края и они будут интересны всем, кто посетит этот замечательный уголок Башкортостана.
Хусаинова Г.Р., Юлдыбаева Г.В. Легенды о пещере Шульганташ и об озере Йылкысыкканкуль
rcntrb.ru</ref>
«https://ba.wikipedia.org/wiki/Йылҡысыҡҡанкүл» битенән алынған