Наполеон I: өлгөләр араһындағы айырма

{{!}}{{Кавалер Большого Креста ордена Почётного легиона}}{{!!}}{{ОрденКавалер Андреяордена ПервозванногоВоссоединения}}{{!!}}{{Орден Железной короныСерафимов}}

{{!!}}{{ОрденКавалер Чёрногоордена орлаСлона}}{{!!}}{{КавалерОрден орденаБелого Слонаорла (Варшавское герцогство)}}{{!!}}{{Орден СерафимовЗелёной короны}}

{{!}}{{Орден Золотого руна}}{{!!}}{{Кавалер Большого креста Австрийского ордена Леопольда}}{{!!}}{{Орден Железной короны}}

Наполеоне Буонопарте (Корсикала уның исеме шулай әйтелгән) 1785 йылда артиллерия кесе лейтенанты дәрәжәһендә хәрби хеҙмәтен башлап ебәрә; [[Бөйөк француз революцияһы]] ваҡытында үҙен күрһәтә, Директория осоронда — бригада (14 ғинуар, 1794 йыл), шунан инде дивизия генералы һәм тыл хәрби көстәре команующийы дәрәжәһенә күтәрелә. 1796 йылдың 23 февраленда Италия армияһы комадующийыкомандующийы итеп тәғәйенләнә.

1799 йылда дәүләт түңкәрелеше ойоштора (18 брюмер), һәм беренсе консул дәрәжәһен алып, ғәмәлдә бар хакимиәт вәкәләттәрен бер үҙенең ҡулына ала 1804 йылдың 18 майында үҙен иператор тип иғлан итә. Диктатор режимы урынлаштыра. Реформалар үткәрә (гражданлыҡ кодексы ҡабул итеү (1804), Француз банкыһы асыу (1800) һ. б..).

Наполеондың еңеүле һуғыштары (бигерәк тә беренсе австрия кампанияһы, 1805 йыл; прус кампанияһы, 1806 йыл; польша кампанияһы, 1807йыл1807 йыл), Францияны континентта төп державаға әүерелдерә. Мәгәр Наполеондың «диңгеҙҙәр батшаһы» [[Бөйөк Британия]] менән уңышһыҙ көндәшлеге был статусты артыҡ көсәйтергә бирмәй..

Бөйөк Армияның 1812 йылда Рәсәйгә ҡаршы асҡан һуғышта еңелеүе Наполеона I империяһынңимперияһының емерелеүенә баш һала. Лейпциг янындағы «халыҡтар һуғышынан» һуң Наполеон ғәскәре башҡаса күтәрелә алмай. 1814 йылда француздарға ҡаршы коалицияның Парижға инеүе вынудило Наполеон I тәхеттән баш тартырға мәжбүр итә. Ул Эльба утрауына һөргөнгә ебәрелә. Яңынан тәхеткә 1815 йылдың мартында ултыра (Йөҙ көн). Ватерлоола еңелгәндән һуң тәхеттән икенсе тапҡыр баш тарта (22 июнь, 1815). Һуңғы йылдары [[Изге Елена утрауындаутрауы]]нда, инглиз әсирлегендә үтә.. Мәйете 1840 йылдан Париждағы Инвалидтар йортонда һаҡлана.

Наполеон [[Корсика]] утрауында Аяччола тыуған, (ул ваҡытта [[Генуэз республикаһынареспубликаһы]]на ингән). 1755 йылда Корсика генуэз хакимиәтен ҡолата, шунан бирле ғәмәлдә урындағы ер биләүсе Паскуале Паоли етәкселек иткән үҙ аллы дәүләткә әйләнә уның сәркәтибе Наполеондың атаһы була. 1768 йылдау Генуэз [[Республика|республикаһы]] Корсикаға хоҡуҡтарын француз короле Людовикҡа XV -гә һата. Корсика халҡы баш күтәрә, әммә фетнә баҫтырыла. Наполеон был хәлодәрҙән һуң 3 ай үткәс донъяға килә. Паоли 1790-сы йылдарға тиклем уның кумиры булып ҡала..

1785 йылда Париж хәрби мәктәбен тамамлап, Бонапарт 10 йыл эсендә лейтенанттан башлап Франци ярмияһындағы бар хәрби баҫҡыстарҙы үтә. 1788 йылда, лейтенантсағындалейтенант сағында урыҫ хәрби хеҙмәтенә инергә теләй, әммә уға түбән чин тәҡдим итәләр. Йәне көйөп, ул: "«Миңә Пруссия короле капитан чины бирсәк "», — тип ҡысҡырып сығып китә.

Юл ыңғай 1798 йылдың июнендә Мальтаны[[Мальта]]ны алалар.

[[Париж]]да 1799 йылға, Наполеон Мысырҙа йөрөгән арала, власть тулыһынса көсөн юғалта, . Коррупцияға бирелгән Директория революция ҡаҙаныштарын яҡлай алмай. [[Италия]]ла урыҫ-австрия ғәскәрҙәре генерал-фельдмаршал [[А. В. Суворов]] етәкселегендә Наполеондың ҡаҙаныштарын тотош тартып алалар, хатта [[Франция|Францияға]] инеү хәүефе тыуа. Ошо шарттарҙа Мысырҙан[[Мысыр]]ҙан ҡайтҡан генерал, Жозеф Фушеның һәм армияның ярҙамына таянып, вәкәләтле органдарҙы һәм и Директорияныҡыуып, ,консуллыҡ режимы урынлаштыра ((9 ноябрь, 1799).

Наполеондың эске сәйәсәте үҙ ҡулына бар хакимиәтте туплауҙан тора. Был революция ҡаҙаныштарын һаҡлап ҡалыу өсөн кәрәк тип һанай Граждандар кодексы (1804) быны тәьмин итергә тейеш була (« Наполеон Кодексы»). Наполеон административ реформа үткәрә, хөкүмәткә бойондороҡло департамент префекттарын һәм округтар супрефекттар тәғәйенләй (1800). Ҡала һәм ауылдарға назначались мэрҙар ҡуйыла.

[[Рәсем:Andrea Appiani 002.jpg|200px|left|мини|Наполеонға Италия короле таж кейҙерә (26 май, 1805 йыл, Милан). Андреа Аппиани картинаһы]]

Утрауҙа Наполеондың сәләмәтлеге хөртәйгәндән-хөртәйә. С 1819 йылда йыш ауырый. Табибы гепатит тиһә лә, Наполеон үҙе атаһыныҡы кеүек рактыр тип уйлай. 1821йылда хәле ныҡ насарая, һәм ул инде үләсәген аңлай. 1821 йылдың 13 апрелендә Наполеон васыят яҙҙырта.

Наполеон Бонапарт шәмбе көн, 1821 йылдың 5 майында , 17 сәғәт 49 минутта баҡыйлыҡҡа күсә. Ул "''Ярангөл үҙәне'' " тигән ерҙә ерләнә..

1840 йылда Луи-Филипп, бонапартистарҙың ҡыҫымы аҫтында, [[Изге Елена утрауы|Изге Еленаға]] делегация ебәрә—ебәрә — Наполеондың һуңғы үтенесен, Францияла ерләнергә теләүен, үтәп кәүҙәһен алып ҡайталар.. Ул Парижда Инвалидтар йортонда ҡуйылған..

* Российский Орден Святого Александра Невского (27.06.1807){{нет АИ|8|01|2013}}

* 1-се ҡатыны: (с 9 март, 1796, [[Париж]]) '''Жозефина де Богарне''' (1763—1814), француз императрицаһы . Балалары булмай 16 декабрь, 1809 йыл — айырылышалар.

* 2-се ҡатыны: (1 апрель, 1810, Сен-Клу) '''Мария-Луиза Габсбург-Лотарингская''' (1791—1847), Австрия эрцгерцогиняһы, француз императрицаһы . бер улдары:

[[1812 йылғы Ватан һуғышындаһуғышы]]нда башҡорттар ҙа ҡатнашҡан. Наполеонға ҡаршы 28 башҡорт полкы ойошторола. Улар Рәсәй армияһы сафында төрлө походтарҙа ҡатнаша, Парижғаса барып етә. Ошо һуғыш иҫтәлеге булып халҡыбыҙҙа «Любизар», «Кутузов», «Француз көйө», «Ҡаһым түрә» тигән йырҙар ҡалған.

{{примечанияиҫкәрмәләр|2}}