|
[[Файл:DNA transcription.png|thumb|300px|[[ДНК]]ның транскрипция схемаһы]]
==Ген ==
[[Файл:DNA transcription.png|thumb|300px|Схема [[Транскрипция (биология)|транскрипции]] ДНК]]
'''Ген''' (боронғо [[грек теле]]ндә ''γένος'', [[урыҫ теле|урыҫса]] ''род'', [[башҡорт теле|башҡортса]] ''нәҫел, ырыу'') — тере [[организм]]дар нәҫелселегенең (тоҡомсолоғоноң) структур һәм функциональ берәмеге. Ген [[ДНК|дезоксирибонуклеин кислотаһының]], [[аҡһым|полипептидтағы]] йәки [[Рибонуклеин кислотаһындағы|РНК]] эҙмә-эҙлелекте күрһәткән өлөшө. Гендар (дөрөҫөрәге уларҙың аллелдары) организмдарҙың [[үрсеү]] процесында [[ата-инәләр]]ҙән яңы быуынға бирелгән (күскән) нәҫел үҙенсәлектәрен билдәләй.
Ҡайһы бер организмдарҙа (башлыса бер күҙәнәклеләрҙә) гендарҙы үҙенең нәҫеле булмағандарға күсереү ҙә осрай, әммә был үрсеү менән бәйле түгел һәм ''гендарҙы горизонталь күсереү'' тип атала.
== Терминдың тарихы ==
'''«Ген»''' терминын [[Дания ]] ботанигы [[Иогансен, Вильгельм Людвиг|''Вильгельм Иогансен]] '' [[1909 йылда [[Бэтсонйыл]]да, Уильям|''Уильям Бэтсон]] '' «[[генетика]]» терминын тәҡдим иткәндән һуң өс йыл үткәс, ҡулланышҡа индерә. Ген» төшөнсәһе килеп ингәнсе ингәнеүҙән ҡырҡ йыл элек үк,(1868) [[Дарвин, Чарльз|Чарльз Дарвин]] 1868 йылда » [[Пангенезис|пангенез]]''пангенезис'' гипотезаһын тәҡдим итә. Гипотеза буйынсаУға ярашлы, организмдың бөтә күҙәнәктәре лә [[«геммула]]» тип аталыусы махсус өлөшсәләр бүлеп сығараларсығара.Ә Артабан уларҙан енес күҙәнәктәре эшләнә. [[Де Фриз, Хуго|Гуго де Фриз]] 1889 йылда пангенез гипотезаһын тәҡдим итә. Унда һәр төрҙең күҙәнәктәрендә нәҫел билдәләре өсөн яуап биреүсе материаль өлөшсәләр булырға тейеш тип фараз ҡыла һәм уларҙы «панген» тип атай. [[Дарвин, Чарлз|Ч. Дарвиндың ]] геммулалары туҡыма һәм ағзаларҙы күҙ уңында тотһа, де Фриздың пангендары төр эсендәге нәҫел билдәләренә ҡарата әйтелә. Ә инде егерме йыл үткәс, [[Иогансен, Вильгельм Людвиг|В. Иогансен]] [[Де Фриз, Хуго|Гуго де Фриздың]] терминынан «ген» тигән өлөшен генә ҡалдыра. «Нәҫел факторын», «детерминантты» - башланғыс “яралтҡыны” атау өсөн ошо ген һүҙен ҡуллана. [[Иогансен, Вильгельм Людвиг|В. Иогансен]] билдәләүенсә, был терминдың бер гипотезаға ла ҡыҫылышы юҡ, бары ҡыҫҡа һәм ҡулланыуға еңел, уны ҡушып яңы төшөнсәләр индереүе еңел булыуына бәйле. [[Иогансен, Вильгееңльм Людвиг|В. Иогансен]] шунда уҡ, [[Гамета|гамета]] һәм [[Зигота|зигота]]ныңзиготаның нәҫел мәғлүмәте өсөн «[[генотип]]» һүҙен яһай, ә нәҫел билдәләре өсөн [[фенотип]] һүҙен индерә<ref name="Golub">{{книга|автор=Голубовский М.Д. |часть= |ссылка часть= |заглавие=Век генетики: эволюция идей и понятий. Научно-исторические очерки|оригинал= |ссылка=http://bazaluk.com/book/files/179.pdf |викитека= |ответственный= |издание= |место=СПб. |издательство=Борей Арт |год=2000 |том= |страницы= |страниц=262 |серия= |isbn=5-7187-0304-3 |тираж=}}</ref>.
== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}
[[Категория:Гендар]]
|
