Ибраһим: өлгөләр араһындағы айырма
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
Alfiya55 (фекер алышыу | өлөш) |
Alfiya55 (фекер алышыу | өлөш) |
||
2 юл:
| Имя =Авраам
| Оригинальное написание =אַבְרָהָם
| Толкование имени = «күп
| Тип = Бишкитап
| Пол = ир
8 юл:
| Портрет =Rembrandt Harmensz. van Rijn 035.jpg
| Размер изображения =250px
| Подпись = «
| Описание = [[Рембрандт]], [[Эрмитаж]]
| Имя на других языках=
19 юл:
| Происхождение =
| Упоминания =
| Отец = [[Фарра]] (''
| Мать =
| Супруг =[[Сарра]], [[Хәжәр - Исмәғилдең әсәһе|Хәжәр]] (''Хагар''), [[
| Дети =[[Исмәғил (Библияла)|Исмәғил]] (''Ишмаэль''), [[Исаак]] (''Исхаҡ'')
| Место погребения = [[Махпела мәмерйәһе]], [[Хеврон]]
34 юл:
=== Иҫке Ғәһедтә ===
[[Файл:Molnár Ábrahám kiköltözése 1850.jpg|230px|thumb|Ибраһимдың күсенеүе. [[Венгрия|
Ибраһимдың тормош юлы Башланмыш китабында (Книга Бытия) һүрәтләнгән ({{Тәүрат2|Йәш|11:26}}-{{Тәүрат2|Йәш|25:10}}). Ибраһим, башта уның исеме Ибрам (אַבְרָם) була, Шумерҙағы Ур ҡалаһында б. э. т. XXI—XX быуатта донъяға килгән (Тәүратта (Библияла) «Ур Касдим» — «халдей Уры»), Көньяҡ [[Месопотамия]]<nowiki/>лағы иң боронғо һәм мөһим ҡалаларҙың береһе. Шунда ул ғаиләгә аҫрауға алынған ҡыҙға — Сараға өйләнә (Башл.20:12). Ибрамдың атаһы Ҫерах (Фарра) Аллаһтың ҡушыуы буйынса Ур ҡалаһынан, балаларын алып, Ҡәнғәнгә күсенә (Башл.12:4). Юлда, Харан ҡалаһы янында (Төньяҡ Месопотамия), Ҫерах вафат була. Бынан һуң Аллаһ Ибрамға Үҙе күрһәткән тарафҡа юл тоторға ҡуша. Аллаһ унан бөйөк халыҡ башланырын хәбәр итә, Ибрамды юғары күтәрәсәген, уның аша Ерҙәге кешелеккә бәрәкәтен бирәсәген әйтә. Ибрамға был ваҡытҡа 75 йәш тулған була, ҡатыны Сараны, мәрхүм энеһенең улы Лутты, ҡул аҫтында булған кешеләрен һәм милкен алып, Харандан сыға ла хәнәниҙәр еренә күсенә. Аллаһ был ерҙәрҙе Ибрамдың тоҡомдарына ҡалдырырға вәғәҙә итә. Аллаһҡа ҡорбан килтерер өсөн ҡорбан усаҡтары ҡороп ҡалдырып, Ибрам көньяҡҡа юл тота, әммә унда аслыҡ була, шуға күрә Мысырға барырға ҡарар итә. Сараның матурлығын күреп, уны алыр өсөн үҙен үлтереүҙәренән ҡурҡып, Ибрам Мысырҙа Сараны һеңлеһе тип әйтә. Мысыр аҡһөйәктәре ысынлап та Сараның сибәрлеген фирғәүенгә еткерәләр. Фирғәүен Сараны үҙенә ала, Ибрам да шул арҡала мал, ҡолдар тотоп, етеш йәшәй. Әммә Аллаһ Сара өсөн фирғәүенгә һәм йортона ҡаза бирә. Фирғәүен Ибрамды саҡырып ала ла, ниңә Сараның ҡатының икәнен әйтмәнең, тип һорай. Фирғәүен шунан һуң Ибрамға туғандары, бар малы, мөлкәте менән китергә рөхсәт итә, уның кешеләре юлға оҙатып ҡуя (Башл.11:{{Тәүрат2|Йәш|12}}).
40 юл:
Ибрам менән Лут бик ҙур байлыҡҡа эйә була. Улар мөлкәтте бүлешәләр ҙә, Лут Иордан яғына китә, ә Ибрам Ҡәнғән эргәһендә урынлаша. Аллаһ яңынан был ерҙәр уның тоҡомдарына булағын раҫлай. Ибрам Хеврон янында Мамре имәнлеге буйында йәшәй башлай (Башл.13). Бер саҡ Ибрамға Содомға Элам батшаһы Кедорлаомерҙың һөжүм итеүе һәм шунда йәшәгән ҡустыһы Лутты, ҡала кешеләрен, байлыҡтарын алып китеүе тураһында хәбәр итәләр. Ибрам тиҙ генә 318 ҡолон алып, баҫҡынсыларҙы ҡыуа сыға. Хова янында уларҙы ҡыуып етеп, кешеләрҙе әсирлектән ҡотҡара, байлыҡтарын кире ҡайтара. Ибрамға рәхмәт йөҙөнән Содом батшаһы мөлкәт бирергә була, әммә Ибрам унан баш тарта, сөнки үҙен кемдең дә булһа байыттым тип әйтеүен теләмәй. Үҙ кешеләренә бирелгән бүләктәрҙе Ғәнергә, Эшколға һәм Мамрийға тарата (Башл.14).
[[Файл:Gheorghe Tattarescu - Agar în deşert (1870).jpg|thumb|230px|left|
Аллаһ был хәлдәрҙән һуң йәнә Мысыр йылғаһынан Евфратҡа тиклем ерҙәр уның тоҡомдарына ҡаласағын, башта уларҙың ҡоллоҡҡа эләгәһен, әммә һуңынан ҡотолорон һәм байырын белдерә. Ибрам Аллаһтың талабы буйынса өс йәшлек тыуса, өс йәшлек кәзә, өс йәшлек тәкә, алатуба менән күгәрсенде ҡорбанға килтерә. (Башл.15). Мәгәр Сара түлһеҙ була, үҙе урынына ҡолиәһе [[Һәжәр - Исмәғилдең әсәһе|Хәжәрҙе (Агарь)]] иренә тәҡдим итә. Ауырға ҡалғас, [[Хәжәр - Исмәғилдең әсәһе|Хәжәр]] Сараға өҫтән ҡарай башлай, Сара иһә Ибрамға дәғүә белдерә. Ибрам Сараға хеҙмәтсе менән ни эшләһә лә рөхсәт икәнен әйтә. [[Хәжәр - Исмәғилдең әсәһе|Хәжәр]] хужабикәһенең йәберләүҙәренә түҙмәй, сүлгә ҡаса. Ҡоҙоҡ янында уға фәрештә тап була һәм кире ҡайтырға бойора. Аллаһ уның ялбарыуҙарын ишеткәнен, Исмәғил (Тәүратта — Измаил) исемле улы булырын хәбәр итә. Улы тыуғанда Ибрамға 86 йәш була (Башл.16).
13 йылдан Аллаһ Ибрамға ишле тоҡом һәм унан күп халыҡтар таралырын яңынан иңдерә. Тәүратта әйтелгәнсә, тыуғанда уның исеме Ибрам булһа, хәҙер Аллаһ тарафынан Ибраһим (Авраам, Авраһам) (йәғни күптәрҙең атаһы) тип үҙгәртелә. Ҡәнғәндең мәңгелеккә уның тоҡомдарына ҡалыры белдерелә. Аллаһ һәр сабыйҙы (көмөш биреп һатып алынғандарын да) тыуғандың һигеҙенсе көнөнә сөннәткә ултыртырға бойора. Сараның исеме Сарра тип үҙгәртелә. Сарра Исхаҡ тигән малай табыры тураһында иҫкәртелә. Ибраһим үҙе 99 йәшендә сөннәтләнә (Башл.17).
[[Файл:Abraham bends down before the Three Angels.jpg|thumb
Сөннәтләнгәндән һуң Ибраһим янына Аллаһ өс юлсы ҡиәфәтендә килә. Ибраһимға улы тыуасағы хәбәр ителә. Быны ишетеп, Аллаһ уның ниңә көлөүе тураһында һорай. Ибраһим уның түлһеҙ булыуын әйтә. Ләкин Аллаһ уның тәғәйен ваҡытта ул табырын белдерә. Бынан ары Аллаһ үҙенең ниәттәрен һөйләп бирә, Ибраһимға улдарына Раббы ихтыярын үтәргә тейешлектәре тураһында һөйләргә ҡуша. Аллаһ Содомда ысынлап та аҙғынлыҡ артҡанмы икәнен белешергә ҡуша. Ебәрелгән ике кеше, ҡайтып, халыҡтың аҙғанлығын дөрөҫләй. Аллаһ ҡаланы юҡ итергә йыйына. Ибраһим гонаһлылар менән бергә һәләк булырға тейешле иманлыларҙы тере ҡалдырыуҙы һорап һатыулаша башлай. Аллаһ, һәләк булырға тейешле иманлыларҙы илленән унға кәметеп, уның янынан китә (Башл.18).
56 юл:
Ҡартайған Ибраһим, Исхаҡты өйләндерергә теләп, Төньяҡ Месопотамияға ҡыҙ күҙләргә ебәрә. Нахор ҡалаһы янында бер ҡыҙ юлсыларға ла, дөйәләренә лә һыу эсерә. Ҡыҙ Ибраһимдың туғаны Беҫуелдың (Бетуэль) ҡыҙы Рәбиға (Ревекка) булып сыға. Ата-әсәһе рөхсәте менән ҡыҙҙы алып ҡайталар һәм Исхаҡ уға өйләнә (Башл.24).
Ныҡ ҡартайған Ибраһим
=== Инжилдә ===
77 юл:
=== Ҡәнғәнгә күсеү ===
<center></center>Ҡайһы бер тикшеренеүселәр фекеренсә, Библиялағы Ибраһим ғаиләһенең Ҡәнғәнгә күсеүе тураһындағы хикәйәт б.э.т. XIX—XVIII быуаттарҙа әмөриҙәр һәм сүтиҙәр тигән көнбайыш семит ҡәбиләләренең Үрге Месопотамиянан Сүриә-Фәләстин төбәгенә күпләп күсеүен сағылдыра. Үрге Месопотамия менән бәйләнеш, атап әйткәндә, Ибраһимдың атаһының, олатаһының һәм ҡарт олатаһының исемдәрендә (Фарра (Ҫерах), Нахор, Серух) шәйләнә, был исемдәр Урҙан күсеп килеп ултырған Харан төбәктәренең һәм ҡалаларының исемдәре булып тора. Уларҙың ата-бабаһының исеме Евер (Эвер) «башҡа яҡ» йәки «йылға аръяғы» тигәнде аңлата һәм ''иври'' — «Эвер (кешеһе)», йәғни йылға аръяғынан килгән эпитеты менән бәйле. Был эпитет («еврей» һүҙе шунан килеп сыҡҡан) Библияла тәүге тапҡыр Ибраһимға (Башл. 14:13), артабан бөтөн исраилдарға ҡарата ҡулланыла. Ҡайһы бер тикшеренеүселәр фекеренсә, ''иври'' эпитеты менән хабиру атамаһы (варианттары: ''хапиру'' йәки ''апиру'') араһында бәйләнеш бар, ул аккад һәм мысыр сығанаҡтарында б.э.т. өсөнсө мең йыллыҡтан башлап осрай<sup>[34].</sup> И. М. Дьяконов был ҡарашты инҡар итә, уныңса, ''иври'' һәм ''хапиру'' «''араһында бер ниндәй уртаҡлыҡ юҡ; хапируҙар күсмәсе булмаған, ибримдар иһә күсмәсе булған, һәм уларҙың этник составы әмөри-сүти булыуға ҡарағанда нығыраҡ ҡәнғән менән аккадтан торған һәм, бәлки, унда хуррит та ингәндер һ.б.''» Лингвистик йәһәттән ул ''иври'' һүҙен шулай уҡ ''хапиру'' менән бәйләп ҡарамай, уныңса, ул habaru («''ҡыуылған булыу''») тигән аккад ҡылымына тоташа<sup>[35]</sup>. Ләкин Дьяконовтың фекерҙәренә көнбайыш тикшеренеүселәр ҡаршы сыға, улар хапируҙарҙың күсмәсе булыуын раҫлаған дәлилдәр килтерә<sup>[36]</sup>.▼
▲</center>Ҡайһы бер тикшеренеүселәр фекеренсә, Библиялағы Ибраһим ғаиләһенең Ҡәнғәнгә күсеүе тураһындағы хикәйәт б.э.т. XIX—XVIII быуаттарҙа әмөриҙәр һәм сүтиҙәр тигән көнбайыш семит ҡәбиләләренең Үрге Месопотамиянан Сүриә-Фәләстин төбәгенә күпләп күсеүен сағылдыра. Үрге Месопотамия менән бәйләнеш, атап әйткәндә, Ибраһимдың атаһының, олатаһының һәм ҡарт олатаһының исемдәрендә (Фарра (Ҫерах), Нахор, Серух) шәйләнә, был исемдәр Урҙан күсеп килеп ултырған Харан төбәктәренең һәм ҡалаларының исемдәре булып тора. Уларҙың ата-бабаһының исеме Евер (Эвер) «башҡа яҡ» йәки «йылға аръяғы» тигәнде аңлата һәм ''иври'' — «Эвер (кешеһе)», йәғни йылға аръяғынан килгән эпитеты менән бәйле. Был эпитет («еврей» һүҙе шунан килеп сыҡҡан) Библияла тәүге тапҡыр Ибраһимға (Башл. 14:13), артабан бөтөн исраилдарға ҡарата ҡулланыла. Ҡайһы бер тикшеренеүселәр фекеренсә, ''иври'' эпитеты менән хабиру атамаһы (варианттары: ''хапиру'' йәки ''апиру'') араһында бәйләнеш бар, ул аккад һәм мысыр сығанаҡтарында б.э.т. өсөнсө мең йыллыҡтан башлап осрай<sup>[34].</sup> И. М. Дьяконов был ҡарашты инҡар итә, уныңса, ''иври'' һәм ''хапиру'' «''араһында бер ниндәй уртаҡлыҡ юҡ; хапируҙар күсмәсе булмаған, ибримдар иһә күсмәсе булған, һәм уларҙың этник составы әмөри-сүти булыуға ҡарағанда нығыраҡ ҡәнғән менән аккадтан торған һәм, бәлки, унда хуррит та ингәндер һ.б.''» Лингвистик йәһәттән ул ''иври'' һүҙен шулай уҡ ''хапиру'' менән бәйләп ҡарамай, уныңса, ул habaru («''ҡыуылған булыу''») тигән аккад ҡылымына тоташа<sup>[35]</sup>. Ләкин Дьяконовтың фекерҙәренә көнбайыш тикшеренеүселәр ҡаршы сыға, улар хапируҙарҙың күсмәсе булыуын раҫлаған дәлилдәр килтерә<sup>[36]</sup>.
''Ивримдар'' Ҡәнғәнгә килеп ингән сит халыҡ була һәм Ҡәнғәндең ерле халыҡтарына дине, көнкүреше һәм мәҙәниәте буйынса ят булып ҡала. Ысынлап та, Ибраһимға, бер яҡтан, Месопотамиялағы үҙ иленең мәҙәниәтенән тулыһынса ваз кисеү, икенсе яҡтан, ҡәнғәндәрҙең динен, ғөрөф-ғәҙәттәрен, йәшәү рәүешен ятһыныу хас. Ибраһимдың да, артабан уны улы менән ейәне — тәү аталар Исхаҡ менән Яҡуптың да — Ҡәнғәндә үҙ ер биләмәһе булмай һәм улар тулыһынса Ҡәнғәт ҡалаларының түрәләренән бойондороҡло була. Ул тирә-йүнендәге ҡәбиләләр менән араны боҙмай, әммә дингә, ғөрөф-ғәҙәттәренә, хатта ырыу сафлығына ҡағылышлы айырымлыҡты һаҡлай. Улы Исхаҡҡа кәләш табып алып ҡайтыу өсөн ҡолон Төньяҡ Месопотамияла йәшәгән туғандары яғына ебәрә.
Юл 88 ⟶ 86:
== Сәнғәттә һәм әҙәбиәттә ==
[[Файл:North door of iconostasis v.1.jpg|thumb|230px
{{planned|dedicatedto=Образ Авраама в искусстве}}
| |||