Фридрих Ницше: өлгөләр араһындағы айырма

Ницше 1870 йылғы Франк-прусс һуғышында санитар булып ҡына ҡатнашырға хоҡуҡ ала. Ауырыуҙарҙы вагонда алып китеп барғанда ул дизентерия һәм дифтеритдифтерия йоҡтора.

1868 йылдың 8 ноябрендә Ницше гимназияла музыкаһын яратып тыңлаған композитор Рихард Вагнер менән таныша. Улар күп йәһәттән оҡшашаоҡшаш ҡарашлы булып сыға һәм дуҫлаша. Тик өс йыл самаһы аралашҡандан һуң 1872 йылда Вагнер Байройтҡа күсенә, һәм аралары һыуына башлай. Вагнера Ницшеның «Кешегә хас, артыҡ хас» тигән китабын<ref>[http://www.nietzsche.ru/biograf/litera/star-friends ''Л. Попкова'' Хроника «звездной дружбы». ][http://www.nietzsche.ru/biograf/litera/star-friends Ф. Ницше и Р. Вагнер.]</ref> тәнҡиләп сыҡҡандан һуң бәйләнештәр бөтөнләй өҙөлә.

Ницше һәр саҡ сирләшкә булған. 18 йәштән үк баш ауыртыуҙанауыртыуыан яфалана һәм 30 йәшенә бөтөнләй өҙлөгә. 1879 йылдың 2 майында 3000 франк йыллыҡ пенсия менән университетта уҡытыуҙы ҡалдыра. Артабанғы ғүмере ауырыуҙар менән алышта үтә, әммә яҙыуҙан ул туҡтамай.

Ницше 1889 йылда ижадтан туҡтай — аҡылдан яҙа. Ницшеның күҙе алдында бер кеше атын туҡмағандан<ref>[http://www.gumer.info/bogoslov_Buks/Philos/Reale_ZapFil/Modern/_11.php ''Реале Дж., Антисери Д.'' «][http://www.gumer.info/bogoslov_Buks/Philos/Reale_ZapFil/Modern/_11.php Западная философия от истоков до наших дней. ][http://www.gumer.info/bogoslov_Buks/Philos/Reale_ZapFil/Modern/_11.php От романтизма до наших дней»]</ref> һуң башлана был. Ауырыуын нәҫелдән килеүе менән дә, ағыулауҙары менән дә, нейросифилис менән ауырыуыауырыу ихтималыихтималлығы менән дә бәйләгән фекерҙәр бар. Философты Базельпсихиатрия хастаханаһына һалалар<ref>[http://www.nietzsche.ru/biograf/biografia/galevi-nietzsche/?curPos=16 ''Даниэль Галеви'' «Жизнь Фридриха Ницше»]</ref>. 1900 йылдың 25 авгусында вафат була. Реккенда XII быуатта төҙөлгән сиркәүҙә ерләйҙәр. Туғандарының ҡәберҙәре лә шунда

Ницшенең ҡарашынса, донъяның нигеҙен «ихтыяр» тәшкил итә. Ихтыяр, уныңса, берҙән-бер мәғәнәлә генә йөрөмәй. Ул — [[ысынбарлыҡ]]тың этәргес көсө лә, хәрәкәттәге есем дә, хакимлеккәхаҡимлыҡҡа йүнәлдерелгән тойғо ла, "мин"дең экспансияһы ла. Ихтыяр, хакимлеккәхаҡимлыҡҡа йүнәлдерелгән тойғо буларак, йәшәү өсөн көрәштең сағылышы рәүешендә лә ҡарала. Ницше, ихтыярҙың ошо (йәшәү) аспектын киңәйтеп, философияла яңы теорияның һәм яңы ағымдың — «йәшәү филосоияһының» — барлыҡҡа килеүенә беренсе аҙым яһай.

Этикала Ницше нигилизм позицияһын яҡлап сыға. Кеше интеллектының үҫә барыуы кешенең беренсе инстинкттарын һүнеүгә килтерә, кешенең тәбиғәт менән берлектә булыуына зарар китерә. Ницше әхлаҡты тиҫкәре күренеш тип ҡарай. Уныңса, әхлаҡ коллективта (ҡәбиләләрҙә, дәүләттә, сиркәүҙә һ. б.) «шәкли выждан» ролен генә үтәй һәм кешеләрҙе бойороҡ аҫтында тотоуға ҡамасаулау ғына. Ницше йәмғиәттәге үҙгәрештәрҙең тәрәкҡыят йүнәлешендә барғанын тнҡаринҡар итә. Уның иманы — йәмғиәттең яңынан үҙенә әйләнеп ҡайтыу теорияһы яғында. Ул асыҡтан-асыҡ кешеләр араһында, ғөмүмән йәмғиәт тормошонда, тигеҙлек һәм ғәҙеллек принципларынапринциптарына ҡаршы, элитар принциптарҙы яҡлап сыға.