Башҡорт Автономиялы Совет Социалистик Республикаһы: өлгөләр араһындағы айырма

Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
Айсар (фекер алышыу | өлөш)
аныҡлаштырыу,тәржемә башҡортса түгел
ә clean up using AWB
72 юл:
Килешеү буйынса Автономлы Башҡорт Совет Республикаһы (АБСР) барлыҡҡа килә. «Бәләкәй Башҡортостан» тигән төшөнсә бынан һуң да АБСР-ға ҡарата ҡулланыла.
 
Республиканың составына Ырымбур губернаһынан Ырымбур өйәҙенең 17 олоҫыулусы, Орск өйәҙенең 28 олоҫыулусы, Үрге Урал өйәҙенең 12 олоҫыулусы, Троицк өйәҙенең 6 олоҫыулусы, Силәбе өйәҙенең 9 олоҫыулусы, Быҙаулыҡ өйәҙенең 1 олоҫыулусы. Пермь губернаһынан Шадринск өйәҙенең 8 олоҫыулусы, Екатеринбург өйәҙенең 4 олоҫыулусы, Красноуфимск өйәҙенең 6 олоҫыулусы һәм 5 айырым ауылы. Өфө губернаһынан Златоуст өйәҙенең 14 олоҫыулусы, Өфө өйәҙенең 4 олоҫыулусы һәм тағы 2 олоҫынанулусынан айырым башҡорт ауылдары, Стәрлетамаҡ өйәҙенең 29 олоҫыулусы индерелә.
 
Бынан алда Бәләкәй Башҡортостанға индерелгән Затоуст өйәҙенең 7 волосы һәм [[Златоуст]] ҡалаһы, Өфө өйәҙенең 6 олоҫыулусы, Троицк өйәҙенең 4 олоҫыулусы, Стәрлетамаҡ өйәҙенең 10 олоҫыулусы АБСР составына халыҡтан һорашып сыҡҡас ҡына индерелә ала.
 
13 кантондан торған яңы административ-территориаль бүленеш ҡабул ителә. Был кантондар исемләп: Етәр, Ҡыпсаҡ, Үҫәргән, Бөрйән-Түңгәүер, Тамъян-Ҡатай, Арғаяш, Ялан, Кущин, Дыуан, Көҙәй, Табын, Юрматы, Тоҡ-Суран.
80 юл:
[[Файл:Bassr25.jpg|thumb|250px|left|[[1925]]-[[1978]]-cе йылдарҙа Башҡорт АССР-ы гербы]]
 
Үрҙәге «Килешеү» буйынса, Автономлы Башҡорт Совет Республикаһының баш ҡалаһын Советтар съезы (йыйын) билдәләргә тейеш була; бығаса ваҡытлыса рәсми баш ҡала тип Бөрйән олоҫыныңулусының Орск өйәҙенең Темәс ауылы билдәләнә (хәҙерге [[Баймаҡ районы]]нда урынлашҡан).
 
[[Совет власы]]нан килешеүгә Совнарком рәйесе [[В. И. Ленин]], [[:ru:ВЦИК|Бөтә Рәсәй Үҙәк Башҡарма Комитеты]] рәйесе вазифаһын башкарыусы М. Ф. Владимирский, милләттәр эштәре буйынса халыҡ комиссары [[И. В. Сталин]], ВЦИК секретары А. Енукидзе ҡул ҡуя. [[Башҡорт Хөкүмәте]] яғынан Башҡорт Хөкүмәте рәйесе [[Ҡулаев Мөхәмәтхан Сәхипгәрәй улы|М. А. Ҡулаев]], Башҡорт шураһы (советы) ағзаһы [[Халиҡов Муллайән Дәүләтша улы|М. Д. Халиҡов]], Башҡорт ғәскәрҙәре адъютанты Ә. И. Бикбауов ҡул ҡуя.
90 юл:
Шулай итеп, [[Башҡортостан]] [[Рәсәй]]ҙәге тәүге милли-территориаль республика булып ойошторола.
 
[[:ru:Колчак|Колчак]] ғәскәре һөжүм итеп килгәс, республиканың идаралығы (Башревком) [[Саранск]] ҡалаһына күсерелә; унда ул [[1919]]-сы йылдың апреленән авгусына тиклем булып, августың 20-һендә [[Стәрлетамаҡ (ҡала)|Стәрлетамаҡҡа]] ҡайта. Стәрлетамаҡ Өфө губернаһында ҡалһа ла, Бәләкәй Башҡортостандың баш ҡалаһына әүерелә. [[1920]]-сы йылдың 20 авгусында Стәрлетамаҡ ҡалаһы, ноябрь айында Стәрлетамаҡ өйәҙенең 16 олоҫыулусы шулай уҡ республикаға тапшырыла.
 
=== [[Оло Башҡортостан]]дың барлыҡҡа килеүе ===
[[1922]] йылдың 14 июнендә «Автономлы Башҡорт Социалистик Совет Республикаһының сиктәрен киңәйтеү тураһында» тип аталған ВЦИК декреты менән Өфө губернаһы бөтөрөлә.
 
Уның [[Өфө өйәҙе|Өфө]], [[Бөрө өйәҙе|Бөрө]], [[Бәләбәй өйәҙе|Бәләбәй]], [[Златоуст өйәҙе|Златоуст]] өйәҙҙәре Автономлы Башҡорт Социалистик Совет Республикаһына ҡушыла. Республика составына шулай уҡ [[Силәбе губернаһы]]ның Мейәс өйәҙенең Торғаяҡ, Сыростан, Мейәс олоҫтарыулустары һәм Мейәс ҡалаһы индерелә. Бәләкәй Башҡортостандан Силәбе губернаһына Ялан кантоны тапшырыла. Өфө губернаһының Минзәлә өйәҙе 1920 йылда барлыҡҡа килгән яңы [[ТАССР|Автономлы Татар Социалистик Совет Республикаһына]] тапшырыла.
 
Башҡорт Автономиялы Совет Социалистик Республикаһының рәсми баш ҡалаһы — [[Өфө]].
155 юл:
 
== Административ-территориаль бүленеше ==
[[1930]] йылғаса Башҡортостанда олоҫулус-кантон бүленеше була. Мәҫәлән, [[1926]] йылда Башҡорт АССР-ында 8 кантон була, атап үткәндә [[Арғаяш кантоны|Арғаяш]], [[Бәләбәй кантоны|Бәләбәй]], [[Бөрө кантоны|Бөрө]], [[Йылайыр кантоны|Йылайыр]], [[Мәсәғүт кантоны|Мәсәғүт]], [[Стәрлетамаҡ кантоны|Стәрлетамаҡ]], [[Тамьян-Ҡатай кантоны|Тамъян-Ҡатай]] һәм [[Өфө кантоны]]. Былар 117 олоҫҡаулусҡа һәм 1 852 ауыл советына бүленә. [[1930]] йылдың 20 авгусында райондарға бүленеш индерелә. [[1952]] йылдың майында Башҡорт АССР-ы Өфө һәм Стәрлетамаҡ өлкәһенә бүленә. Киләһе йылдың апрелендә был ҡарар юҡҡа сығарыла, Башҡорт АССР-ы берҙәм төбәк булараҡ 54 районға бүленә.
 
== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==