Бал ҡорттары: өлгөләр араһындағы айырма

Умартала йәшәгән бал ҡорттары күседәкүсендә түлле бер инә ҡорттоң (ҡорт инәһенең йәки батшабикәнең) нәҫеле булған 10 000 – 50 000, ә ҡайһы берҙә 100 000 эшсе ҡорт була. Бал ҡорттарында яңы күс май-июнь айҙарында барлыҡҡа килә. Бының өсөн умартала ата ҡорттар, йәки әреғорттар, үҫтерелә һәм яңы инә ҡорт үҫтереү өсөн күҙәнәктәр яһала. Йәш инә ҡорт күҙәнәктән сыҡҡас, эшсе ҡорттарҙың сама менән яртыһы ҡарт инә ҡорт менән бергә умартанан сағып китә – күс айырыла. Был күс тәүҙә, эшсе ҡорттар яңы оя өсөн урын эҙләп тапҡансы, ниндәй булһа ла ағас ботағына һырый.

Яңы ояла йәки умартала эшсе ҡорттар балауыҙҙан алты ҡырлы бик күп күҙәнәктәрзәнкүҙәнәктәрҙән тороусы кәрәҙҙәр яһай. КүҙәнәктәрғәКүҙәнәктәргә улар запас аҙыҡ – нектар һәм сәскәләр һеркәһе йыя. Шул уҡ аҙыҡ менән үҫеп килеүсе быуын һәм бала сығарыусы инә ҡорт та туҡлана.

[[яҙ|Яҙын]], көндәр йылынғас, ҡышлаған эшсе ҡорттар ояларынан осоп сыға. Тәүге [[сәскә|сәскәләр]] күренеү менән, эшсе ҡорттар уларҙан [[сәскә]] херкәләреһеркәләре һәм нектар йыя башлай. Инә ҡорт кәрәҙ күҙәнәктәренә йомортҡалар һалырға тотона. Йомортҡаларҙан сыҡҡан личинкаларға бал ҡорттары бал менән сәскә һеркәһе ҡатнашмаһын ашата. Инә ҡорттарҙың һәм әреғорттарҙың личинкалары эрерәк күҙәнәктәрҙә үҫә.

Умартала бал ҡорттары бер-береһенә хәбәр тапшыра ала. МәсәләнМәҫәлән, нектарға бай сәскәле үҫемлектәрҙе эҙләп тапҡан бал ҡорто умартаһына әйләнеп ҡайта. Ул ҡорхағынҡорһағын төрлөсә бороп, кәрәҙәркәрәҙ өҫтөндә әйләнеп йөрөй башлай. Ҡорт ошолай бейегәндәй тойола. Әммә ул шул юл менән башҡа эшсе ҡорттарға табыш артынан ҡайҙа һәм ниндәй алыҫлыҡҡа осорға кәрәклеген хәбәр итә. Ул шулай уҡ башҡаларға әле күптән түгел үҙе нектар һәм һеркә йыйған сәскәләрҙең еҫен дә тапшыра. Шунан һуң эшсе ҡорттар разведчик бал ҡорто күрһәткән [[үҫемлектәр|үҫемлектәрҙән]] аҙыҡ йыйырға осоп китә.

==Эшсе ҡорттоң төзөлөшөтөҙөлөшө==

Һиҙеү ағҙаларыағзалары бал ҡорттарының тереклегендә бик мөһим роль уйнай. ҠараңгыҠараңғы умарта эсендә тейеп һиҙеү ағзалары иң ҙур әһәмиәткә эйә, улар башлыса мыйыҡтарҙа урынлашҡан. Еҫ һиҙеү һәм күреү һәләте бал ҡорттраы [[сәскә|сәскәләр]] эҙләгәндә кәрәк. Бал ҡорттары [[һары]] һәм [[күк]] төҫтәрҙе айыра һәм хатта кеше күрә алмай торған [[ультрафиолет]] нурҙарҙы ла күрә, әмә [[ҡыҙыл]] төстөтөҫтө улар күрмәй.

Бал ҡорто сәскәнән һурып алған [[нектар]] ҙур ғына боғаҡҡа килеп инә һәм боғаҡ биҙәре бүлеп сығарған [[матдә|матдәләр]] менән ҡушыла. Унан һуң бал ҡорттары нектарҙы кәрәҙ күҙәнәктәренә һала, шунда ул балға[[бал]]ға әүерелә.

Бал ҡортоноң күкрәге ҡуйы төк менән ҡапланған, арҡаһында ике пар ярым үтә күренеүсән яры ҡанаттары бар. Эшсе ҡорттоң аяҡтары сәскәләрҙән һеркә йыйыуға һәм кәрәҙ күҙәнәктәрен төҙөүгә яраҡлашҡан. Эшсе ҡорт ҡорһагыныңҡорһағының осонда ҡаяуы була. Ҡорт уны хайуан йәки кеше тәненә ҡаҙағанда, яраға ағыуğğҡорт ағыуы|ағыуüü эләгә һәм тәндең сағалған урыны ныҡ һыҙлай башлай. Ҡаяу ҙа ярала ҡала, шунлыҡтан саҡҡан ҡорт үҙе лә йәрәхәтләнә һәм һәләк була.

Бал ҡортоноң файҙаһы бик ҙур һәм күп төрлө. Бал ҡорттары туҡлыҡлы һәм шифалы [[бал]], шулай уҡ төрлө техник маҡсаттарҙа ҡулланыла торған [[балауыҙ]] бирә. Бал ҡорто [[ҡорт ағыуы|ағыуы]] ла шифалы үҙенсәлеккә эйә, уны байтаҡ аурыуҙарҙы дауалауҙа файҙаланалар. Бал ҡорттары күп [[үҫемлектәр|үҫемлектәрҙе]] һеркәләндереүҙә мөһим роль уйнай…<ref>Биология: Хайуандар: Урта мәктәптең 7 – 8-се кластары өсөн дәреслек / Б. Е. Быховский, Е. В. Козлова, А. С. Мончадский һ. б.; М. А. Козлов редакцияһында. – Яңынан эшләнгән 19-сы баҫманан тәржемә. – Өфө: Башҡортостан китап нәшриәте, 1990. – Һүрәттә менән 268 бит. ISBN 5-295-00538-0<br/>Башҡортсаға тәржемә. Мырҙаҡаев Ф. С., Мырҙаҡыева Д. Ғ., 1990</ref >