Википедия

Сифат: өлгөләр араһындағы айырма

Интерактивная навигация по истории
← Алдағы үҙгәртеүКиләһе үҙгәртеү →
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
ВизуальВикитекст
136.169.198.180 ҡулланыусыһының (фекер алышыу) 397206 үҙгәртеүенән баш тартыу
Айсар (фекер алышыу | өлөш)
100 548 төҙәтеү
орфография, пунктуация, аныҡлаштырыу
1 юл:
[[Рәсем:Сифат.jpg|thumb|350px|right|Сифат таблицала]]
Предметтың'''Сифат''' — предметтың билдәһен белдерә.белдергән Улһүҙ төркөмө, ''ниндәй?, ҡайһы?, ҡайҙағы?, ҡасанғы?'' һорауҙарына яуап бирә. Сифат исемдең алдынан килеп, уны асыҡлай▼
'''Сифат''' — һүҙ төркөмө.
 
▲Предметтың билдәһен белдерә. Ул ''ниндәй, ҡайһы, ҡайҙағы, ҡасанғы'' һорауҙарына яуап бирә.
Ул исемдең алдынан килеп, уны асыҡлай
== Сифат тураһында дөйөм төшөнсә ==
Морфологик йәһәттән сифатарсифаттар үҙгәрмәүсән һүҙ төркөмөнә ҡарай, тик төп сифатарсифаттар ғына дәрәжә формаларын ҡабул итә: күк, күкһел, күгерәк, күм-күк.
 
Һөйләмдә сифаттар һәр саҡ тиерлек аныҡлаусы һәм хәбәр функцияһын башҡара: бейек (тау), һөҙәк(тау),текә(яр);(өй) бейек, (еп) нәҙек. һ.б. Тап шул ваҡытта бейек ҡырластың өҫтөнән ҡыңғырау тауыштары ишетелде. (М. Ғафури) Ҡайһы саҡта Фатима шат, көләс. (Ж.Кейекбаев.
--[[Ярҙамсы:Вклад/95.110.46.24|95.110.46.24]] 08:47, 25 октябрь 2012 (UTC)
 
== Сифаттарҙың яһалышы ==
[[Башҡорт теле]]ндә ҡайһы бер һүҙҙәр тамыр хәлендә үк предметтың билдәһен белдерә. Бынан тыш, предметтың билдәһен белдереүҙә икенсе һүҙ төркөмдәренән яһалған һүҙҙәр ҡулланыла. Мәҫәлән: болот- — болотло, оял- — оялсан, эш- — эшсән.
Яһалышы яғынан сифаттар өс төрлө була: тамыр сифат, яһалма сифат, ҡушма сифат.
 
=== Тамыр сифат ===
тамыр сифат тамыр хәлендә предметтың билдәһен белдерә: аҡ, бәләкәй, ҙур, күк, һары.
 
=== Яһалма сифат ===
Төрлө [[һүҙ]] төркөмдәренән булған һүҙҙәргә ялғау ялғап, предметтың билдәһен белдереп була. Барлыҡҡа килгән был һүҙ яһалма сифат була.Мәҫәлән:
* исемдән: аң-аңлы, белем- белемле, тоҙ- тоҙло,тоҙһоҙ, яҙ-яҙғы, көҙ- көҙгө.▼
* ҡылымдан; сереү-серек, ҡурҡыу- ҡурҡаҡ, илау- илаҡ, көөү- көйгәләк, һиҙеү- һиҙгер, яҙыу- яҙма(эш).▼
* һандан: ете- етеле, йөҙ- йөҙлө.▼
* исем ҡылымдан: түләү- түләүле, ҡарау- ҡараулы.▼
* үҙләштерелгән һүҙҙәрҙән: тарих- тарихи, ғилем-ғилми, фән- фәнни, иҡтисад- иҡтисади, сәйәсәт- сәйәси▼
 
▲исемдән: аң-аңлы, белем- белемле, тоҙ- тоҙло,тоҙһоҙ, яҙ-яҙғы, көҙ- көҙгө.
 
▲ҡылымдан; сереү-серек, ҡурҡыу- ҡурҡаҡ, илау- илаҡ, көөү- көйгәләк, һиҙеү- һиҙгер, яҙыу- яҙма(эш).
 
▲һандан: ете- етеле, йөҙ- йөҙлө.
 
▲исем ҡылымдан: түләү- түләүле, ҡарау- ҡараулы.
 
▲үҙләштерелгән һүҙҙәрҙән: тарих- тарихи, ғилем-ғилми, фән- фәнни, иҡтисад- иҡтисади, сәйәсәт- сәйәси
=== Ҡушма сифат ===
Ҡушма сифаттар үҙҙәре бер нисә юл менән яһала.
*парлы: аҡлы- ҡаралы, яҙлы -көҙлө.▼
 
*ҡабатлау:көслө- ҡөслө, һылыу- һылыу.▼
▲парлы: аҡлы- ҡаралы, яҙлы -көҙлө.
*бәйләү: сейә ҡыҙыл(төҫ) нәҙек оҙон (буй,▼
 
▲ҡабатлау:көслө- ҡөслө, һылыу- һылыу.
 
▲бәйләү: сейә ҡыҙыл(төҫ) нәҙек оҙон (буй,
 
== Төп һәм шартлы сифаттар ==
СифатарСифаттар, предметтың билдәһен ниндәй яҡтан белдереүенә ҡарап, икегә-: төп һәм шартлы — сифаттарға бүленә.
 
=== Төп сифаттар ===
Туранан тураТуранан—тура билдәһен белдееәбелдерә: аҡ сәскә, киң өҫтәл, һәйбәт кеше, тәртипле бала.
 
Төп сифаттар предметтың ни дәрәжәлә булыуын да күрһәтә ала: ''аҡ-ағыраҡаҡ—ағыраҡ, ап-аҡ, аҡһыл; ҡара- ҡарараҡҡара—ҡарараҡ, ҡарағусҡыл, ҡап-ҡара; ҡыҙыл-ҡыҙылыраҡҡыҙыл—ҡыҙылыраҡ, ҡыҙғылт, үтә ҡыҙыл, сейә ҡыҙыл.''
 
=== Шартлы сифаттар ===
 
Предметтың билдәһен урынға, ваҡытҡа һәм башҡа предметтарға мөнәсәбәте аша белдерә: ''Өфөләге йорт., йөн күлдәк, таш йорт, йәйге эҙе, алтын сәғәт, баштағы яулыҡ, өйҙәге кешеләр.
''
Шартлы сифаттарға урыҫ теленән ялғауҙарҙы ҡыҫҡартып алынған сифаттар ҙа инә: социалистик, революцион, индустриаль.
Юл 52 ⟶ 46:
 
== Сифат дәрәжәләре ==
Предметтың билдәһе төрлөсә, төрлө кимәлдә, йәғни төрлө дәрәжәлә булырға мөмкин. телТел саралары ярҙамында предмет билдәләренең төрлө булыуын күрһәтеп була. Төп сифаттың дүрт дәрәжәһе була.
 
=== Төп дәрәжә ===
Төп дәрәжәләге сифат предмет аңлатҡан билдәнең төп мәғәнәгә тура килеүен белдерә, йәғни был предметапредметта сифат белдергән билдә артыҡ та., кәм дә түгел. Мәҫәлән: ''аҡ-аҡ төҫтө белдерә: аҡ йорт, аҡ ҡағыҙ, аҡ күлдәк.''
Төп дәрәжәләге сифатҡа бер ниндәй ялғау ҡушылмай.
 
Тамыр һәм яһалма сифаттар төп дәрәжәлә килә.
 
Сифаттарҙың мәғәнәенмәғәнәһен тамыр, һәм яһалма сифаттар белдерә.
 
=== Сағыштырыу ===
Бер предметың билдәһенбилдәһе икенсе предметҡапредметта күберәк йә аҙыраҡ булыуын күрһәтә:''матурыраҡ һүрәт, ағыраҡ тауар.''
 
Сифаттың сағыштырыу дәрәжәһе ике төрлө юл менән яһала: а)тамыр(нигеҙ) сифат һуҙынҡы өнгә бөтһә, -раҡ, -рәк, тартынҡы өнгә бөтһә ''-ыраҡ, -ерәк, ораҡ, өрәк'' ялғауҙары ҡушылып яһала: а''ҡсалы- аҡсалыраҡ, белемле- белемлерәк, киң- киңерәк, тоҙло- тоҙлораҡ,''
=== Артыҡлыҡ ===
===Аҙһытыу===
Юл 72 ⟶ 67:
== Синоним сифаттар ==
Уртаҡ мәғәнәле йәки мәғәнәләре яҡын булған сифаттарҙы синоноим сифаттар тип йөрөтәләр.
Мәҫәлән: матур., сибәр , һылыу, зифа, нәфис, гүзәл.
 
== Исемләшкән сифаттар ==
==Сифаттарға грамматик анализ яһау тәртибе==
* Сифаттың башланғыс формаһы
* Сифаттың төрө (төп, шартлы)
* Яһалышы (тамыр, яһалма, ҡушма)
* Дәрәжәһе (төп, аҙһытыу., артыҡлыҡ, сағыштырыу)
* Һөйләмдең ниндәй киҫәге булып килә.
=== Анализ өлгөһө ===
Көнбағыш баҫыуы һап- һары келәм менән ҡапланды. (Я. Хамматов.)
 
=== Телдән ===
Һап- һары, — сифат, башланғыс формаһы-формаһы— һары, төп сифат., тамыр сифат, артыҡлыҡ дәрәжәһендә, һөйләмдә аныҡлаусы булып килә.
 
=== Яҙма ===
Һап- һары- төп—төп сифат, там. сифат, арт. дәр., аныҡлаусы.
 
==Әҙәбиәт==
* Усманова М.Ғ., Абдуллина Ф.Ф. Башҡорт теле. Өфө-2000йыл — 2000 йыл. ISBN 5-295-02619-1
* Толомбаев Х.А., Солтанбаева Х.В. Әсә теле. 6-сы класс өсөн дәреслек. Өфө- — 2008 йыл. ISBN 978-5-295-04288-1
* В.Ш. Псәнчин, Ю.В. Псәнчин. Әсә теле. 10-11 кластар өсөн дәреслек. Өфө- — 2009 ййыл. ISBN 5-295-02834-8
{{Башҡорт теле грамматикаһы}}
{{Башҡорт теле (тел ғилеме)}}
«https://ba.wikipedia.org/wiki/Сифат» битенән алынған