Ағиҙел (йылға): өлгөләр араһындағы айырма

'''Ағиҙел''' {{Audio|ba-Ағиҙел.ogg|''(тыңлау)''}}  — [[Башҡортостан|Башҡортостандағы]] иң ҙур йылға һәм төп һыу юлы. [[Кама (йылға)|Кама]] йылғаһының һул яҡ ҡушылдығы. [[Уралтау]] итәгенән башлана. Оҙонлоғо  — 1430  км, бассейнының майҙаны  — 141900 км². Көмөштәй аҡ был йылға [[Ирәмәл (тау)|Ирәмәлтау]] тирәһенән баш ала. Үрендә һаҙамыҡлы үҙәндәрҙән үтә, [[Тирлән]] ҡасабаһынан түбәндәрәк ҡырҡа тарая, иңкеүҙәре текәрә. [[Белорет]], [[Бөрйән]] ерҙәренән [[Урал (тау)|Урал]] тауҙары, ҡаялар араһынан аға. Уң ҡушылдығы [[Нөгөш (йылға)|Нөгөштө]] юлдаш итеп китә биргәс, иркен туғайлыҡтарға барып сығыр ерҙәрҙә үҙәне яйлап киңәйә. [[Ҡариҙел (йылға)|Ҡариҙел]] ҡушылғандан һуң Ағиҙел тигеҙлектәрҙән йәйрәп аға, иркен туғайҙарҙа ағымында боролмалар, бөгөлдәр яһап, тармаҡланып та киткеләй. Күп урында уң яҡ яры ҡалҡыуыраҡ.

* уң яҡтан: [[Нөгөш (йылға)|Нөгөш]], [[Эҫем (йылға)|Эҫем]], [[Ҡариҙел (йылға)|Ҡариҙел]], [[Бөрө]], [[Тере Танып]];

Башҡорт халыҡ ижадында һәм йәнле һөйләштә Ағиҙел Иҙел тип тә йөрөтөлә. «[[Урал батыр, ҡобайыр|Урал батыр]]» ҡобайырында «Көмөштәй бер аҡ йылға», «Иҙел батыр таҡҡан, ай, Аҡ йылғаһы» тигән юлдар бар.

Боронғо төрки халыҡтарында Иҙел «һыу, йылға» тигәнде аңлата. Ағиҙелдең русса «Белая» тигән аты башҡортсанан туры күсермә: [[1627]] йылда сыҡҡан «Ҙур һыҙма китабы»нда һәм башҡа тарихи яҙмаларҙа Ағиҙел "«Белая Воложка"» тип атала<ref>Словарь топонимов Республики Башкортостан. Уфа: Китап, 2002. — 256 с. — С. 23.</ref>.

* [[Башҡортостан: Ҡыҫҡаса энциклопедия]]. Урыҫсанан тулыландырылған һәм төҙәтелгән тәржемәһе / Баш мөхәррир [[Рәшит Шәкүр|Р. З.Шәкүров]]. Өфө: [[Башҡорт энциклопедияһы]] дәүләт ғилми нәшриәте, 1997. 696 бит, һүрәттәре менән.