Википедия

Типтәрҙәр: өлгөләр араһындағы айырма

Интерактивная навигация по истории
← Алдағы үҙгәртеүКиләһе үҙгәртеү →
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
ВизуальВикитекст
ә робот өҫтәне: an:Teptiyars, fi:Teptjaarit, tt:Tiptär
ә робот косметические изменения
1 юл:
'''Типтәрҙәр''' (''типтәр'', {{lang-tt|tiptər, типтәр}}) — [[XVII быуат]]тан уҡ дөйөм атама менән билдәләнгән йыйылма халыҡ</ref>. Г. Георги, П.Паллас, П.И. Рычков кеүек билдәле крайҙы өйрәнеүселәр типтәрҙәр тураһында яҙып ҡалдырған.<ref>БСЭ</ref><ref name="Uralenc">[http://bse.sci-lib.com/article109969.html Уральская историческая энциклопедия]</ref>,<ref name="Uralenc"/>
 
Ғилми әҙәбиәттә «типтәр» һүҙенең мәғәнәһе тураһында төрлө фекерҙәр бар. Ҡайһы берәүҙәр тыуған-үҫкән төйөгенең тибелеп киткәнгә күрә шулай тип атағандар тип иҫәпләй<ref>Рахматуллин У.Х. Население Башкирии в XVII-XVIII вв. Вопросы формирования небашкирского населения. М.,1988.</ref>. Икенселәре, ерҙе башҡорттарҙан дәфтәргә яҙып алып, «дәфтәр» һүҙе «типтәр» булып үҙгәргән, тип аңлата<ref>Рашид Шакур «Башкиры в Татарстане», 2004</ref>.
7 юл:
XX быуаттаң 20-се йылдарында «СССР халыҡтары исемле»ген төҙөгәндә типтәрҙәрҙең этник составы бер төрлө булмағанлыҡтан айырым халыҡ булып иҫәпләнмәй. Был тәҡдимде Үҙәк статистика идаралығы эргәһендә ойошторолған халыҡтарҙы өйрәнеү комиссияһы индерә. Тик 23 300 кеше үҙен «саф типтәр» тип белдерә, шуға «типтәр» термины һаҡланып ҡала, ләкин был термин 1939 йылғы халыҡ иҫәбен алыуҙа бөтөнләй төшөп ҡала.
 
1926 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса, типтәрҙәрҙең 85% [[Башҡортостан]]да йәшәгән. Иң күп йәшәгән урындары: Тамъян-Ҡатай контонының Учалы (элекке Тимтәр-Учалы волочы); Бөрө кантонының Әсән, Байҡыбаш, Борай, Ҡыҙғанбаш, Иҫке Балтач волостары; Өфө кантонының Ҡырмыҫҡалы, Петровск, Шишмә волостары.
== Халыҡ иҫәбе ==
 
* 1735 йылда 11 294 кеше
* 1767 йылда — 33&nbsp;656 кеше,
* 1796 йылда — 52&nbsp;193 кеше,
* 1834 йылда— 105&nbsp;864 кеше,
* 1858 йылда— 140&nbsp;895 ир кеше.
* 1897 йылда — 59&nbsp;293 ир кеше; барлығы 117&nbsp;773.
 
Типтәрҙәр һуңғы мәртәбә 1926 йылда иҫәпкә керә, 27 387 кеше үҙен типтәр тип белдерә<ref name="Isxakov">[http://kitap.net.ru/isxakov1-13.php?s=1 Исхаков Д.М. Тептяри. Опыт этностатистического изучения // Татарская нация: история и современное развитие : сборник. — Казань: 2002]</ref> <ref>Якупов Р.И. Тептяри. Этносоциальный феномен и научная проблема.. — Уфа: Гилем, 1998.</ref>.
== Иҫкәртмәләр ==
<references />
== Әҙәбиәт ==
* Ахмаров Г. Тептяри и их происхождение. — Казан: Хәтер, 2000. — С. 301—320. — ISBN 5-900004-74-0
* Гумеров Ф.Х. Законы Российской империи о башкирах. — Уфа: 1999. — С. 568.
* Исхаков Д.М. Тептяри. Опыт этностатистического изучения // Татарская нация: история и современное развитие : сборник. — Казань: 2002.
* Якупов Р.И. Тептяри. Этносоциальный феномен и научная проблема.. — Уфа: Гилем, 1998. — С. 119. — ISBN 5-7501-0071-5
 
[[Категория:Төрки халыҡтары]]
[[Категория:Рәсәй халыҡтары]]
«https://ba.wikipedia.org/wiki/Типтәрҙәр» битенән алынған