Италия: өлгөләр араһындағы айырма

'''Ита́лия''' ({{lang-it|Italia}} {{IPA|[iˈtaːlja]}}), рәсми исеме '''Ита́лия Республикаһы''' ({{lang-it|Repubblica Italiana}})  — [[Көньяк Европа]]ла урынашҡан [[дәүләт]].

Төньяҡ-көнбайышта [[Франция]] , төньяҡта [[Швейцария]] һәм [[Австрия]] , һәм төньяҡ-көнсығышта [[Словения]] менән сиктәш. Шулай уҡ эсендә [[Ватикан]] һәм Сан-Марино тигән анклав дәүләттәр урынлашҡан.

Италиянең баш ҡалаһы  — [[Рим]]. Ил 20 өлкәгә бүленгән  — Валле-д’Аоста, Ломбардия, Трентино-Альто Адидже, Фриули-Венеция Джулия, Пьемонт, Лигурия, Венето, Тоскана, Умбрия, Эмилия-Романья, Марке, Абруццо, Лацио, Молизе, Базиликата, Кампания, Калабрия, Апулья, Сардиния һәм Сицилия, (шуларның бишесе  — Сицилия, Сардиния, Трентино-Альто-Адидже, Валле-д’Аоста һәм Фриули-Венеция Джулия  — айырым статуска эйә). Өлкәләр 110 административ-территориаль берәмлек - — [[провинция]]ға бүленә. Провинциялар коммуналарға бүленә, коммуналар иҫәбе 8101. Автономиялеы өлкәләрҙең үҙ парламенты  — өлкә шуралары һәм хөкүмәттәре бар.

| ''[[Трентино — Альто-Адидже/Зюдтироль|Трентино  — Альто-Адидже]]''

Италия – — донъялағы иң боронғо дәүләттәрҙең береһе. Илдең бтә территоряһын тауҙар биләй. Илдең төньяҡ өлөшөн бөтә Европала һәм Италиялағы иң ҙур тау системаһы − Альп тауҙары алып тора. Тау түбәләре бейеклеге уртаса 5 мең метр. Монбланда тауы – — 4807  м. Ил Европа –Азия-Азия сейсмик бүлкәтенә урынлашҡан, шуға күрә ер тетрәүҙәр һәм вулкан урғылыуҙар йыш була. Иң билдәле вулкан – — Везувий. Сицилия утрауында Этна вулканы бар.

Илдә [[Урта диңгеҙ]] климаты өҫтөнлөк итә. Йәй оҙаҡҡа һуҙылған эҫе, ҡыш дымлы. Ғинуарҙың уртаса температураһы 0°С –тан-тан юғары. Ҡышын ямғырҙар йыш яуа. Һирәк кенә ҡар яуа.

Иң оҙон һәм таулы йылға – — [[По]]. Был таулы йылға бик күп миҡдарҙа ултырма тоҡом алып килә һәм Адриатик диңгеҙгә ҡойған урында дельта яһай.

Төп халҡы – — [[итальяндар]], уларҙың теле [[роман төркөмө]]нә ҡарай. Халыҡ һаны буйынса Италия Европала [[Германия]]нан ғына ҡалыша. Ҡалалар күп булған төньяҡта һәм [[Неаполь]] тирәһендә халыҡ тығыҙ урынлашҡан. Тауҙарҙа халыҡ сағыштырмаса һирәк. Халыҡтың байтағы күрше [[Швейцария]] һәм [[Германия]]ла йәшәй һәм эшләй.

Илдә файҙалы ҡаҙылмалар күп булмағанлыҡтан, завод-фабрикалар ситтән килтерелгә сеймалды ҡулланалар. Илдә төрлө машиналар, [[автомобиль]]дәр эшләп сығаралар. Автомобильдәр эшләү буйынса Италия донъяла алдынға илдәр рәтендә. [[Нефть|Нефтте]] [[химия]] тауарҙарына – — [[пластмасса]]ларға, лак, буяуҙарға, синтетик [[сүстәр]]гә эшкәртеүсе заводтар күп. Бөтә нефть сит илдән, башлыса Көньяҡ-Көнбайыш Азиянан һәм Төньяҡ Африканан килтерелә.

Эҫе йәй һәм йылы дымлы ҡыш төрлө ҡультуралар үҫтерергә уңайлы. [[Бөртөклө күльтуралар]] йылына ике уңыш бирә. Йәйҙең ҡоро булыуы күп урындарҙа һуғарыуҙы талап итә.

[[Бойҙай]] – — бөтөклө төп культура. Итальяндарҙың ғәҙәттәге ризығы бойҙай ононан яһалған макарон. Уның бер нисә төрө бар. [[Йәшелсә]], [[дөгө]] културалары ҙур майҙанды алып тора.

• В.  А.  Коринская, И.  В.  Душина, В.  А.  Щенев, «Материктар һәм океандар географияһы» дәреслеге © «Дрофа», 2002

[[Категория:ИлдәрИталия]]