Википедия

Карл Маркс: өлгөләр араһындағы айырма

Интерактивная навигация по истории
← Алдағы үҙгәртеүКиләһе үҙгәртеү →
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
ВизуальВикитекст
ә кириллица
21 юл:
}}
 
'''Карл Маркс''' ({{lang-de|Karl Heinrich Marx}}; 5 май, 1818, Трир&nbsp; — 14 март, 1883, [[Лондон]])&nbsp; — [[Германия|немец]] фәйләсүфе, социолог, иҡтисадсы, яҙыусы, сәйәси журналист, йәмәғәт эшмәкәре. Уның хеҙмәттәре нигеҙендә философияла диалектик һәм тарихи материализм, иҡтисадта&nbsp; — өҫтәмө хаҡ теорияһы, сәйәсәттә&nbsp; — синфи көрәш теорияһы<ref name="autogenerated1">[http://bse.sci-lib.com/article061763.html «Классовая борьба» в Большой советской энциклопедии]</ref> формалаша. Был йүнәлештәр коммунистик һәм социалистик хәрәкәт менән иделогияға әүерелә, һәм «марксизм» атамаһы ала. «Манифест Коммунистик фирҡә манифесы» ( 1848 йылда тәүге тапҡыр баҫылған), «Капитал» (1867 йылда тәүгегә баҫылған) әҫәрҙәре авторы. Ҡайһы бер хеҙмәттәре фекерҙәше ФридрихЭнгельс менән бергә яҙылған.
 
== Биографияһы ==
28 юл:
 
=== Үҫмерлек һәм йәшлек йылдары ===
Карл Маркс Трир адвокаты Һенрих Маркстың өсөнсө балаһы. Милләте - — йәһүд.
 
Әсәһе&nbsp; — Һенриетта Маркс, ҡыҙ фамилияһы Прессбург (йәки ''Пресборк'' , {{lang-de|Henrietta Pressburg}}, {{lang-nl|Henrietta Presborck}}), Нимвеген (бөгөнгө Неймеген ҡалаһынан, [[Нидерланддар]]).
 
1817 йылда Карл Маркстың атаһы суд кәңәшсеһе вазифаһын юғалтмаҫ өсөн христианлыҡ ҡабул итә(протестантизм). Ғаиләһе, шулай уҡ Карл, ярашлы рәүештә 1825 һәм 1824 йылда<ref>Megill, Allan. Karl Marx: the burden of reason (why Marx rejected politics and the market) 2002, page 72</ref> суҡына.
38 юл:
Гимназиянан Маркс университетҡа инә, башта Боннда (ике семестр), шунан[[Берлин]]да уҡый. Юридик белем алыуҙан тыш тарих һәм фәлсәфә менән мауыға башлай.
 
1836 йылда Женни фон Вестфаленға ({{lang-de|Jenny von Westphalen}}) (1814 й. тыуған) тәҡдим яһай, һуңғараҡ өйләнешәләр.
 
=== 1849 йылға тиклем ===
1841&nbsp; йылда Карл Маркс Берлин университетын экстерн рәүештә тамамлай.
 
Ул саҡта Маркс гегелсе-идеалист була.
 
Маркс Боннға күсә, профессор булырға ниәтләй.
52 юл:
1842—1843 йй. Карл Маркс ошо гәзиттә журналист һәм редактор булып эшләй. Башта Маркс цензураны юҡҡа сығарыу тураһында әйтеп килә, шунан инде хөкүмәтте туранан-тура тәнҡитләй башлай. Уның күп мәҡәләләрен цензура үткәрмәй, йә бик ныҡ төҙәтеп бирәләр.
 
1843 йылдың башында Маркс прус монархияһын ҡолатырға саҡырып яҙа һәм уны демократия менән алыштырырға өндәй. Хөкүмәт сығырынан сыға һәм 1843&nbsp; йылдың мартында, Маркс эштән китһә лә, гәзитте ябалар. Маркс гәзиттә эшләгәндә сәйәси иҡтисад, мәсьәләләрен яҡшы белергә кәрәклеге аңлай һәм журналист булып эшләһә лә, ошо фәнде ныҡлап өйрәнергә тотона[[Рәсем:KarlMarx3.jpg|thumb|left|Карл Маркс]]
 
1843&nbsp; йылда аристократка Женни фон Вестфален менән өйләнешәләр.
 
Прус хөкүмәте Марксты үҙ яғына ауҙарыр өсөн хөкүмәттә эш тәҡдим иткәндән һуң йәш ғаилә [[Париж]]ға күсенә, унда Маркс Һенрих Һейне һәм Фридрих Энгельс менән дуҫлаша. Һуңғыһы менән ғүмере буйы дуҫ булып ҡала. Тап Энгельс Маркстың иғтибарын эшсе синыфтың хәленә йүнәлтә.[[Рәсем:Marx3.jpg|thumb|Карл Маркс]]
 
Парижда Маркс эшсе ойошмалар, радикаль даирәләр һәм шәхестәр менән бәйләнешкә инә.
 
1845 йылдың февралендә Маркс Париждан һөрөлә һәм Брюсселгә күсенә. Энгельс та унда урынлаша. Брюсселдә Маркс һәм Энгельс «Немец идеологияһы» тигән хеҙмәтен яҙа, бында Гегель идеяларына, гегельселәргә тәнҡит яңғырай. 1847&nbsp; йылда Маркс менән Энгельс немец эмигранттарының йәшерен ойошмаһы - — «Ғәҙелдәр берлеге» (аҙаҡ «Коммунистар берлеге» тип үҙгәртелә) - — ағзаһы булып китә. Йәмғиәттең һорауы буйынса улар коммунистик ойошмаһының программаһын  — данлыҡлы «"Коммунистар фирҡәһе манифесы»"н/0} яҙа, ул Лондонда баҫылып сыға ([[21 февраль]] [[1848]] й.)
 
[[Февраль революциияһы]]нан һуң (1848&nbsp; й.) Марксты [[Бельгия]]нан ҡыуалар. [[Париж]]ға китә, ә март революцияһынан һәң Германияға, Кёльнға күсенә. Унда ҡыҫҡа ғына ваҡытта революцион «Neue Rheinische Zeitung» гәзитен аса. Тәүге һан 1848 йылдың 1 июнендә сыға. Мөхәрририәттә: Карл Маркс&nbsp; — баш редактор, Һенрих Бюргерс, Эрнст Дронке, Фридрих Энгельс, Георг Веерт, Фердинанд Вольф, Вильгельм Вольф&nbsp; — редакторҙар.
 
«Neue Rheinische Zeitung» Германиялағы һәм Европалағы революцион хәлдәргә тәрән баһа бирелә.
73 юл:
Бик ауыр йәшәйҙәр, уға матди яҡтан Энгельса ҡына ярҙам итә, әҙләп гонорар килә [[Рәсем:Hw-marx.jpg|thumb|Карл Маркс]]
 
1864 йылда ул «Халыҡ-ара эшселәр ассоциацияһы» (International Workingmen’s Association, һуңғараҡ Беренсе Интернационал)&nbsp; ) - — беренсе халыҡ-ара эшселәр ойошмаһы төҙөй<ref>[http://bse.sci-lib.com/article055636.html Интернационал 1-й]</ref>
 
Маркс менән анархистар лидеры Михаил Бакунин коммунистик хәрәкәт тураһында уртаҡ фекер тапмайҙар һәм Гаага конгресында (сентябрь,1872 йыл) анархистар ойошманан ҡыуыла.<ref>[http://www.peoples.ru/science/philosophy/bakunin/history.html Люди. ][http://www.peoples.ru/science/philosophy/bakunin/history.html РУ Михаил Александрович Бакунин]</ref>
1872 Беренсе Интернационал Нью-Йоркҡа күсенә, әммә 4 йылдан Филадельфия конференцияһында тарала.
 
1867&nbsp; йылдың майында «"Капитала»"дың беренсе томы донъя күрә.
 
Карл Маркс Лондонда 1883 йылда 64 йәшендә вафат була. Һайгейт зыяратында ерләнгән.
87 юл:
[[Рәсем:Zentralbibliothek Zürich Das Kapital Marx 1867.jpg|thumb|Капитал. Сәйәси иҡтисадҡа тәнҡит.]]
 
Карл Маркс хеҙмәттәре нигеҙендә философияла диалектик һәм тарихи материализм, иҡтисадта  — өҫтәмө хаҡ теорияһы, сәйәсәттә  — синфи көрәш теорияһы формалаша<ref name="autogenerated1"/>.
 
== Китаптары ==
112 юл:
 
=== Баҫмалар ===
* Маркс К., Энгельс Ф. Соч.: 2-е изд. тт.1-50.&nbsp; — М., 1955—1981.
* Полное собрание сочинений на языке оригиналов: [[:de:Marx-Engels-Gesamtausgabe|MEGA]]). Это международное издание полного собрания сочинений ещё не закончено, на данный момент издано больше 100 томов.
* Архив Маркса и Энгельса.
 
== Маркстың роле ==
<blockquote>«" XX быуатта Карл Маркс тиклем донъяға йоғонто яһаған башҡа ьер кем дә юҡ »" (Жак Аттали<ref>[http://www.pravda.ru/culture/cultural-history/personality/266307-1/ Неизвестный Карл Маркс в исполнении Жака Аттали&nbsp; — 2 — Личность в культуре&nbsp; — Правда. ][http://www.pravda.ru/culture/cultural-history/personality/266307-1/ Ру]</ref>).</blockquote>
 
1999 йылда BBC үткәргән фекер өйрәнеү мәғлүмәттәренә ҡарағанда , Маркс мең йыллың иң бөйөк фекер эйәһе тип танылған<ref>[http://news.bbc.co.uk/2/hi/461545.stm BBC news. ][http://news.bbc.co.uk/2/hi/461545.stm Marx the millennium’s 'greatest thinker']</ref>. АҠШ Конгресы Китапханаһы каталогы буйынса, Марксҡа барыһынан да күберәк бағышлап китаптар яҙылған <ref>[http://russ.ru/Mirovaya-povestka/Hu-iz-mister-Marks ''Громский А.'' Ху из мистер Маркс?]</ref>. Ул тарихта иң ныҡ өйрәнелгән 100 кеше иҫәбендә.
 
== Балалары ==
134 юл:
 
== Иҫтәләген мәңгеләштереү ==
Карла Маркса тыуған ҡалаһы Трирҙа ( Брюккергассе/Brückergasse, 664 - — хәҙер Brückenstraße, 10), тыуған йортонда музей ойошторолған.
 
Рәсәйҙә 1917 йылдағы революциянан һуң күп үҙәк урамдар һәм географик объекттар уның исемен йөрөтә башлай. Мәскәүҙә «Охотный ряд» урамы Маркс проспекты тип яңы исем менән йөрөтөлә башлаған булған. Иҫке исем 1991 йылда кире ҡайтарыла. СССР-ҙың союздаш республикаларында ла был киң тарала.
Памирҙа Солохсо Батша сусағына Карл Маркс сусағы исеме бирелә.
 
1919 йылда элекке немец колонияһы Екатериненштадт Марксштадтҡа әйләнә (1942 йылдан&nbsp; — Маркс ҡалаһы, Саратов өлкәһе).
 
[[Икенсе бөтә донъя һуғышы]]нан һуң Маркс исеме социалистик илдәрҙә лә бирелә башлай&nbsp; — ГДР-ҙа Һемниц ҡалаһы 1953 йылдан 1990 йылға тиклем «Карл-Маркс-Штадт» булып йөрөй. Берлинда Карл-Маркс-Аллее һәм уның аҫтында шул исемле метро станцияһы бар.
 
1991 йылдан Маркс исеме бирелгән күп объекттарға элекке исемдәре ҡайтарыла&nbsp; әммә Рәсәйҙә һаман һаҡланған урындар ҙа күп, мәҫәлән, [[Башҡортостан]]да, шул иҫәптән, [[Өфө]]лә.
 
=== Һәйкәлдәр ===
Тәүге һәйкәл Пензала асылған (1 май, 1918) <ref>Документы и материалы по истории советско-чехословацких отношений. М., 1973. С.70.</ref>.
Шуныһы ҡыҙык, совет осоронан һуң да һәйкәлдәр асылғылай. Мәҫәлән, 2003 йылда Карл Марксҡа һәйкәл Калугала ҡуйылған.
 
<center>
180 юл:
* Леон Аскин («Meeting of Minds», телесериал, США, 1977)
* Ли Монтегю («Элеонора Маркс», телесериал, Англия, 1977)
* Юрген Рейтер («Маркс и Энгельс», «Marx und Engels&nbsp; — Stationen ihres Lebens», телесериал, ГДР, 1978-80)
* Венцеслав Кисев («Карл Маркс. Молодые годы», СССР-ГДР, 1979)
* Ив Рифо (Votre enfant m’intéresse, Франция,1981)
* Терри Джонс («Летающий цирк Монти Пайтона», «Monty Python’s Flying Circus», 1970; Monty Python Live at the Hollywood Bowl, 1982, США)
* Ульрих фон Бок («Генрих Гейне», Heinrich Heine&nbsp; — Die zweite Vertreibung aus dem Paradies ФРГ, 1983)
* Мед Хонда («1871», Англия-Франция, 1990)
* Карло Брандт («Женни Маркс», Jenny Marx, la femme du diable Франция, 1993)
193 юл:
 
== Китаптары ==
* [https://archive.is/20130113163706/www.politazbuka.ru/biblioteka/marksizm/702-marx-karl-engels-friedrich-sochineniya-2-e-izdanie.html Маркс К., Энгельс Ф. Сочинения.][https://archive.is/20130113163706/www.politazbuka.ru/biblioteka/marksizm/702-marx-karl-engels-friedrich-sochineniya-2-e-izdanie.html Изд.][https://archive.is/20130113163706/www.politazbuka.ru/biblioteka/marksizm/702-marx-karl-engels-friedrich-sochineniya-2-e-izdanie.html 2 Тома 1&nbsp; — 50] в pdf-формате
* [http://web.archive.org/web/20111221191209/http://www.politazbuka.ru/biblioteka/marksizm/535-marx-engels-iz-rannih-proizvedeniy.html Маркс К., Энгельс Ф. Из ранних произведений].
* [http://libelli.ru/marxinew/meng_nv.htm Маркс К., Энгельс Ф. Сочинения. ][http://libelli.ru/marxinew/meng_nv.htm Изд. 2] в формате doc
229 юл:
== Cығанаҡтар ==
{{refbegin}}
* '''Рокмор Т.''' ''Маркс после марксизма: Философия Карла Маркса'' .&nbsp; — М.: «Канон+» РООИ «Реабилитация», 2011.&nbsp; — 400 с.&nbsp; — ISBN 978-5-88373-065-5
* [http://libelli.ru/z/13/rme.zip ''Воспоминания о К. Марксе и Ф. Энгельсе'' . ][http://libelli.ru/z/13/rme.zip Ч. 2. ][http://libelli.ru/z/13/rme.zip Институт марксизма-ленинизма при ЦК КПСС].&nbsp; — 3-е изд., доп. М.: Политиздат, 1988.
* К. Маркс. Биографияһы Институт марксизма-ленинизма при ЦК КПСС. 2-е изд. М., Политиздат, 1973.
* Н. Ленин (Ульянов), ''[http://www.magister.msk.ru/library/lenin/lenin008.htm «Карл Маркс. ]'' ''[http://www.magister.msk.ru/library/lenin/lenin008.htm Краткий биографический очерк с изложением марксизма»]''
* [http://black-rat.org/ydeolohyya/m-a-bakunyn-lychnyie-otnoshenyya-s-marksom.html М.&nbsp; А.&nbsp; Бакунин. ][http://black-rat.org/ydeolohyya/m-a-bakunyn-lychnyie-otnoshenyya-s-marksom.html Личные отношения с Марксом]
* Н.&nbsp; И.&nbsp; Ульянов, [http://www.angelfire.com/nt/oboguev/images/niumarx.htm Замолчанный Маркс]
{{refend}}
 
241 юл:
* [http://www.echo.msk.ru/programs/vsetak/54463/ Карл Маркс. ][http://www.echo.msk.ru/programs/vsetak/54463/ Программа «Эха Москвы» из цикла «Всё так»]
* [http://oktober1917.narod.ru/ Марксистская теория экономического развития капитализма]
* [http://cs10666.userapi.com/u123499411/doc/47b6ad2eb817/kagarlitskiy_boris_marksizm_ne_rekomendovano_dlya_obucheniya.pdf Марксизм: не рекомендовано для обучения] {{ref-pdf}}&nbsp; — книга Бориса Кагарлицкого.
* [http://www.karl-marx-biografie.de Биография Карла Маркса]{{ref-de}}
{{refend}}
250 юл:
[[Категория:Германия сәйәсмәндәре]]
[[Категория:Сәйәсмән-эмигранттар]]
[[Категория:XIX быуат филосовтарыфилософтары]]
[[Категория:Младогегельяндлылар]]
[[Категория:Материалисттар]]
«https://ba.wikipedia.org/wiki/Карл_Маркс» битенән алынған