Википедия

Танганьика: өлгөләр араһындағы айырма

Интерактивная навигация по истории
← Алдағы үҙгәртеүКиләһе үҙгәртеү →
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
ВизуальВикитекст
Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ
Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ
26 юл:
|Категория на Викискладе = Lake Tanganyika
}}
{{Другие значения}}
'''Танганьи́ка''' (элекке исеме '''Танганайка'''<ref>''И смеются, заливаются / Так, что дубы сотрясаются / На далёкой Танганайке, / На широкой Лимпопо'' — Корней Чуковский</ref><ref>''Я читал об одном англичанине, который задумал исследовать берега таинственной Танганайки'' &nbsp;— А.&nbsp;Т.&nbsp;Аверченко</ref><ref>''И была она покорна, / Как прирученная лайка, / Как особенный, отборный / Чёрный негр из Танганайки'' &nbsp;— Н.&nbsp;Я.&nbsp;Агнивцев</ref><ref>Проф. Д.&nbsp;П.&nbsp;Григорьев, ''Лимнология. '' ''Гидрология озера Танганайка'' , Природа, 1978</ref><ref>{{ВТ-МЭСБЕ|Танганайка}}</ref>)&nbsp;— үҙәк [[Африка]]лағы ҙур [[күл]]. Оҙонлоғо буйынса иң оҙон сөсө һыулы күл.▼
 
▲'''Танганьи́ка''' (элекке исеме '''Танганайка'''<ref>''И смеются, заливаются / Так, что дубы сотрясаются / На далёкой Танганайке, / На широкой Лимпопо'' — Корней Чуковский</ref><ref>''Я читал об одном англичанине, который задумал исследовать берега таинственной Танганайки'' &nbsp;— А.&nbsp;Т.&nbsp; Аверченко</ref><ref>''И была она покорна, / Как прирученная лайка, / Как особенный, отборный / Чёрный негр из Танганайки'' &nbsp;— Н.&nbsp;Я.&nbsp; Агнивцев</ref><ref>Проф. Д.&nbsp;П.&nbsp; Григорьев, ''Лимнология. '' ''Гидрология озера Танганайка'' , Природа, 1978</ref><ref>{{ВТ-МЭСБЕ|Танганайка}}</ref>)&nbsp; — үҙәк [[Африка]]лағы ҙур [[күл]]. Оҙонлоғо буйынса иң оҙон сөсө һыулы күл.
Планетала ([[Байкал]] менән бер рәттән) иң тирән һәм боронғо күл. Күләме һәм тәрәнлеге буйынса Танганьика, сөсө һыулы күлдәр араһында, Байкалдан ҡалышып, икенсе урында.<ref name="VTL">V. T. Langenberg. On the limnology of Lake Tanganyika. Thesis Wageningen University, The Netherlands.ISBN 978-90-8504-784-1. P.13-23</ref> Күл ярҙары дүрт илгә ҡарай&nbsp;— [[Конго Демократик Республикаһы]], [[Танзания]], [[Замбия]] һәм [[Бурунди]].▼
 
▲Планетала ([[Байкал]] менән бер рәттән) иң тирән һәм боронғо күл. Күләме һәм тәрәнлеге буйынса Танганьика, сөсө һыулы күлдәр араһында, Байкалдан ҡалышып, икенсе урында.<ref name="VTL">V. T. Langenberg. On the limnology of Lake Tanganyika. Thesis Wageningen University, The Netherlands.ISBN 978-90-8504-784-1. P.13-23</ref>. Күл ярҙары дүрт илгә ҡарай&nbsp; — [[Конго Демократик Республикаһы]], [[Танзания]], [[Замбия]] һәм [[Бурунди]].
 
Танганьика күле диңгеҙ кимәленән 773 метр бейеклектә Африканың тәрән тектоник уйпатында урынлашҡан, һәм Көнсығыш Африканың боронғо риф системаһы өлөшө булып тора. Һыу аҫты тупһыһы күлде ике тәрән бассейнға бүлә. Күл, донъяның иң ҙур йылғаларының береһе, Конго бассейнына ҡарай.
50 юл:
| archiveurl = http://web.archive.org/19991110092358/www.ilec.or.jp/database/afr/dafr06.html
| archivedate= 1999-11-10
}}</ref>. Танганьикадиңгеҙ кимәленән 773 метр бейеклектә урынлашҡан. Күл, Көнбайыш Африка Ер ҡабығы ярылған урында Альбертин риф упҡынында урынлашҡан. Танганьика&nbsp; — риф үҙәненең боронғо һәм эре күле<ref name="VTL"/>. Яр буйы ланлшафты, ҡағиҙә булараҡ, ҡаялы, тик көнсығыш яры һөҙәк. Бейеклеге 2000 м еткән көнбайыш яры Көнсығыш Африка риф зонаһынынан барлыҡҡа килгән Яр һыҙаты бухталар һәм ҡултыҡтар менән сыбарланып бөткән. Улар араһында иң ҙүры&nbsp;— Бёртон ҡултығы. Күл бер нисә сығаныҡтан туйына, бассейн майҙаны 231 мең км². Күлгә ҡойоусы иң ҙур йылға Рузизи йылғаһы, уның дельтаһы күлдең төньяҡ өлөшөндә ята. Көнбайыштан {{не переведено 2|Малагараси|||Malagarasi River}} йылғаһы ҡоя.. Килеп сығышы буйынса Малагараси йылғаһы, Танганьика ҡарағында боронғораҡ һәм элек Конго йылғаһына ҡойған. Берҙән-бер ағып сығыусы йылға&nbsp;— Лукуга (Lukuga), күлдең көнбайыш яры уртаһынан ағып сыға ла, Заир йылғаһына ҡушыла, артабан [[Атлантик океан]]ға ҡоя.<ref>Кравчук П.&nbsp;А.&nbsp; Рекорды природы.&nbsp; — Любешов: Эрудит, 1993.&nbsp;— 216 с. ISBN 5-7707-2044-1.</ref> Күл һыуының йыллыҡ килеме 64,8 км³, шуның 40,9 км³ яуым-төшөмгә тура килә (63 %) һәм 23,9 км³ (37 %) йылғаларҙан туйына. Һыу сығымының ҙүр өлөшө — 61,2 км³ (94,4 %) парға әйләнеүгә тура килә, Лукугу йылғаһы менән сығым 3,6 км³ (5,6 %) тип билдәләнә. Уртаса һыу температураһы 25&nbsp;°C, pH уртаса 8,4. Күлдең тәрәнлеге һәм тропик пояста урынлашыуы һыу әйләнешенә мөмкинлек бирмәй, йәғни һыуҙың өҫкө өлөшө аҫҡы өлөшө менән буталмаған меромиктик һыу ятҡылығына әүерелә.
 
Эҫе [[климат]] шарттарында [[һыу]] тиҙ [[пар]]ға әләнеү сәбәпле, һыу кимәле ҡойоусы йылғалар, бигерәк тә Рузизи йылғаһына бәйле. Ҡойоусы йылғалар күл кимәлен Лукугу йылғаһына ағып сығыу кимелендә тота. 12000 йыл элек Рузизи йылғаһы Танганьика күленә ҡоймаған.
63 юл:
 
=== Йәшәү мөхите ===
Танганьика 200&nbsp; м тәрәнлеккә тиклем тереклек өсөн яраҡлы, түбәндәрәк [[сероводород]] концентрацияһы арта һәм тәреклек бөтөнләй тиәрлек юҡ.
 
Күлең был ҡатламы органик мәл һәм ултыра тоҡомдарҙан торған «ҡәберлек»кә әйләнгән.
69 юл:
 
=== Балыҡ запасы ===
Танганьика күленең балыҡ запасы ерле халыҡ өсөн борон замандан беҙҙең көнгә тиклем төп аҙыҡ-түлек, иҡтисади социаль именлек сғанағы булып тора.<ref name="VTL"/>.
 
Сельд, сардин, {{не переведено 2|лимнотрисса миодон|||Lake Tanganyika sardine|Limnothrissa miodon}}, {{не переведено 2|столотрисса танганьикская|||Lake Tanganyika sprat|Stolothrissa tanganicae}}, шулай уҡ дүрт төр {{не переведено 2|Centropomidae|||Centropomidae}} {{не переведено 2|Lates|||Lates}}: {{не переведено 2|Lates stappersii|||Lates stappersii}}, {{не переведено 2|Lates angustifrons|||Lates angustifrons}}, {{не переведено 2|Lates mariae|||Lates mariae}}, {{не переведено 2|Lates microlepis|||Lates microlepis}} төп промысел балыҡтары булып тора.
76 юл:
Танганьика һыуы температураһы төрлө ҡатламдарҙа төрлөсә. Өҫкө ҡатламында 24-30 градус булһа, түбәнгә төшкән һайын һалҡыная. Тәбиғи ағым һәм һыу тығыҙлығы төрлөсә булғанға һыу буталмай, түбәнге ҡатламда 6-8 градус ҡына ҡала.
 
Танганьика һыуы үтә күренмәле (30 метрға тиклем). Һыуҙа күп булмаған концентрацияла бик күп тоҙҙар эрегән, һыу составы буйынса шыйыҡланған диңгеҙ һыуын хәтерләтә. Һыу ҡатылығы 8-15 градус (башлыса [[магний]] [[тоҙҙар]]ы булыуы менән бәйле). Һыу реакцияһы һелтеле, РН 8,0&nbsp; — 9,5.
 
== Экология ==
«https://ba.wikipedia.org/wiki/Танганьика» битенән алынған