Фотосинтез: өлгөләр араһындағы айырма

'''Фотосинтез''' (от {{lang-el|φωτο-}} — яҡтылыҡ һәм {{lang-el2|σύνθεσις}} — [[синтез]] бергә ҡушыу) — үҫемлектәрҙә яҡтылыҡта углекислый газ һәм һыуҙан фотосинтетик пигмент (үҫемлектәрҙә хлорофилл, бактерияларҙа бактериохлорофилл һәм бактериородопсин) ҡатгашлығындаҡатнашлығында органик матдәләр барлыҡҡа килеү процессыпроцесы.

Фотосинтез биологик энергияның төп сығанағы булып тора. [[Ҡаҙылма яғыулыҡтар]]ҙы ([[күмер]], [[нефть]], [[тәбиғи газ]], [[торф]]) яндырып алынған энергияла,энергия нигеҙендә шулай уҡ фотосинтез процессындапроцесында һаҡланып ҡалған энергия булатора. Фотосинтез — [[углерод]]тың биологик циклға төп инеү юлы. Атмосфералағы [[кислород]] — фотосинтездың өҫтәмә продукты булып тора. Кислородлы атмосфера барлыҡҡа килеүе [[:Категория:Ер йөҙө|ер өҫтө]]нөң торошон тулыһынса үҙгәртә, һулыш алыу мөмкин була. ҺуңғараҡҺуңыраҡ [[озон ҡатламы]] барлыҡҡа килгәс, тереклеккә ҡотоҡоро ергә сығырға мөмкинлек асыла.

Фотосинтезды өйрәнеү буйынса беренсе тәжрибәләрҙе Джозеф Пристли [[1770]]—[[1780]] йылдарҙа үткәрә. Ул герметик һауыт эсендә шәм янғанда һауа «боҙолоу»ына ихтибариғтибар итә. Һауа яныуға булышлыҡ итмәй, эсенә бикләнгән хайуандар тонсоға. Боҙолған һауаны [[:Портал:үҫемлектәр|үҫемлектәр]] төҙәтә ала. Пристли, үҫемлектәр кислород бүлеп сығара тигән нәтижәгә килә, тик бының өсөн яҡтилыҡяҡтылыҡ кәрәклегекәрәклеген иҫәпкә алмай. Оҙаҡламай быны Ян Ингенхауз асыҡлай.

Лайлалы диңгеҙ ҡусҡары (Elysia chlorotica) һыу үҫентеләре (Vaucheria litorea) хлоропласттарынхлоропластарын аш һеңдереү юлында үҙләштерә. Диңгеҙ ҡусҡары организмындағы хлоропласт глюкоза синтезлап, ҡусҡарға бер нисә ай йәшәргә мөмкинлек бирә.