Верхнеурал: өлгөләр араһындағы айырма
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ |
Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ |
||
47 юл:
==Тарих==
1781-1919 йылдарҙа [[Верхнеурал өйәҙе]] адм. Үҙәге.
1735 й. нигеҙ һалына (ҡара: <em>Вехнеурал </em><em>ҡә</em><em>л</em><em>ғәһ</em><em>е</em>). 19 б. 60‑сы йй. алып <em>Ырымбур казак </em><em>ғә</em><em>ск</em><em>ә</em><em>рене</em><em>ң</em>2‑се хәрби бүлеге үҙәге була. 1786 й. 300 хужалыҡ, ш. иҫ. хәрби хеҙм‑рҙәргә һәм отставкалағы чиндарға ҡараған — 280, мещан һәм сауҙагәрҙәргә ҡараған 4 хужалыҡ иҫәпләнгән. 1811 й. 700 кеше йәшәгән, 1897 й. — 11103 кеше (<em>баш</em><em>ҡ</em><em>орттар</em> — 212, <em>мордвалар</em> — 296, <em>татар</em><em>ҙ</em><em>ар</em> — 948, <em>уры</em><em>ҫ</em><em>тар</em> — 9471 һ.б.). Халҡы малсылыҡ, игенселек, сауҙа, һөнәрселек м‑н шөғөлләнгән. 19 б. аҙ. 18 һөнәрселек пр‑тиеһы булған. Йыл һайын йәрминкәләр үткәрелгән. 1866 й. мәхәллә училищеһы, дауахана, мәсет, 3 сиркәү эшләгән. 1891 й. ҡалала <em>Николай II</em> булып китә. 1918 й. февр.—март. <em>Граждандар </em><em>һ</em><em>у</em><em>ғ</em><em>ышы</em> барышында унда А.И.<em>Дутов </em>штабы, авг.—нояб. авт. <em>Баш</em><em>ҡ</em><em>ортостанды</em><em>ң</em> [[Тамъян‑Ҡатай кантоны]] башҡармаһы урынлашҡан. 1918 й. яҙында — 1919 й. йәйендә ҡала бер нисә тапҡыр казактар, партизандар, РККА частары ҡулына күсә. 1919 й. алып <em>
Ҡала 1734 йылда Верхнеурал ҡәлғәһе тип һалына.
==Верхнеурал ҡәлғәһе тарихы==
<p style="text-align: justify;"><strong>ВЕРХНЕ</strong><strong>УРАЛ </strong><strong>ҠӘ</strong><strong>Л</strong><strong>ҒӘҺ</strong><strong>Е,</strong> 1735 й. <em>Тайма</em><em>ҫ</em><em> Ш</em><em>ә</em><em>имов</em> булышлығында И.К.<em>Кирилов</em> тарафынан Яйыҡ й. үрге ағымында <em>Себер дару</em><em>ғ</em><em>а</em><em>һ</em><em>ы</em> Ҡара-Табын улусы <em>баш</em><em>ҡ</em><em>орттарыны</em><em>ң</em><em> а</em><em>ҫ</em><em>аба ер</em><em>ҙә</em><em>ренд</em><em>ә</em> Ырымбур сик һыҙығының хәрби-нығытмалы торамаһы булараҡ нигеҙ һалына. Яйыҡ й. (ҡара: <em>Урал</em>) исеме м‑н аталған. 18 б. 40‑сы йй. башына тиклем — Үрге Яйыҡ пристане, 1775 й. тиклем Үрге Яйыҡ ҡәлғәһе исеме м‑н билдәле була. Халҡы башлыса малсылыҡ, игенселек, ваҡ һөнәрселек м‑н шөғөлләнгән. 50‑се йй. В.ҡ. аша Екатеринбург—Ырымбур оло юлы үтә. Гарнизон пехота һәм 2 драгун ротаһынан торған. 200‑гә яҡын хужалыҡ, 2 сиркәү булған. <em>Кр</em><em>әҫ</em><em>ти</em><em>ә</em><em>нд</em><em>ә</em><em>р </em><em>һ</em><em>у</em><em>ғ</em><em>ышы</em> (<em>1773—75) </em>барышында 1773 й. дек. ҡәлғәгә баш күтәреүселәр һөжүм итә, 1774 й. хөкүмәт ғәскәрҙәре тупланыу үҙәктәренең береһе була. <em>Ө</em><em>ф</em><em>ө</em><em> наместниклы</em><em>ғ</em><em>ын</em> ойоштороу т‑дағы 1781 й. указ б‑са, өйәҙ ҡалаһы (ҡара: <em>Верхнеурал</em>) статусын ала һәм <em>Верхнеурал </em><em>ө</em><em>й</em><em>әҙ</em><em>ене</em><em>ң</em> үҙәгенә әүерелә.</p>
== Иҫкәрмәләр ==
| |||