|
Фитонцидтар ауырыу тыуҙырыусы микробтарга ғына һәләк иткес тәэҫир яһап ҡалмай. [[Муйыл]] фитонциды, мәҫәлән, инфекция таратыусы талпандарҙы һәм кимереүселәрҙе лә ағыулай. Фитонцидтарҙың был үҙенсәлегенән медицинада, аҙыҡ сәнәғатендә һәм ауыл хужалыгында файҙаланалар. Медицинала фитонцидлы препараттар киң ҡулланылыш тапты.<ref>[http://www.biektaw.ru/ru/the-news/item/751-agachlarda-keshe-yazmyishyi.html?tmpl=component&print=1 Ағасларҙа кеше язмышы] {{ref-tt}}</ref><ref>[http://www.biektaw.ru/ru/the-news/item/751-agachlarda-keshe-yazmyishyi.html?tmpl=component&print=1 Ағасларҙа кеше язмышы] {{ref-tt}}</ref>
==Урман һәм кешелеккеше активлығыәүҙемлеге==
==Тарихҡа күҙ һалһакһалһаҡ, һуңғы 10 мең йылда ул осорҙағы урмандарзың өстән ике өлөшоөлөшө генә ҡалған, 500 миллион гектар ер ваҡ-төйәк ҡыуаҡтарҙан башҡа бер нәмә лә үҫмәй торған ҡыҫыр сүлгә әүерелгән. АнглияләАнглияла урман ерҙәренең 95 проценты ҡырылһа, [[Италия|Италия]], [[Франция|Франция]], Испания кеүек илдәрҙә был тәбиғәт байлығының 10-15 проценты ғына ҡалған.<ref>[http://ktrb.ru/print/inin-673.html Урмандарыбыҙ – Гиннесстың рекордтар китабында] {{ref-tt}}</ref><ref>[http://ktrb.ru/print/inin-673.html Урмандарыбыҙ – Гиннесстың рекордтар китабында] {{ref-tt}}</ref> Кешелек йәшәйше өсөн мөһим булған тропик урмандар минутына 26 гектар тиҙлек менән юҡҡа сыға бара. 25 йылдан һуң уларҙың бөтөнләй юҡҡа сығыу ҡурҡынысы бар, ти белгестәр. Урмандар әзәйгәнәҙәйгән һайын, һауа ғына сафлығын юғалтып калмайғына ҡалмай, йылғалар һайыға, күлдәр кибә, ер аҫты һыуҙары төпкә китә бара һәм ер йөҙөнә ҡоролоҡ янай. Ер шарындағы урман запастарыныңурмандарҙың 22 проценты РәсәйҙәРәсәйгә тура килә. 722 миллион гектар урманда, 75 миллиард кубометр ағас запасы бар. Рәсәй урмандарының 42,7 проценты техник яҡтан өлгөлгәнөлгөргән урманға керә. Ләкин һуңғы йылдарҙағы ҙур янғындар нәтижәһендә миллион гектар урман юҡҡа сыҡты.<ref>[http://drogganoye.tatarstan.ru/tat/index.htm/news/154621.htm Һайрар ҡоштарың менән матур һин, урман!] {{ref-tt}}</ref><ref>[http://drogganoye.tatarstan.ru/tat/index.htm/news/154621.htm Һайрар ҡоштарың менән матур һин, урман!] {{ref-tt}}</ref>==
Урмандың иң яуыз дошманы – янғын. Ҡоролоҡло йылдарҙа илдең теге йәки был төбәгендә урман янгындарыянғындары ҡабына. Урман янгындарыянғындары сығыугасығыуға йыш ҡына кеше сәбәпсе була, сөнки урман янгындарыныңянғындарының 95% ы тораҡ пункттарынан 20 километрға тиклем булған арала ҡабына. Урман янгындарыянғындары, нигеҙҙә, урманда булған кешеләрҙең һаҡһыҙлығы арҡаһында килеп сыға.<ref>[http://www.biektaw.ru/ru/the-news/item/751-agachlarda-keshe-yazmyishyi.html?tmpl=component&print=1 Ағасларҙа кеше яҙмышы]</ref><ref>[http://www.biektaw.ru/ru/the-news/item/751-agachlarda-keshe-yazmyishyi.html?tmpl=component&print=1 Ағасларҙа кеше яҙмышы]</ref><ref>[http://www.biektaw.ru/ru/the-news/item/751-agachlarda-keshe-yazmyishyi.html?tmpl=component&print=1 Ағасларҙа кеше яҙмышы]</ref>
2011 йыл БМОның Үҙәк ассамблеяһе тәҡъдиметәҡдиме менән Халыҡ-ара “Урмандар йылы” тип иғлланиғлан ителгән. Был юҡҡа ғына түгел - урман мәйҙаны кәмегәндән кәмей бара. Биологтар билделәп үткәнсә, урман мәйҙанының кәмей барыуы глобаль әһәмиәттәге тиҫкәре процесстарға килтерә. Нәтижә булараҡ, тупрактупраҡ эрозияға дуҫардусар була, үсемлектәр һәм хайуандар донъяһы төрлологотөрлөлөго кәмей, һыу бассейндары һайыға, атмосфера һауаһында углекислыйуглекислы газ арта, сәнәғәт һәм яғыулыҡ маҡсаттарына ярашлы ағас күләме кәмей.<ref>[http://tat.tatar-inform.ru/news/2013/01/09/81650/</ref><ref>[http://tat.tatar-inform.ru/news/2013/01/09/81650/ </ref>
==Башҡортостан урмандары==
|
