|
|Тема = Һулыш
}}
'''Һулыш''' — кеше, [[Животные|хайуандар]], [[Растения|үҫемлектәрҙүҫемлектәр]] һәм бик күп [[Микроорганизмы|микроорганизмдар]] [[Катаболизм|диссимиляция]]һының төп өлөшө. Һулыш — ул ''[[метаболизм]]дың'', йәғни тере [[организм]]да матдәләр һәм энергия алмашыныуының тейешенсә барыуын тәьмин итеүсе [[Физиология|физиологик]] процесс. Тирә-яҡ мөхиттән кислород ([[Кислород|О<sub>2</sub>]]) алып, ''[[гомеостаз]]'' (эске мөхиттең тотороҡлолоғон) тәьмин итә, организмда метаболизм һөҙөмтәһендә барлыҡҡа килгән матдәләрҙе ([[Углекислый газ|СО<sub>2</sub>]], [[һыу боҫо|H<sub>2</sub>O]] һ.б.) тышҡы мөхиткә сығара. В зависимостиМатдәләр оталмашыныуының интенсивностикөсөргәнешенә обменаярашлы веществ человек выделяет черезкеше [[лёгкиеүпкә]] ваша среднем околоуртаса 5 — 18 [[литр]]овға углекислогояҡын газа углекислый газ(СО<sub>2</sub>), иһәм сәғәтенә 50 [[грамм]] водыһыу вбүлеп чассығара. АУлар сменән ними — около 400-гә другихяҡын примесейбашҡа летучихҡатнашмалар соединений,ҙа в том числе и [[Кетоновые тела|ацетон]])бүленә. В процессе дыхания богатые химической энергией вещества, принадлежащие организму, [[Окисление|окисляются]] до бедных энергией конечных продуктов ([[Диоксид углерода|диоксида углерода]] и воды), используя для этого молекулярный [[кислород]].
'''Тышҡы һулыш''' тигән төшөнсә аҫтында организм һәм тирә-яҡ мөхит араһында [[газ алмашыныу]] күҙҙә тотола, ул үҙ эсенә кислород йотоу һәм углекислый газ сығарыуҙы, шулай уҡ был газдарҙың һулыш көпшәләре ([[трахея менән һулаусы]] [[бөжәктәр]]) йәки [[Кровообращение|ҡан әйләнеше]] аша үтеүен ала.
Под '''внешним дыханием''' понимают [[газообмен]] между организмом и окружающей средой, включающий поглощение кислорода и выделение углекислого газа, а также транспорт этих газов внутри организма по системе дыхательных трубочек ([[трахейнодышащие]] [[насекомые]]) или в системе [[Кровообращение|кровообращения]].
[[Күҙәнәк һулышы]] аҡһымдарҙың [[Клетка (биология)|күҙәнәк]] мембраналары аша үтеүен тәьмин итә; шулай уҡ [[митохондрия]]ларҙа әселәндереү барышын көйләй - был аҙыҡтың химик энергияһын үҙгәртергә булышлыҡ итә.
[[Клеточное дыхание]] включает биохимические процессы транспортировки белков через [[Клетка (биология)|клеточные]] мембраны; а также собственно окисление в [[митохондрия]]х, приводящее к преобразованию химической энергии пищи.
Тышҡы мөхиттә тән туҡымаһының майҙаны ҙур булған осраҡта газдың күҙәнәктәргә шул туҡыма аша диффузияланып, һулыш алыныуы мөмкин (мәҫәлән,үҫемлектәрҙең япраҡтарында,ҡатмарлы тиреле хайуандарҙа). Тән туҡымаһы сағыштырмаса әҙ майҙанлы булғанда газ ҡан әйләнеше (у [[Позвоночные|умыртҡалылар]] һ.б.) йәки трахеялар ( [[Насекомые|бөжәктәрҙә]]) аша эшкәртелә.
У организмов, имеющих большие площади поверхности, контактирующие с внешней средой, дыхание может происходить за счёт диффузии газов непосредственно к клеткам через поры (например, в листьях растений, у полостных животных). При небольшой относительной площади поверхности транспорт газов осуществляется за счёт циркуляции крови (у [[Позвоночные|позвоночных]] и других) либо в трахеях (у [[Насекомые|насекомых]]).
| 
