Макс Планк: өлгөләр араһындағы айырма

Октябрҙә (1909 йылда) Планктың ҡатыны Мария вафат була. Йыл ярым үткәс, 1911 йылдың мартында, ғалим икенсе тапҡыр — тәүге ҡатынының бер туған һеңлеһенә - Маргарита фон Хёсслинға өйләнә. Уларҙың бер уртаҡ балаһы Герман була (''Hermann'', 1911—1954){{sfn|Кляус и Франкфурт|1980|с=105}}{{sfn|Kangro|1974}}. Планк ғаилә кешеһе була һәм, ҡатынының һүҙҙәре буйынса, «бары ғаиләлә генә үҙенең барлык кешелек сифаттарын тулыһынса аса». Ә ысынында ул үҙен үҙ даирәһе кешеләре араһында ғына иркен хис итә; киң баҡсалы ҙур йортта ғалим ғаиләһе менән йәшәгән Берлиндың Грунневальдында университет профессорҙары йәшәгән. Билдәле тарихсылар Ганс Дельбрюк һәм Адольф фон Гарнак Планктың яҡын күршеләре була. Һуғышҡа тиклемге йылдарҙа Планк ике аҙна һайын өйҙә музыкаль кисәләр ойоштора, унда билдәле скрипкасы Йозеф Иоахим, Альберт Эйнштейн һәм башҡа дуҫтары ҡатнаша. Ғалимдың бер туғанының һүҙҙәре буйынса, музыка Планктың рухын тотоп тормаған берҙән-бер өлкә була; ғалим [[Шуберт, Франц|Шуберт]], [[Брамс, Иоганнес|Брамс]] һәм [[Шуман, Роберт|Шуман]] әҫәрҙәрен өҫтөн күргән{{sfn|Heilbron|1986|pp=33—34}}.

 

Берлин осорона Планктың юғары фәнни ҡаҙанышы ҡарай. 1890 йылдар уртаһында йылылыҡ нурланышы менән шөғөлләнә һәм 1900 йыл аҙағында хәл иткес уңышҡа өлгәшә: ҡара есем спектрында энергия бүленеше өсөн дөрөҫ формула ала һәм билдәле «хәрәкәт квантын» индереп, уны теоретик яҡтан нигеҙләй<math>h</math>. Тәрән мәғәнәһе һуңғараҡ ҡына асылған немец ғалимының квант гипотезаһы, квант физикаһының барлыҡҡа килеүен билдәләй{{sfn|Кляус и Франкфурт|1980|с=71—75}}. Артабанғы йылдарҙа Планк үҙ һөҙөмтәләрен классик физика менән яраштырырға тырышып күп көс һала; ул элекке күҙаллауҙарҙан ситкә алып киткән артабанғы аҙымдарға, мәҫәлән, Эйнштейндың яҡтылыҡ кванттары теорияһына, бик һағайып ҡарай{{sfn|Кляус и Франкфурт|1980|с=84—88}}. Ләкин уның бөтә тырышлығы бушҡа була. Был хаҡта ул «Ғилми автобиография»һында яҙа:

{{начало цитаты}}