Йәдитселек: өлгөләр араһындағы айырма

Йәдитиселектә дини фанатизм тәнҡитләнә, улар иҫкергән дини мәктәптәрҙе милли донъяуи мәктәптәр менән алмаштырыу, фән һәм мәҙәниәт үҫеше, туған телдә гәзит сығарыу, мәҙәни-ағартыу учреждениелары асыу өсөн сығыш яһай, тап шул йәмғиәттә демократик көстәрҙе тупларға булышлыҡ итә. [[Өфө губернаһы]]нда беренсе башлап уҡытҡан «[[Ғосмания (мәҙрәсә)|Ғосмания]]» ([[1890]]башында), [[Ырымбур губернаһы]]нда — «[[Хөсәйениә (мәҙрәсә)|Хөсәйениә]]» мәҙрәсәләрендә яңы ысул индерелә<ref>[http://encycl.bash-portal.ru/djadid.htm Статья в Башкортостан: Краткая энциклопедия]{{Недоступная ссылка|date=Июнь 2018 |bot=InternetArchiveBot }}</ref>.

Беренсе башҡорт һәм ҡаҙаҡ уҡытыусылары Хөсәйеновтар мәҙрәсәһендә («[[Хөсәйениә (мәҙрәсә)|Хөсәйениә]]») мәҙрәсәһендә уҡып сыҡҡан була<ref>Гайнетдин М. Мәңге тоныкланмас көзгебез. — Казань: ТКН, 2006. — 335 б.</ref>, шулай уҡ йәдит уҡыу йорттарында [[Ҡаһирә]], [[Истанбул]]дың реформаланған мәҙрәсәләрен, Баҡсаһарай һәм Ҡасимов педагогик курстарын тамамлаусылар уҡытҡан.

[[1890]] йылдарҙың икенсе яртыһынан мәҙрәсәләрҙә: («[[Рәсүлиә]]», «[[Ғосмания (мәҙрәсә)|Ғосмания]]», «[[Ғәлиә (мәҙрәсә)|Ғәлиә]]», [[Стәрлебаш мәҙрәсәһе]]) профессиональ уҡытыусылар әҙерләнә башлай. [[XX быуат|ХХ быуат]] башына Башҡортостандың мәктәп һәм мәҙрәсәләрендә алдынғы ысуллы тауышлы уҡытыу ныҡлап урынлашҡан. Мәктәп уҡыусылары элгәре грамотаға 3-5 йыл уҡыһадауамында өйрәнһә, йәдиттәрҙәйәдит ысулы менән — бер йыл эсендә өйрәтеү мөмкинлеге барлыҡҡа килә. Уҡыусылар туған телдә уҡыуға күсә; башҡа донъяуи дисциплиналарҙы өйрәнеү ҙә күпкә киңәйә. Уҡыу йылы аныҡ тәртипкә ҡуйыла, кластан-класҡа күсереү тормошҡа ашырыла һәм кластарҙа дәрестәр үткәреү, уҡыу-уҡытыу системаһы яйға һалына. Европа стандарт мәктәптәре уҡытыу ысулы индерелә. Бынан тыш — парта, эскәмйә, таҡталар, уҡытыу өсөн бүлмәләр, балаларҙы кластарға бүлеп уҡытыу индерелә.