Сталин Иосиф Виссарионович: өлгөләр араһындағы айырма
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
Тутыйғош (фекер алышыу | өлөш) |
Тутыйғош (фекер алышыу | өлөш) |
||
467 юл:
1940 йылда Советтар Союзының бөтә экспортының 52 % Германияға йүнәлтелә<ref name="autogenerated20130630-1">{{Cite web|url=https://echo.msk.ru/programs/staliname/613969-echo/|title=Интервью / Пакт Молотова-Риббентропа / Сергей Случ|author=Случ Сергей|publisher=Эхо Москвы|lang=ru|accessdate=2019-11-25}}</ref>. 1940 йылдың 1 авгусында Юғары Советы сессияһында Молотов, Советтар Союзынан төп ярҙамды Германия көнсығыштағы ышаныс тойғоһо рәүешендә ала, тип әйтә<ref name=autogenerated20130630-1 />. Шуның менән бергә илдәр араһындағы мөнәсәбәттәр хәүеф-хәтәрһеҙ булмай. И. Хоффман 1940 йылдың ноябрендә Сталин Германияға Румыния, Югославия, Болгария, Греция, Венгрия һәм Финляндияға совет йоғонтоһо зонаһын киңәйтеү буйынса үҙенең талаптарын тапшыра, тип белдерә<ref>{{cite web|url=http://gkaf.narod.ru/kirillov/ref-liter/hoffman.html|title=Хоффман И. Подготовка Советского Союза к наступательной войне. 1941 год.|author=|website=|date=|publisher=|accessdate=2012-03-16|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110726055131/http://gkaf.narod.ru/kirillov/ref-liter/hoffman.html|archivedate=2011-07-26}}</ref>. Был талаптар Германия хөкүмәте арафынан сиктән тыш дошманлыҡ тойғоһо менән ҡабул ител һәм 1941 йылдың 22 июнендә Советтар Союзына һөжүм итеүҙең төп сәбәбе булып тора.
Ҡайһы бер тарихсылар Сталинды шәхсән Советтар Союзының һуғыш әҙерлекһеҙ булыуында һәм айырыуса һуғыш башындағы бик ҙур юғалтыуҙарҙа ғәйепләйҙәр һәм Сталинға күп кенә сығанаҡтар 1941 йылдың 22 июнендә һуғыш башланасағын атайҙар, тип күрһәтәләр<ref name=autogenerated20130630-6 /><ref>''Яременко В. А.'' [http://ricolor.org/history/rsv/how/22_06/ Неуёмные амбиции Сталина. О них надо помнить в любом историческом споре о дне 22 июня.] // Военно-промышленный комплекс, № 25 (191), 4—10 июля 2007 г.</ref>. Шул уҡ ваҡытта сығанаҡтарҙа төрлө һөжүм итеү даталары һәм төрлө бомбаға тотоу нөктәләре күрһәтелә: үҙ ваҡытында разведка Германия 1941 йылдың апрелендә үк СССР-ға һөжүм итә, тип хәбәр итә. 1941 йылдың 16 июнендә В. Н. Меркулов Сталинға «Старшина» (ысын исеме Харро Шульце-Бойзен) исеме аҫтындағы Берлин резидентураһы агентынан алынған мәғлүмәтте еткерә: Мәскәүҙә немец авиацияһы яғынан, тәү сиратта, «Свирь-3» элект станцияһы һәм автомобиль һәм авиация запчастарын етештергән заводтар бомбаға тотоласаҡ. Шульце-Бойзендың документында шулай уҡ Альфред Розенбергүҙенең күмәк кеше алдындағы «Советтар Союзы» картанан юйырға саҡырҙы һәм ашығыс рәүештә СССР территорияһында буласаҡ рейхскомисариаттар менән идара итеү өсөн кадрҙар һайлай башланы тип яҙыла. Әммә 30 апрелдә үк «Старшина» исемле агенттан алдағы ай-ай ярым эсендә һөжүм көтөлә тигән хәбәр һәм яңы бомбаға тотоу нөктәләре исемлеге
Бынан һуң Меркулов 1940 йылдың сентәбренән алып 1941 йылдың июненә тиклем немец ҡораллы көстәре ғәмәлдәре тураһында бөтә мәғлүмәттәр тупланған «Корсиканец һәм Старшина хәбәрҙәре календарына» ҡул ҡуйыуҙан баш тарта. Зоя Рыбкина был документты ҡыҫҡа резюме менән тамамлай (ул йыш ҡына Шульце-Бойзен авторлығында күрһәтелә): «СССР-ға ҡаршы ҡораллы сығышты әҙерләү буйынса Германияның бөтә хәрби ғәмәлдәре тулыһынса тамамланды, һәм һөжүмде теләһә ниндәй ваҡытта көтөп була»<ref>{{Cite web|url=http://svr.gov.ru/history/stage04.htm|title=Внешняя разведка в предвоенный период (1935—1941)|accessdate=2013-06-27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140325165606/http://svr.gov.ru/history/stage04.htm|archivedate=2014-03-25|deadlink=yes}}</ref><ref>''Александр Витковский.'' [http://www.fsb.ru/fsb/history/author/single.htm!id%3D10318160@fsbPublication.html Внезапность, которую ждали и… не верили] // [[Парламентская газета]], 20.06.2001.</ref><ref name="hrono.info">{{Cite web|url=http://www.hrono.info/dokum/194_dok/19410617merk.php|title=Меркулов - Сталину|publisher=www.hrono.info|accessdate=2019-11-25}}</ref><ref>[https://archive.is/20130629042925/www.izvestia.ru/hystory/article3143129/ Адольф Гитлер — Иосифу Сталину: О провокациях немедленно сообщайте мне…]</ref><ref name="Топтыгин"/>.
=== Катындә поляк офицерҙарын атып үлтереү ===
Төп мәҡәлә: Катынь атып үлтереүе
1940 йылдың яҙында СССР НКВД хеҙмәткәрҙәре тарафынан 21 857 поляк әсирҙәре атып үлтерелә<ref name="memorial">{{Cite web|url=https://polit.ru/article/2008/03/19/katin/|title=Катынь: хроника событий - ПОЛИТ.РУ|publisher=polit.ru|accessdate=2019-11-25}}</ref>.
2010 йылдың 26 ноябрендә Рәсәй Дәүләт Думаһы<ref name="BBC">{{Cite web|url=https://www.bbc.com/russian/russia/2010/11/101126_duma_katyn_statement.shtml|title=Дума признала расстрел в Катыни преступлением Сталина|publisher=BBC News Русская служба|lang=ru|accessdate=2019-11-25}}</ref> заявление «Катынь фажиғәһе һәм уның ҡорбандары тураһында» исемле белдереү ҡабул итә, унда Катынь атып үлтереүҙе Сталин һәм башҡа совет етәкселәренең тура күрһәтмәһе буйынса башҡарылған енәйәте тип таныла һәм мәрхәмәт күрһәтә<ref>{{Cite web|url=https://polit.ru/article/2010/11/26/katyn/|title=О Катынской трагедии и её жертвах - ПОЛИТ.РУ|publisher=polit.ru|accessdate=2019-11-25}}</ref>.
== Сталин Бөйөк Ватан һуғышының тәүге көндәрендә ==
Шулай уҡ ҡарағыҙ: НКВД һәм НКГБ тотҡондарын атып үлтереү (1941)
22 июндең 5 сәғәт 45 минутында уҡ Сталин Кремлдәге үҙ кабинетында СССР сит ил наркомы В. М. Молотовты, эске эштәр наркомы Л. П. Берияны, оборона наркомы С. К. Тимошенконы, СССР Халыҡ комиссарҙары Советы Рәйесе урынбаҫары Л. З. Мехлисты һәм РККА Генераль штабы начальнигы Г. К. Жуковты ҡабул итә <ref>На приёме у Сталина. Тетради (журналы) записей лиц, принятых И. В. Сталиным (1924—1953 гг.)]. — {{М}}: Новый хронограф, 2008</ref>.
Һуғыш башланғандың иртәгәһенә (23 июнь 1941) СССР Халыҡ комиссарҙары Советы һәм ВКП(б)Үҙәк комитетының берлектәге ҡарарына ярашлы [151] СССР Ҡораллы көстәренең Баш Ставкаһы ойошторола, уның составына Сталин инә, уның рәйесе итеп оборона министры Советтар Союзы Маршалы С. К. Тимошенко тәғәйенләнә. 24 июндә Сталин подписывает постановление ЦК ВКП(б) Үҙәк Комитетының СССР ХКС янында Эвакуация буйынса совет булдырыу тураһында ҡарарға ҡул ҡуя, уның буйынса СССР-ҙың көнбайыш өлөшөнән «халыҡты, учреждениеларҙы, хәрби һәм башҡа йөктәрҙе, предприятиелар ҡоролмалары һәм башҡа ҡиммәттәрҙе» эвакуациялау ойошторолорға тейеш була.
28 июндә Минск ҡалаһын фашистар яулап алғандан һуң Сталин прострацияға китә <ref>{{Cite web|url=https://echo.msk.ru/programs/staliname/602468-echo/|title=Интервью / Сталин и начало Великой Отечественной Войны (1939-1941 гг.) / Сергей Кудряшов|author=Кудряшов Сергей|publisher=Эхо Москвы|lang=ru|accessdate=2019-11-25}}</ref><ref name="autogenerated20130630-6" /><ref>McCauley M. Stalin and stalinism. Burnt Mill, England, 1983.. P. 45</ref><ref>Medvedev A A On Stalin and stalinism. Oxford, 1979. P. 122</ref><ref>UlamA. Stalin: The man an his era. N.Y., 1973. P. 540</ref><ref name=autogenerated20130630-4>Рангур-Лаферриер Д.: Психика Сталина. Прогресс-Академия. 1996. С. 173</ref><ref>Whaley B. Codeword BARBAROSSA. Cambridge, 1973.. P. 218</ref><ref>Fromm E. The anatomy of human destractiveness. N.Y., 1973. P. 203</ref>. 29 июдә Сталин Кремлгә килмәгәнгә күрә, уға яҡын кешеләр бик ныҡ тулҡынланыу кисерә. 30 июндең икенсе яртыһында Политбюро буйынса уның коллегалары Кунцево баралар. Сталин килеп сыға — төҫө ҡасҡан, йонсоған — һәм киң билдәле һүҙҙәр әйтә: «Ленин беҙгә бөйөк империяны ҡалдырҙы, ә беҙ уны {{comment|юҡҡа сығарҙыҡ|просрали}}»<ref >Сергей Мироненко, научный рук. Госархива РФ (Эхо Москвы, 11.05.2021)</ref>.. Уның янына килеүселәрҙең фекеренсә, Сталин, уны ҡулға алырға килгәндәр, тип уйлаған <ref name="autogenerated20130630-6" /><ref name="kabinet" >{{Cite web |url=http://ni-journal.ru/archive/2005/n3_05/dosie305/kabstal305/ |title=Кабинет Сталина. 22 июня 1941 года |accessdate=2016-05-11 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130219034218/http://ni-journal.ru/archive/2005/n3_05/dosie305/kabstal305 |archivedate=2013-02-19 |deadlink=yes }}</ref>. Бында Дәүләт оборона комитеты (ГКО) ойоштороу буйынса ҡарар ителә. «Беҙ Сталин ил эштәрендә бер тәүлектән сак кына ашыу ваҡыт ҡатнашмағанын күрәбеҙ», — тип яҙа Р. А. Медведев<ref name="kabinet" />.
{{Шулай уҡ ҡарағыҙ|Сталин исемлектәре}}
| |||