Екатерина Черкеза: өлгөләр араһындағы айырма

'''Екатерина Черкеза''' ({{Lang-ro|Ecaterina Cercheza}}; яҡынса 1620, Черкәс иле— [[1 март|1 мартта]]<nowiki/>н һуң, 1666) — Молдаван кенәзе [[Василий Лупу|Василий ЛупуҙыңЛупуның]] ҡатыны, черкәс сығышлы. Ғосман сәйәхәтсеһе [[Әүлиә Челеби]] әйтеүе буйынса, уның әсәһе 1653-1654 йылдарҙа Ғосман империяһының бөйөк вәзире булған Коджи Дәрүиш Мехмәд-пашаның һеңлеһе булған, ә уның апаһының ире Ислам Гәрәй iiiIII (1644-1654 йылдарҙа ҡырым ханы). Екатерина Черкеза ире һәм улы Стефаница Лупу менән бергә сәйәси ҡарарҙар ҡабул итә. Хәйриә эшмәкәрлеге менән билдәле<ref>Iftimi, Sorin. «[http://www.monumentul.ro/pdfs/manastirea%20golia.pdf Mănăstirea Golia din Iaşi — o privire retrospectivă.]»</ref> . Екатерина Черкеза сиркәү һәм монастырҙарҙың ҡурсалаусыһы булған була. Ире һәм улы өйҙәилдә булмаған саҡтарҙа ул дипломатик эшмәкәрлек алып бара һәм юғары абруй ҡаҙана.

Итальян сәйәхәтсеһе Никколо Барзи да Лукка 1639 йылда үҙенең яҙмаларында Екатеринаны "«афродита матурлығына эйә"», ҡатын тип тасуирлай<ref name="Enciclopedia personalităţilor feminine din România">{{Cite book|last=Marcu|first=George|title=Enciclopedia personalităţilor feminine din România}}</ref><ref name="Niccolò Barsi da Lucca">{{Cite book|title=Călători străini despre Ţările Române|volume=5|pages=86–89}}</ref><ref>[http://www.moldovenii.md/md/people/742 Doamne - Ecaterina Cercheza]</ref>. Румынияның 1931-1932 йылдарҙағы премьер-министры һәм тарихсы Николае Йорга шулай уҡ « черкәс сығышлы принцесса ЕкатеринаныЕкатерина бик матур» була һәм бөтә Молдавияла оло ихтирам менән файҙалана тип раҫлай<ref name="Nicolae Iorga">{{Cite book|last=Iorga|first=Nicolae|title=Studii şi documente cu privirea la istoria românilor: Legăturile principatelor române cu Ardealul de la 1601 la 1699}}</ref><ref name="The Story of the Courtship of Catherine 'the Circassian, the Second Wife of the Prince Vasile Lupu">{{Cite journal|last=Pavel|first=Lilia Zabolotnaia|date=2012|title=The Story of the Courtship of Catherine 'the Circassian', the Second Wife of the Prince Vasile Lupu|url=http://atlas.usv.ro/www/codru_net/CC18/1/lilia.pdf|journal=Codrul Cosminului|volume=18|issue=1|pages=43–50|accessdate=20 апреля 2021}}</ref><ref>{{Cite book|last=Iorga|first=Nicolae|title=Viaţa femeilor în trecutul românesc}}</ref><ref>{{Cite book|last=Iorga|first=Nicolae|title=Femeile în viaţa neamului nostru}}</ref><ref>{{Cite book|last=Iorga|first=Nicolae|title=Scrisori de femei}}</ref><ref>{{Cite book|last=Iorga|first=Nicolae|title=Portretele doamnelor române}}</ref><ref>{{Cite book|last=Iorga|first=Nicolae|title=Istoria românilor în chipuri şi icoane}}</ref>.

Екатерина бай кавказ черкәс ғаиләһендә 1620 йыл самаһында тыуғантыуа һәм Молдавияға 1639 йылда Василий Лупуға ҡатынлыҡҡа алып киленә, Василий Лупу тәүге ҡатыны Доамна Тудоскиҙың (1600-1639 майҙа) вафатынан һуң, бөтә черкәс ерҙәренән кәләш эҙләргә ҡушып, илсеһе Николае Катаргиҙы Кавказға ебәрә<ref name="The Story of the Courtship of Catherine 'the Circassian, the Second Wife of the Prince Vasile Lupu">{{Cite journal|last=Pavel|first=Lilia Zabolotnaia|date=2012|title=The Story of the Courtship of Catherine 'the Circassian', the Second Wife of the Prince Vasile Lupu|url=http://atlas.usv.ro/www/codru_net/CC18/1/lilia.pdf|journal=Codrul Cosminului|volume=18|issue=1|pages=43–50|accessdate=20 апреля 2021}}</ref><ref>{{Cite journal|last=Nistor|first=Oltea I.|date=1929|title=O circasiană pe tronul Moldovei, extras din "Junimea Literară"}}</ref><ref>{{Cite book|last=Costin|first=Miron|title=Letopiseţul Ţării Moldovei}}</ref>. Василий Лупуның буласаҡ ҡатынын Ҡырымдан Молдавияға алып китер алдынан Екатеринаның ата-әсәһенә Катарги 1500 дукат аҡсаны бирнә сифатында тапшыра. 1639 йылдың 19 авгусында улар[[Баҡсаһарай|Баҡсаһарайҙан]] сығып китәләр һәм [[Очаков]]<ref name="Niccolò Barsi da Lucca">{{Cite book|title=Călători străini despre Ţările Române|volume=5|pages=86–89}}</ref>ҡәлғәһенә киләләр. Уларҙан 1000 дукат алған Бахадыр Герый !I рөхсәтерөхсәт менәнбиргәс, йөҙ молдаван гвардиясылары черкәс принцессаһын молдаван сигенә тиклем оҙатып ҡуялар. Бейләрбей Насух Хөсәйен-паша Силистрский (1638-1640) сәйәхәтселәрҙе туҡтата, Катарги уға 2000 дукат түләй, шунан һуң ғына юлсылар артабан китә. Молдавия сигендә юлсыларҙы махсус эскорт ҡаршы ала ( эскортта юғары хәрби чинлы дәүләт һәм һарай түрәләре тора), сөнки сит ил ҡунаҡтарын ҡабул итеү йолаһы буйынса уларға шулай айырым ҡунаҡсыллыҡ күрһәтелә. Ниһайәт, 1639 йылдың 28 сентябрендә Екатерина Молдавияның баш ҡалаһына килә. Яссы алдында Василий Лупу уларҙы үҙе ҡаршы ала. Ул буласаҡ ҡатыны Екатеринаға, яратыуын белдереп, бик бай туй алды бүләктәрен бирә һәм йомартлығын күрһәтә. Кәләшенең йорт хеҙмәтсеһен һәм ағаһын улар өсөн махсус төҙөлгән йортҡа индерә<ref>{{Citation|last=Capraşu|first=Ioan|date=2000|title=Acte interne (1661–1690)|volume=2}}</ref>. Туй ҙур сәйәси әһәмиәткә эйә була.

Георгий Стефан һәм Василий Лупу араһында власть өсөн барған көрәш арҡаһында Екатерина [[Каменец-Подольск|Каменец-ПодольскйғаПодольскийға]] күсергә мәжбүр була. 1653 йылда, уның ирен ғосмандар бәреп төшөргәндән һуң, Екатерина Сучава ҡалаһында йәшеренеп йәшәй. Тарихсы Георг Краусс раҫлауынса, башта ул ғосмандарҙың ҡамауынан Сучаваны яҡлаһа ла, артабан капитуляция яһарға мәжбүр була һәм бөтә затлы әйберҙәрен һәм иң яҡшы биш атын ғосмандарға бирә<ref>[http://enciclopediaromaniei.ro/wiki/Doamna_Ecaterina_Cercheza Doamna Ecaterina Cercheza - Enciclopedia României - prima enciclopedie online despre România]</ref>. Артабан Екатерина 1658 йылға тиклем Бистрицала әсирлектә була, ә уның улы 1659 йылдың ноябрендә молдаван тәхетенә ултырғас, уныңулының эшмәкәрлеген күҙәтеп бара һәм улын Яссыға оҙатып йөрөй. 1661 йылда, ире һәм улы үлгәндән һуң, Екатерина Черкеза Константинополгә күсә, ундағы [[Босфор]] ярындағы үҙҙәренең ғаилә һарайында дүрт йыл дауамында йәшәй. 1665 йылда ул Молдавияға әйләнеп ҡайта. Екатерина Черкезаның һуңғы ҡултамғаһы ҡуйылған дәүләт документы 1666 йылдайылдың 1 мартында бирелгән.