Аҡсурин Йософ Хәсән улы: өлгөләр араһындағы айырма

'''Аҡсурин Йософ Хәсән улы''' (''Йософ Акчура'', {{Lang-tt|Yosıf Aqçura, Yosıf Xəsən uğlı Aqçurin; Йосыф Акчура, Йосыф Хәсән улы Акчурин}}) ([[1876 йыл|29.11.1876]], [[Ульяновск|Симбирск]]  — [[1935 йыл|1935]], [[Истанбул|Стамбул]])  — [[Татарҙар|татар]] '''нәшерсеһе''', яҙыусы, журналист, тарихсы, төрөк милләтселек идеологтарының береһе.

[[1876 йылдыңйыл]]дың 29 ноябрендә [[:ru:Симбирск|Симбирскта]]<nowiki/> бай татар ғаиләһендә тыуған. Татар сауҙагәрҙәре Аҡсуриндар нәҫеленән. Атаһы вафат булғандан һуң әсәһе Йософто Т өркиәгәТөркиәгә алып китә (табиптар климат алмаштырырға кәңәш итәләр). Мәктәпте [[Истанбул|Истанбулда]]да тамамлай. [[1895 йыл|1895]] йылдада ''Harbiye mektebi'' хәрби училищеһына уҡырға инә. Уны тамамлағандан һуң, ул генераль штаб офицерҙары әҙерләү курсына уҡырға инә. Әммә курсты тамамлай алмай, сөнки солтан [[Әбделхәмит II|Абдулхәмид]] [[Әбделхәмит II|II]]-гә ҡаршы заговор өсөн үлем язаһына хөкөм ителә, яза Триполитанияның '''кеше йәшәмәгән''' райондарына ғүмерлек һөргөн менән алмаштырыла. Һөргөндә уҡытыусы һәм писарь булып эшләй.

[[1899 йыл|1899 йылда]]да һөргөндән [[Тунис]]<nowiki/>ҡа ҡаса, ә унан [[Париж|Парижға]] ға күсә. Шунда тәүге тапҡыр төрөк милләтселеге яҡлаусыһы булараҡ сығыш яһай.

[[1903 йыл|1903]]да йылда[[Рәсәй]] Рәсәйгәгә ҡайта, Ҡазанда[[Ҡазан]]да йәшәй. Ҡаҙан [[Мәҙрәсә|мәҙрәсәһе]] «[[Мөхәмәҙиә (Ҡазан)|Мөхәммәҙиәлә]]<nowiki/>» тарих уҡыта, «[[:ru:Казан_мухбиреКазан мухбире|Казан мухбире]]<nowiki/>» («Ҡазан хәбәрсеһе») гәзитендә мөхәррир булып эшләй, «Иттифаҡ әл-Муслимин» либераль-демократик партияһын ойоштороусыларҙың береһе һәм етәксеһе була булып . 1904 йылда төрөк телендә үҙенең иң билдәле «Сәйәсәттең өс төрө» (тур. <span style="font-style:italic;" lang="tr">Siyaset Üç Tarzı</span>) хеҙмәтен яҙа, ул «Төрөк» исемле Мысыр журналында баҫылып сыға. Ул был хеҙмәтендә төрөктәрҙе мультиэтник [[Ғосман империяһы|Ғосман империяһын]] н ҡалдырырға һәм төрөк милләтселегенә һәм пантюркизмға мөрәжәғәт итергә саҡыра. Башта уның идеялары экстремистик тип һанала, ләкин әкренләп һаман ҙурыраҡ популярлыҡ яулай. Ҡазан конституцион демократтар партияһы комитеты составына инә. 1906 йылда был партияның 2-се съезы эшендә ҡатнаша, уның Үҙәк Комитетына һайлана. «Иттифаҡ әл-муслимин» партияһы менән Дәүләт думаһындағы кадеттарҙың үҙ-ара '''килешеп эш итеүе''' яҡлы.

[[1908 йыл|1908 йылда]]да Йәш төрөктәр инҡилабынан һуң Төркиәгә кире ҡайта. ''Türk yurdu'' (Төрөк йорто) журналын баҫтыра, Истанбул университетында сәйәси тарихты уҡыта. Аҡсуриндың мәҡәләләре Рәсәйҙә, татар баҫмалары  — «Шура» («Кәңәш») журналында һәм «Ваҡыт» гәзитендә баҫылып сыға.

[[Беренсе донъя һуғышы]] йылдарында Үҙәк державалар менән хеҙмәттәшлек итә, 1915 йылдың ноябрендә [[Австрия]] хөкүмәте тарафынан ҡабул ителә<ref>ГАРФ. Ф. Р5325, Оп. 4с, Д. 482, л. 3 об. </ref>.

1920-се йылдарҙа [[Төркиә республикаһы]] үҫешенә ярҙам итә: мәжлес депутаты итеп һайлана, сәйәсәт һәм мәҙәниәт мәсьәләләре буйынса [[Мостафа Кәмал Ататөрк|Мостафа Кәмалдың]] кәңәшсеһе булып тора, уның донъяуи Төркиә төҙөү сәйәсәте яҡлы була. Истанбул университеты профессоры.

[[1931 йыл|1931 йылда]]да Аҡсурин етәкселегендә Төркиә тарихи йәмғиәте ойошторола, [[1932 йыл|1932 йылда]]да ул Беренсе Төрөк тарихи конгресы эше менән етәкселек итә.

* Ахтямова А. В.  Политическая деятельность Ю. Х.  Акчурина в годы Первой российской революции // Симбирский научный вестник. – — 2016. — – №1№ 1 (23). – — С.127–131127-131.

* Загидуллин И. К.  Юсуф Акчура о реформировании управления духовными делами мусульман // Симбирский научный вестник. - — 2016. — - №1№ 1 (23) - — С. 123 - 127123—127.

* Татарская энциклопедия: в 5 т. – — Т. 1: А-В. – — Казань: Институт Татарской энциклопедии АН РТ, 2002. – — С. 93.

* ''Усманова Д. М.'' Политическая деятельность Юсуфа Акчуры в Российской империи (1904 ‑ 1908): к специфике мусульманского либерализма // Симбирский научный вестник. – — 2016. — - №1№ 1 (23) – — С.147 – — 152.