Мозамбик: өлгөләр араһындағы айырма
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
Баныу (фекер алышыу | өлөш) орфография |
Баныу (фекер алышыу | өлөш) →География һәм тәбиғәт шарттары: орфография |
||
67 юл:
'''Мозамбик Республикаһы''' ({{lang-pt|República de Moçambique}} {{IPA|[ʁɛˈpublikɐ di musɐ̃ˈbiki]}}) — Көньяҡ-Көнсығыш Африкалағы дәүләт, Португалияның элекке колонияһы, 1975 йылдан алып бойондороҡһоҙ алған дәүләт. Мозамбик Һинд океаны яры буйында урынлашҡан. Республика [[Танзания]] менән төньяҡта, [[Малавия]] һәм [[Замбия]] - төньяҡ-көнбайыштан, [[Эсватини]] һәм [[Көньяҡ Африка Республикаһы]] менән көнбайыштана сиктәш. [[Милләттәр Берләшмәһе]], Португал телле илдәр Берләшмәһе, Африка, Кариб диңгеҙе, Тымыҡ океан регионы илдәре Берләшмәһе ағзаһы. Мозамбикта мосолмандар һаны халыҡтың 1/5 өлөштән кәмерәк булыуына ҡарамаҫтан (17,9 процент самаһы), әлеге ваҡытта илдә мосолман ихтилалы киң ҡолас ала, уның маҡсаты — шәриғәт ҡанундары буйынса идара ителеүсе Мозамбик ислам дәүләтен төҙөү.
== Этимология ==
"Мозамбик" топонимы урындағы Муса бән Бик исеменән алынған. Солтан илдең төньяҡ-көнсығыш яр буйында урынлашҡан утрауҙа идара иткән. 1498 йылда
== География һәм тәбиғәт шарттары ==
84 юл:
Тәүҙә Мозамбиктә һунарсылыҡ һәм тәбиғәттән йыйыу менән шөғөлләнгән [[бушмен]] һәм [[готтентот]] ҡәбиләләре йәшәгән. V-IX быуаттарҙа банту ҡәбиләһе килеп ултырған.
VIII быуаттан Көнсығыш Африкаға
XV быуат уртаһына Мозамбиҙың хәҙерге уртаса өлөшөндә [[Мономотапа]] тигән иртә феодаль дәүләте барлыҡҡа килә.
1498 йылда
1558 йылда Форт Сан-Себастьян нигеҙләнгән, унда алтын экспедицияһында ҡатнашҡан Һиндостандан йәки Һиндостандан килгән суднолар туҡтатылған. 1572 йылға тиклем португал Африкаһы территорияһы менән Гоа губернаторы идара иткән.
1607 йылда Мономотапаның урындағы сыуалыштарҙың сепаратистик йүнәлештәре барлыҡҡа килгән, идара итеүсеһе
== Колония осоро ==
99 юл:
[[1752 йыл]]да Көнсығыш Африкала португалдар Мозамбикты рәсми рәүештә колонияһы тип иғлан итә.
[[XX быуат]] башына Португалия ҙур территориялар менән идара итә:
[[Икенсе донъя һуғышы]]нан һуң Португалия [[Европа]]ның башҡа илдәре өлгөһөнә эйәреп колонияларына үҙаллылыҡ бирмәне. Колониялары "диңгеҙ биләмәләре" тип иғлан ителде, уларҙа метрополиянан миграция дауам итте. Күпселек иҡитғаның деколониялаштырыу һәм халыҡ-ара аренала милли-азатлыҡ хәрәкәттәре йоғонтоһо шарттарында португал биләмәләрендә режимлы оппоненттарҙы сәйәси туплау процестары башланды. [[1962 йыл]]да бер нисә колонияға ҡаршы сәйәси төркөм Мозамбикты (FRELIMO) азат итеү фронтына берләште. [[1964 йыл]]дың сентябрендә португал колонияһына ҡаршы ҡоралланған көрәш башлана. Тәүҙә фронт Ангола (МПЛА) һәм Гвинеи-Бисау (ПАИГК) баш төркөмдәре менән тығыҙ бәйләнештә була.
| |||