Лактоза

Лактоза йәки һөт шәкәре ( лат. lac «һөт») С₁₂H₂₂O₁₁ — һөт һәм һөт ризыҡтарында осраған зарарһыҙландырыу төркөмө углеводы. Лактоза молекулаһы глюкоза һәм галактоза молекулалары ҡалдыҡтарынан тора.

Лактоза
Дөйөм үҙенсәлектәре
Систематик исеме	4-О-β-D-галактопиранозил-D-глюкоза, β-D-галактопиранозил-(1,4)-α-D-глюкопираноза (α-лактоза) β-D-галактопиранозил-(1,4)-β-D-глюкопираноза (β-лактоза)
Ғәҙәти исеме	Лактоза, лактобиоза, таблеттоза, һөт шәкәре
Химик формула	С12H22O11
Физик үҙенсәлектәре
Агрегат хәле (Стандарт шарттарҙа)	Аҡ төҫтәге ҡаты кристалл матдә
Моляр масса	342,2965 ± 0,0144 г/моль
Тығыҙлығы	1,525 г/см³
Термик үҙенсәлектәре
Иреү температураһы	202,8 °C
Химические свойства
Растворимость в воде	21,6 г/100 мл
Классификация
Рег. номер CAS	63-42-3

Химик үҙенсәлектәре

Үҙсәнлектәре дисахаридтарға һәм алдозға хас: ул озазон барлыҡҡа килтерә, кислоталы мөхиттә глюкозаға һәм галактозаға тиклем шыйыҡса, гидролизды тергеҙә.

Көслө һелтеле мөхиттә изомеризация, үҙгәртеп ҡороу һәм тарҡалыу продукттарының ҡатмарлы ҡатнашмаһын бирә, йомшаҡ шарттарҙа (1-3 M NaOH) лактоза изомеризацияһы продукты — лактулоза төп продукт булып тора.

Алыу

Лактоза һөт сывороткаһынан алына.

Ҡулланыу

Туҡлыҡлы матдәләрҙе әҙерләү өсөн ҡулланыла, мәҫәлән, пеницилин етештереүҙә. Фармацевтика сәнәғәтендә ярҙамсы матдә (тултырыусы) һәм лактулоза етештереүҙә сеймал сифатында ҡулланыла, осмотик лаксатив сифатында ҡулланыла.

Лактозаның күп миҡдары (яҡынса 85 %) сабыйҙар аҙығында осрай.

Лактоза түҙемһеҙлеге

Лактозаны дарыу маҡсатында ҡулланыуға ҡарамаҫтан, ҡайһы бер кешеләрҙә лактоза һеңдерелмәй һәм аш һеңдереү системаһында боҙолоуҙар тыуҙыра, шул иҫәптән диарея, ауыртыу һәм эстең күбеүе, һөт ризыҡтарын ашағандан һуң күңел төшөнкөлөгө һәм ҡоҫоу осрай. Был кешеләр ферментлы лактазаға эйә түгел йәки етерлек күләмдә етештерелмәй. Лактазаның маҡсаты — лактозаны уның өлөштәренә: глюкоза һәм галактозаға бүлеү, артабан уны нәҙек эсәге өлөшө һеңдерергә тейеш. Лактаза функцияһы етмәгәнлектән, лактоза эсәктә тәүге ҡиәфәтендә ҡала һәм һыу менән бәйләнә, был диареяға килтерә. Бынан тыш, эсәк бактериялары һөт шәкәренең ферментацияһына килтерә, һөҙөмтәлә эс күбеүенә килтерә.

Һөт шәкәренә түҙемһеҙлек ярайһы уҡ киң таралған. Шулай итеп, Швецияла һәм Данияла лактозаға түҙемһеҙлек өлкәндәрҙең яҡынса 3 %, Финляндияла һәм Швейцарияла — 16 %, Англияла — 20-30 %, Францияла — 42 %, АҠШ-та Көньяҡ-Көнсығыш Азияла һәм афроамерикандарҙа — 100 % тиерлек була. Лактозаға түҙемһеҙлек Африканың, Американың һәм Азияның ҡайһы бер илдәренең ерле халҡы араһында йыш осрай.Был төбәктәрҙә традицион һөт малсылығы булмауы менән бәйле. Мәҫәлән, Африкалағы масай, фулани һәм тасси ҡәбиләләрендә һөтлө мал үрсетелә, ә лактозаға түҙемһеҙлек был ҡәбиләләрҙең өлкән ағзаларында сағыштырмаса һирәк осрай. Рәсәйҙә был күренештең йышлығы уртаса 16-18 % тәшкил итә.

Лактоза опероны

Лактоза опероны — күп кенә бактерияларҙа глюкозаға һәм галактозаға лактозаны һындырыу өсөн кәрәкле ферменттарҙы кодлаусы гендар эҙмә-эҙлелеге, йәғни шәкәрҙе утилләштереү өсөн. Был оперонды өйрәнеү молекуляр генетика үҫешендә мөһим роль уйнай.

Һылтанмалар

• Laktose-Intoleranz  (нем.)