Криптон
Криптон (лат. Krypton, Crypton, Kr) — Менделеевтың периодик таблицаһының 4-се осоро, 18-се төркөм элементы. Тәртип номеры — 36. Криптон — инерт бер атомлы газ, төҫө, тәме һәм еҫе юҡ. Атом массаһы элементы 83,798(2)
| Криптон | |
 | |
| Масса | 83,798 ± 0,002 массаның атом берәмеге[1] |
|---|---|
| Кем хөрмәтенә аталған | сокрытие[d][2] |
| Асыусы йәки уйлап табыусы | Уильям Рамзай[d] һәм Траверс, Морис Уильям[d] |
| Асыу датаһы | 1898 |
| Табылыу урыны | Бөйөк Британия |
| Элемент символы | Kr[3] |
| Химик формула | Kr[4] |
| Каноническая формула SMILES | [Kr][4] |
| Атом һаны | 36[5] |
| Электронная конфигурация | 1s² 2s² 2p⁶ 3s² 3p⁶ 3d¹⁰ 4s² 4p⁶ һәм [Ar] 3d¹⁰ 4s² 4p⁶ |
| Электр кирелеге | 3 |
| Стандартная молярная энтропия | 164 ± 0,05 Дж / (моль·К)[6] |
| Ҡарата | стандарт шарттар[d] |
 Криптон Викимилектә | |
Символы
үҙгәртергәКриптон элементының символы — Kr (Криптон тип уҡыла).
Тарихы
үҙгәртергәКриптон 1898 йылда инглиз химиктары Уильям Рамзай һәм Морис Траверс тарафынан табылған[7]. Улар һауанан кислородты, азотты, аргонды сығарып бөткәндән һуң спектраль ысул менән ике газ тороп ҡалыуын асыҡлай: криптон (грек. κρυπτός — «йәшерен», «сер һаҡлаусы») һәм ксенон («ят», «ғәҙәттән тыш») булып сыға улар.
Тәбиғәттә
үҙгәртергәАтмосфера һауаһында күләме буйынса 1,14·10-4%, атмосферала дөйөм запасы 5,3·1012м³. 1 м³ һауала яҡынса 1 см³ криптон бар.
Һауанан криптон алыу бик күп энергия талап итә.
Йыһанда криптон һәм водород нисбәте даими булып ҡала. Бынан йондоҙҙар араһындағы матдә криптонға бай тигән һығымта яһарға мөмкин[8]. Шулай уҡ 0503-289 RE һанлы аҡ кәрләлә криптон табыла. Ул Ҡояштағыға ҡарағанда 450 тапҡыр артыҡ булып сыға, әммә әлегә тиклем бының сәбәптәре билдәһеҙ[9].
Физик үҙенсәлектәре
үҙгәртергәКриптон — инерт газ, төҫһөҙ, тәме булмаған һәм еҫһеҙ (6 атмосфера баҫым яһағанда хлороформға оҡшаған киҫкен еҫле булып китә[10]). Тығыҙлығы стандарт шарттарҙа 3,745 кг/м3 (һауанан 3 тапҡыр ауыр). Нормаль һауа баҫымында криптон 119,93 (-153,415 °C) температурала һыуға әйләнә, 115,78 (-157,37 °C) температурала ҡата. Шулай итеп, ул шыйыҡ фазала яҡынса дүрт градус температура арауығында ғына йәшәй.
Диамагнит үҙенсәлекле. Магнитҡа һиҙгерлеге −2,9·10−5. Полярлашыу 2,46·10−3 нм3.
Ионлашыу энергияһы 13,9998 эВ (Kr0 → Kr+), 24,37 эВ (Kr+ → Kr2+).
Биологик әһәмиәте
үҙгәртергәКриптондың тере организмға тәьҫире насар аңлашыла. Уны водолаздар эшендә тын алыу ҡатнашмалары составында һәм ҡан баҫымы юғары булғанда анестезия сараһы булараҡ файҙаланыу мөмкинлектәре тикшерелә.[11].
Физиологик тәьҫире
үҙгәртергә3,5 атмосфера баҫымы аҫтында криптонлы газ ҡатнашмаларын һулағанда наркотик эффекты күҙәтелә[12].
Иҫкәрмә
үҙгәртергә- ↑ Meija J., Coplen T. B., Berglund M., Bièvre P. D., Gröning M., Holden N. E., Irrgeher J., Loss R. D., Walczyk T., Prohaska T. Atomic weights of the elements 2005 (IUPAC Technical Report) (ингл.) // Pure and Applied Chemistry — IUPAC, 2016. — Vol. 88, Iss. 3. — ISSN 0033-4545; 1365-3075; 0074-3925 — doi:10.1515/PAC-2015-0305
- ↑ https://www.rsc.org/periodic-table/element/36/krypton
- ↑ Wieser M. E., Coplen T. B., Wieser M. Atomic weights of the elements 2009 (IUPAC Technical Report) (ингл.) // Pure and Applied Chemistry — IUPAC, 2010. — Vol. 83, Iss. 2. — P. 359–396. — ISSN 0033-4545; 1365-3075; 0074-3925 — doi:10.1351/PAC-REP-10-09-14
- ↑ 4,0 4,1 KRYPTON (ингл.)
- ↑ периодическая система химических элементов — 1869.
- ↑ https://chem.libretexts.org/Bookshelves/General_Chemistry/Book%3A_ChemPRIME_(Moore_et_al.)/16%3A_Entropy_and_Spontaneous_Reactions/16.06%3A_Standard_Molar_Entropies
- ↑ William Ramsay, Morris W. Travers On the Companions of Argon (инг.) // Proceedings of the Royal Society of London. — 1898. — Т. 63.878. — С. 437–440.
- ↑ Stefan I. B. Cartledge, J. T. Lauroesch, David M. Meyer, Ulysses J. Sofia, Geoffrey C. Clayton Interstellar Krypton Abundances: The Detection of Kiloparsec-scale Differences in Galactic Nucleosynthetic History* (инг.) // The Astrophysical Journal. — 2008 November 10. — В. 2. — Т. 687. — С. 1043. — ISSN 0004-637X. — DOI:10.1086/592132
- ↑ Klaus Werner, Thomas Rauch, Ellen Ringat, Jeffrey W. Kruk FIRST DETECTION OF KRYPTON AND XENON IN A WHITE DWARF (инг.) // The Astrophysical Journal. — 2012-06-13. — В. 1. — Т. 753. — С. L7. — ISSN 2041-8213&f=1003&t=1&v1=&f=4&t=2&v2=&f=21&t=3&v3=&f=1016&t=3&v4=&f=1016&t=3&v5=&bf=4&b=&d=0&ys=&ye=&lng=&ft=&mt=&dt=&vol=&pt=&iss=&ps=&pe=&tr=&tro=&cc=UNION&i=1&v=tagged&s=0&ss=0&st=0&i18n=ru&rlf=&psz=20&bs=20&ce=hJfuypee8JzzufeGmImYYIpZKRJeeOeeWGJIZRrRRrdmtdeee88NJJJJpeeefTJ3peKJJ3UWWPtzzzzzzzzzzzzzzzzzbzzvzzpy5zzjzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzztzzzzzzzbzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzvzzzzzzyeyTjkDnyHzTuueKZePz9decyzzLzzzL*.c8.NzrGJJvufeeeeeJheeyzjeeeeJh*peeeeKJJJJJJJJJJmjHvOJJJJJJJJJfeeeieeeeSJJJJJSJJJ3TeIJJJJ3..E.UEAcyhxD.eeeeeuzzzLJJJJ5.e8JJJheeeeeeeeeeeeyeeK3JJJJJJJJ*s7defeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeSJJJJJJJJZIJJzzz1..6LJJJJJJtJJZ4....EK*&debug=false 2041-8205, 2041-8213. — DOI:10.1088/2041-8205/753/1/l7
- ↑ О чём пишут научно-популярные журналы мира // Наука и жизнь. — М., 1989. — № 6. — С. 66.
- ↑ Куссмауль А. Р. Биологическое действие криптона на животных и человека в условиях повышенного давления — Автореферат диссертации на соискание учёной степени кандидата биологических наук — Москва — 2007
- ↑ Б. Н. Павлов, Н. Б. Павлов, А. Р. Куссмауль, М. А. Богачева, А. И. Григорьев Физиологические эффекты газовых смесей, содержащих криптон и ксенон
Әҙәбиәт
үҙгәртергә- Криптон// Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. 13-й т. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978.
Һылтанмалар
үҙгәртергә- Криптон//Большая российская энциклопедия(недоступная ссылка)
- Химическая энциклопедия / Редкол.: Кнунянц И.Л. и др.. — М.: Советская энциклопедия, 1990. — Т. 2 (Даф-Мед). — 671 с. — ISBN 5-82270-035-5.
- Программа физик тәжрибәһе менән криптон пелийҙы «Галилео» (сайтына YouTube)
- [www.mining-enc.ru/k/kripton/ Криптон] сайтында «тау энциклопедияһы»
- Криптон н Webelements
- Химик элементтарҙың популяр китапхана Криптон