Ир енес ағзаһы

	Пенис
	; Ир-егет енес ағзаһы
Латинса исеме	Penis
Кеше органдары системаһы	Репродуктив һәм һейҙек сығарыу
Ҡан менән тәьмин итеү	енси ағзаһының тәрән һәм дорсаль артерияһы
Вена ағымы	тәрән дорсаль тамыры
Иннервация	енси ағзаның дорсаль нервы
Каталогтар	MeSH?—Gray?

Ир енес ағзаһы йәки пенис (лат. pénis, бор. грек. πέος һәм φαλλός) — ир-егеттәрҙең енес системаһы (һейҙек һәм репродуктив система) өлөшө булараҡ ир-егеттең тышҡы енес органдарының береһе. Организмда һейҙекте сығарыу, енси акт һәм эякуляция өсөн ҡулланыла.

Анатомия

Төҙөлөшө

1) Пенис тәне
2) Ситтәге тән
3) Башы 4) Уретраның ауыҙы

Енси ағзала уның тамыры, йәки нигеҙе (лат. rádix pénis), кәүҙәһе, йәки олоно (лат. córpus pénis) һәм башы (лат. glans pénis) айырылып тора. Пенистың кәүҙәһе өс оҙонлоҡтағы анатомик структура менән барлыҡҡа килә: эрекция ваҡытында ҡан тултырырға яраҡлы ике ҡыуышлы организм, һәм улар аҫтында урынлашҡан бер spongiosum тән, уның аша уретра уҙа.

Пенис кәүҙәһенең төҙөлөшө (һулда) һәм оҙонлыҡтағы бүлектә клитор. Glans — баш; foreskin — ситтәге тән,clitoral hood (cut) — клиторҙың сит тәне (капюшон) клитор (ҡырҡылған); corona — корона; corpora cavernosa — ҡыуышлы тәндәр; corpus spongiosum — spongiosum тәне; urethra — уретра.

Ир-егет енси ағзаһының ҡыуышлы һәм spongiosum тәндәре тығыҙ аҡ тышсанан тора, унан күп һанлы трабекулалар эскә һуҙыла, улар араһындағы арауыҡта «ҡыуышлыҡтар», йәки лакуна (лат. cavérnae) барлыҡҡа килә.

Ҡан менән тәьмин итеү

Пенистың эске төҙөлөшө һәм ҡан менән тәьмин итеү схемаһы (сит яҡтан күренеш, тире ҡатламы алынған):Glans penis — пенистың башы, corpus cavernosum — (уң) каверносум тәне, corpus spongiosum — spongiosum тәне, bulb — һейҙек сығарыу каналы bulb , artery dorsal — дорсаль артерияһы, artery bulbourethral — бульбоуретраль артерияһы

Енси ағзаға ҡан менән тәьмин итеү пенистың тәрән һәм дорсаль артериялары аша үткәрелә (aa. profúnda et dorsális pénis), улар эске енес артерияһының ботаҡтары булып тора (a. pudénda intérna).

Пенистың веноз ҡаны тәрән дорсаль тамырҙан (v. profúnda dorsális pénis) кистик вено плексусына (pléxus venósus vesicális) һәм енестең тәрән тамырҙары аша (vv. profúndae pénis) эске енес тамырына ағыла (v. intérna pudénda).

Ҙурлығы

Енси ағзаның оҙонлоғон үлсәү дөрөҫ билдәһе — тура баҫып торған индивидта, тулы торғоҙолған пенис өҫтөнә линейка ҡуйып, уртаса бер нисә урындан булып тора. Иң ҙур документлаштырылған пенистың оҙонлоғо 33,5 см һәм ҡосаҡта 15 см, был ΧΧ быуат башында һүрәтләнгән. 1998-2002 йылдарҙағы Рәсәй тикшеренеү мәғлүмәттәре буйынса, ирҙәрҙең 20% (иң ҙур төркөм) 15 см ҙурлығында енес ағза булған. Ҡатын-ҡыҙҙарҙың өҫтөнлөктәре тураһында мәсьәлә бәхәсләшһә лә, енси ағзаның ҙурлығын арттырыу проблемаһына айырым иғтибар бүленде.

Физиология

Һейҙек сығарыу

Пенистың сексуаль физиологияһы

Эрекция һәм эякуляция

Эрекция

Эякуляция

Иҫкәрмә

Әҙәбиәт

Brindle M., Opie C. Postcopulatory sexual selection influences baculum evolution in primates and carnivores // Royal Society B.