Буллинг

Буллинг — коллектив ағзаларының береһен (бигерәк тә уҡыусылар һәм уҡыусылар коллективын, шулай уҡ хеҙмәттәштәрен) агрессив мыҫҡыллау һәм эҙәрлекләү. Буллингты бер агрессор (хулиган), ҡайһы берҙә иптәштәре менән ойоштора, һәм күбеһе шаһит булып ҡала. Буллинг менән зыян күреүсе үҙен һөжүмдәрҙән һаҡлай алмай, шуға күрә буллинг конфликттан айырыла, унда яҡтарҙың көстәре яҡынса тигеҙ. Буллинг физик та, психологик та булырға мөмкин. Бөтә йәш һәм социаль төркөмдәрҙә лә сағыла. Ҡатмарлы осраҡтарҙа төркөм енәйәтселегенең ҡайһы бер үҙенсәлектәрен алырға мөмкин.

Бәйләнеү

Мәктәптә уҡыусыға һөжүм итеү.

Кешенән көлөү.

Буллингтың айырым бер төрө булараҡ, төркөм менән буллинг («күпләп буллинг») коллективтың күпселек ағзалары йәки бөтә ағзалары (микрокоммуникациялар), йыш ҡына начальник, эш биреүсе тарафынан айырыла.

Буллингтың сағылышы булараҡ, белгестәр мыҫҡыллауҙарҙы, янауҙарҙы, физик агрессияны, зыян күреүсене һәм уның эшмәкәрлеген даими кире баһалауҙы, ышанысты инҡар итеүҙе һәм вәкәләттәрҙе делегациялауҙы һ.б. баһалай.

Буллинг формалары

Буллингтың ике төп төрө бар:

• Буллингтың психологик формаһы булып — янауҙар, мыҫҡыллауҙар, яла, изоляция, травматик физик агрессияһыҙ ваҡ-төйәк буллинг тора.
• Физик формаһы — этәреү, һуғыуҙар, башҡа көс ҡулланыу, зыян күреүсенең мөлкәтенә зыян килтереү һ.б.; ҡайһы саҡта ҡорал ҡулланыу.

Буллинг формаһын һайлауға ҡатнашыусыларҙың йәше (балаларҙа буллинг үҫмерҙәргә ҡарағанда йомшағыраҡ) һәм енес (ирҙәр йышыраҡ физик әҙерлек, ә ҡатын-ҡыҙҙар — психологик) йоғонто яһай.

Һуңғы ваҡытта интернетта буллинг (кибербуллиинг) — интернет, электрон почта, SMS аша буллинг барлыҡҡа килә.

Армияла дедовщина (армия хеҙмәтендәге уставтан тыш мөнәсәбәттәр) ла буллингтың бер төрө булып тора.

Мәктәптә буллинг ҡорбандары

Мәктәптә буллинг ҡорбандары йышыраҡ:

• икелегә уҡыусы;
• түңәрәк отличниктар;
• уҡытыусыларҙың яратҡан уҡыусылары;
• физик яҡтан көсһөҙ балалар;
• ата-әсәһе гиперопекаланған балалар;
• ошаҡлаусылар;
• уҡытыусыларҙың балалары;
• коллективтан айырып торған ауырыуҙар менән яфаланғандар;
• Электроника һәм кейем өлкәһендә заманса һәм модалы яңылыҡтары булмағандар, йәки уларҙың иң ҡиммәтлеләре, башҡа балаларға барып етмәгәндәр;
• вундеркиндтар;
• норманан айырмалы, донъяға ҡарашлы балалар («аҡ ҡарғалар»);
• ярлы ата-әсә балалары;
• милли аҙсылыҡ вәкилдәре;
• Енси аҙсылыҡ вәкилдәре.

Уҡытыусыларҙың буллинг ҡорбаны булған осраҡтар ҙа була.

Бөтә ҡорбандарҙы бер һыҙат берләштерә: йыш ҡына мыҫҡыллау объекты булып юғары һиҙгерлеккә эйә булған балалар һәм үҫмерҙәр тора, улар үҙҙәренең «көсһөҙлөгөн» күрһәтә (ҡурҡыу, үпкәләү йәки яуызлыҡ). Уларҙың реакцияһы агрессорҙарҙың өмөттәренә тап килә, кәрәкле өҫтөнлөк тойғоһо тыуҙыра.

Малайҙар йыш ҡына мәктәптә буллингтың ҡорбандары һәм инициаторҙары булып тора. Буллинг ысулдары зыян күреүсенең енесенә ҡарап айырыла: малайҙарҙы йышыраҡ туҡмайҙар, ә ҡыҙ синыфташтарҙы, ҡағиҙә булараҡ, ҡыҙҙар тураһында хурлыҡлы имеш-мимештәр тарата.

Буллинг эҙемтәләре

Буллингта өс роль бар: ҡорбан, агрессор, шаһит. Буллингтың кире эҙемтәләре, психологтар билдәләүенсә, буллингта ҡатнашыусыларҙың өс төркөмөндә лә күҙәтелә.

Буллингтың иң ауыр эҙемтәләре зыян күреүселә күренә. Йышыраҡ буллинг зыян күреүсенең үҙ-үҙенә ышаныуын юғалтыуына килтерә. Шулай уҡ был күренеш психик ҡаҡшауҙарҙың, шулай уҡ психосоматик ауырыуҙарҙың төрлө ауырлығына килтереүе мөмкин, шулай уҡ үҙ-үҙенә ҡул һалыуға йәки зыян күреүсе уҡыған урынға ойошҡан һөжүмгә килтереүе мөмкин. Был осраҡта кешегә уны йәберләүҙәрен аңлатыу, килеп сыҡҡан хәлдә нисек эш итергә кәрәклеген күрһәтеү мөһим.

Шаһиттар ғазаплана, халыҡ көсө алдында көсһөҙлөк кисерә һәм уларҙың көсһөҙлөгө өсөн ояла, сөнки ул ҡамасауларға ҡыйыулыҡ күрһәтмәй һәм үҙе ҡорбан булыуҙан ҡурҡып, эҙәрлекләүҙәргә булышлыҡ итә.

Көс ҡулланыу тәжрибәһе агрессор шәхесе өсөн дә емергес булып тора. Был тәжрибә хис-тойғоларҙың киңәйеүенә, нескә һәм яҡын мөнәсәбәттәр өсөн мөмкинлектәрҙе өҙөүгә, ахыр сиктә шәхестең емергес, антисоциаль һыҙаттарына килтерә. Уның башҡа кешеләр менән яҡынлыҡ формалаштырыу механизмдары юҡҡа сыға, уға партнерҙар һәм туғандар, шул иҫәптән үҙ балалары менән ышаныслы һәм йылы мөнәсәбәттәр булдырыу ауырыраҡ. Ҡайһы бер осраҡтарҙа өмөтһөҙ зыян күреүсе, ауыр йәрәхәттәр алып, хатта енәйәтселәрҙе үлтереп, шул иҫәптән армияла дедовщина кисереп, енәйәтсенән үс алырға тырышыуы ихтимал.

Башҡортостанда буллинг

Балалар омбудсмены мәғлүмәттәре буйынса, 2019 йылда уҡыу йорттарында 180 конфликт тураһында мәғлүмәт булған, 30 осраҡта буллинг күҙ уңында тотолған. Шулай уҡ балалар омбудсмены әйтеүенсә, мәктәптәрҙә буллинг менән көрәшеү маҡсатында Мәғариф министрлығы медиация практикаһының белем биреү курсын әҙерләгән, ул буллинг осраҡтарын асыҡларға һәм конфликтлы хәлдәрҙе хәл итергә ярҙам итә.

Әҙәбиәт

• Аудмайер К. Все на одного: Как защитить ребёнка от травли в школе = Du Er Viktigere Enn Du Tror. — М.: Альпина Паблишер, 2016. — 152 с. — ISBN 978-5-9614-5699-8.
• Кон И. С. Что такое буллинг и как с ним бороться? // Семья и школа. — 2006. — № 11. — С. 15−18.
• Кривцова С. В. Буллинг в школе vs сплочённость неравнодушных. Организационная культура ОУ для решения проблем дисциплины и противостояния насилию. — М.: Изд-во Федерального института развития образования, 2011. — 119 с. — ISBN 978-5-85630-056-6.
• Детская и подростковая психотерапия / Под ред. Дэвида Лейна и Эндрю Миллера. Пер. Н. А. Мухиной. — СПб.: Питер, 2001. — С. 240−274. — (Практикум по психотерапии). — ISBN 5-318-00034-7.
• Малкина-Пых И. Г. Виктимология. Психология поведения жертвы. — СПб.: Питер, 2010. — 832 с. — (Учебное пособие). — 500 экз. — ISBN 978-5-496-02118-0.
• Ожиёва Е. Н. Буллинг как разновидность насилия. Школьный буллинг // Научная индустрия европейского континента / Сборник докладов конференции. — Белгород: Руснаучкнига, 2008.
• Руланн Э. Г. Как остановить травлю в школе. Психология моббинга / Пер. Н. Шинкаренко. — Генезис, 2012. — 264 с. — (Психолог в школе). — ISBN 978-5-98563-289-7.
• Кирилл Хломов. Психология подросткового возраста: проблема буллинга. О травле в школе, причинах буллинга и характерных чертах жертв и агрессоров  (билдәһеҙ) (11 июль 2017). Дата обращения: 21 май 2018.(недоступная ссылка)
• Dan Olweus. Bullying at school: What we know and what we can do. — Malden: Blackwell Publishing, 1993.

Һылтанмалар

• Валерий Кичкаев Буллинг. Офисные хулиганы // Отдел кадров. — 2005.