Боҙом (магия)
Боҙом — ҡайһы бер яман уйлы кешеләр яғынан зарарлы тылсымлы йоғонтоһона ышаныуға нигеҙләнгән хөрәфәт[1]. Тәьҫир итеү һөҙөмтәһе булып ауырыу, үлем, психик ҡаҡшау, нәҫелһеҙлек, эштәр һәм изге мөнәсәбәттәрҙең боҙолоуы, килешеүҙәрҙе өҙөү тора. Боҙом насар ҡараш (күҙ) йәки тылсымлы ритуал (йола, хәйлә), аҙыҡ, әйберҙәр, һыу, ел, ағас аша тормошҡа ашырыла. Боҙом тураһында хөрәфәттәр һәм мифтар, шулай уҡ бындай йоғонтоно (боҙоҡлоҡто төшөрөү) төрлө дәрәжәлә юҡҡа сығарыу мөмкинлеге тураһында мифтар күп халыҡтарҙа таралған.[1].
| Боҙом |
Тылсымлы алымдарҙы ла, уларҙы ҡулланыу эҙемтәләрен дә боҙом тип атарға мөмкин[2]. Боҙом төрки сығанаҡлы боҙоу һүҙенән яһалған. Телдә боҙом ебәреү, боҙом ҡайтарыу, боҙом доғаһы, боҙом ырымы тигән һүҙбәйләнештәр бар.
Аңлатыуҙар үҙгәртергә
Боҙомға ҡараған күренештәр ваҡиғаларҙың тәбиғи барышы менән аңлатыла ала. Йыш ҡына тәү ҡарашҡа аңлатмаһы булмаған йәки асыҡ күренгән сәбәптәре булмаған ваҡиғаларҙы боҙомдар менән аңлатырға тырышалар.
Боҙом ебәреү үҙгәртергә
Боҙом атамаларының этимологияһы үҙе уның күҙгә күренгән ысулдары тураһында күҙаллауҙарҙы сағылдыра: ят ҡараштан (күҙ тейеү, күҙләү), һүҙҙәрҙән, телмәрҙән (нотоҡ, хөкөм, япһарыу), тейеүҙәрҙән йәки яраларҙан (сәнсеү, тартыу), тын алыуҙан (оҙаҡ итеп иҫәнәү) йә теләһә ниндәй аралашыу менән бәйле.[3][4][5]
Хәҙерге йәмғиәттә ситтән тороп боҙомдар яһау тураһында мифтар киң таралған:
- «Контагиоз магия» тураһындағы хәрәфәтле күҙаллауҙы сағылдырыусы боҙом тураһында миф, ҡорбандың пространствоһына ебәрелә торған махсус әҙерләнгән тылсымлы предмет йәки матдә ярҙамында башҡарыла; шул уҡ әйберҙәр йәки матдәлар төрлө атамалар аҫтында сығыш яһай:
— сихыр,[4] — подел, поклад[6].
— Ҡош ҡауырһындарынан яһалған дүңгәләк рәүешендә һүрәтләнә, ул мендәргә йәки түшәккә тегелә, йәки сәс шәлкеме, махсус рәүештә хайуан йәки ҡош һөйәктәренә беркетелгән, хайуан ҡауырһындарына беркетелгән, махсус рәүештә еп менән уратыла[7][4].
—Үле һыу (ҡорбандың тупһаһы аҫтында ағып сыҡҡан һыу, ул күптән түгел вафат булған кешене йыуыу өсөн ҡулланылған);
- «Парциаль магия» тураһындағы күҙаллауҙарҙы сағылдырыусы миф ҡорбандың тәненең үҙ өлөштәрен (сәс, тырнаҡтар, ҡан), уның шәхси әйберҙәрен (кейем һ.б.), һүрәттәр (мәҫәлән, фотоһүрәттәр), эҙҙәр (эҙҙәрҙе аңлау) ҡулланыу тураһында;
- «Симпатик магия» тураһында күҙаллауҙарҙы сағылдырған миф, мәҫәлән, ҡорбанды һүрәтләгән ҡурсаҡтар ярҙамында боҙомдар
Боҙомдо бөтөрөү үҙгәртергә
Кеше йоланың серен сисә алһа, шулай уҡ доғалар ҡылып, Аллаға ышанып, руханиға мөрәжәғәт итеп боҙоҡлоҡто бөтөрөргә мөмкин тип һанала[8]
Шулай уҡ боҙомға ышаныусылар йыш ҡына сихырсыларға, шамандарға, экстрасенстарға, шул уҡ сихырсыҙарға һәм уларға оҡшаштарға мөрәжәғәт итә.
Славяндарҙа, Иван Купалаға ҡарата төндә боҙомдан һаҡланыу маҡсатында, һыйырҙарҙың аҙбарҙарына салғы һалғандар йәки кесе йома шәмен һалғандар. Башҡа амулеттар ҙа күп; мәҫәлән, һыйыр мөгөҙҙәренә ҡамыштан яһалған оя беркетелә.[1]
Башҡорттарҙа боҙом ҡайтарыу үҙгәртергә
Башҡорттарҙа боҙом ҡайтарыу ысулдары киң таралған. Боҙом ҡайтарыу өсөн, ғәҙәттә, ут, һыу, мунса ташы, ҡояш нуры, тупраҡ ҡулланыла. Боҙом ҡатарыу өсөн сихырлап йәшерелегән әйберҙе табыу мотлаҡ. Сихырланған әйберҙе, ғәҙәттә, энә, йөн, сәс, тырнаҡ, көл, ҡан, тупраҡ, тәлмәрйен ағзаһы була, тиҙәр. Тапҡас, шуны урманға сығарып үртәргә кәрәк. Үртәгәндә тегеләр шарт-шорт итеп яна, баҡа кеүек нимәһелер тармаҡланып ырғып китә, тиҙәр[9]
Шулай уҡ ҡарағыҙ үҙгәртергә
- Апотропеическая магия
- Джинкс (США)
- Икирё (Япония)
- Пережины
- Проклятие
- Симпатическая магия
- Шева (коми)
- Башҡорт халыҡ йолалары
- Бетеү
Иҫкәрмәләр үҙгәртергә
- ↑ 1,0 1,1 1,2 Порча // Брокгауз һәм Ефрондың энциклопедик һүҙлеге: 86 томда (82 т. һәм 4 өҫтәмә том). — СПб., 1890—1907. (рус.)
- ↑ Майков Л.Н. Великорусские заклинания. — Зап. Имп. Рус. географ. об-ва по отд-нию этнографии.. — Спб., 1869. — Т. 2.
- ↑ От русского диалектного зепать, то есть кричать (см. Агапкина Т. А. «Восточнославянские лечебные заговоры в сравнительном освещении. Сюжетика и образ мира.» Индрик, М., 2010, стр.329, сноска 7)
- ↑ 4,0 4,1 4,2 Исповедь в России в XIV-XIX вв., 10. «Потворы» - М.В. Корогодина - читать, скачать. azbyka.ru. Дата обращения: 13 июнь 2021. Архивировано 13 июнь 2021 года.
- ↑ Лев Малиновский Заговоры и слова, по рукописи ХѴІІІ века (рус.) // Олонецкий сборник: Материалы для истории, географии, статистики и этнографии Олонецкого края. — Петрозаводск, 1875—1876. — В. 1. — С. 69—92.
- ↑ Афанасьевский сборник. Материалы и исследования. Выпуск VI. folk.phil.vsu.ru. Дата обращения: 13 июнь 2021. Архивировано 26 май 2021 года.
- ↑ Сумцов Н. Ф. Наузы // Брокгауз һәм Ефрондың энциклопедик һүҙлеге: 86 томда (82 т. һәм 4 өҫтәмә том). — СПб., 1890—1907. (рус.)
- ↑ Безрукова В. С. Порча 2013 йыл 22 октябрь архивланған. // Основы духовной культуры (энциклопедический словарь педагога), 2000.
- ↑ Ф.Ғ.Хисамитдинова. Башҡорт мифологияһы
Әҙәбиәт үҙгәртергә
- Беловинский Л. В. Порча // Иллюстрированный энциклопедический историко-бытовой словарь русского народа. XVIII — начало XIX в. / под ред. Н. Ерёминой. — М.: Эксмо, 2007. — С. 516. — 784 с. — 5000 экз. — ISBN 978-5-699-24458-4.
- Безрукова В. С. Порча 2013 йыл 22 октябрь архивланған. // Основы духовной культуры (энциклопедический словарь педагога), 2000.
- Кэрролл Р. Т. Снятие порчи // Энциклопедия заблуждений: собрание невероятных фактов, удивительных открытий и опасных поверий. — М.: Издательский дом «Вильямс», 2005. — 672 с. — ISBN 5-8459-0830-2, ISBN 0-471-27242-6.
- Порча // Славянские древности: Этнолингвистический словарь : в 5 т. / под общ. ред. Н. И. Толстого; Институт славяноведения РАН. — М. : Межд. отношения, 1995—2012.
- Мудрова И. А. Порча 2014 йыл 5 декабрь архивланған. // Словарь славянской мифологии, 2010.
- Порча 2013 йыл 17 ғинуар архивланған. // Православная энциклопедия «Азбука веры».
- Ф.Ғ.Хисамитдинова. Башҡорт мифологияһы