Борсаҡ

Борсаҡ (лат. Písum) — ҡуҙаҡлылар ғаиләһендәге бер йәки күп йыллыҡ үлңсел үҫемлектәр ырыуы; бөртөклө-ҡуҙаҡлы күльтура. Юғары аҡһымға бай үҫемлек. Аҙыҡ түлектә борсаҡ ярма, он, йәшел борсаҡ, ярҙырылған ботсаҡ булараҡ ҡулланыла. Йәшел масса, сенаж, ашлыҡ, һалам мал аҙығы булараҡ ҡулланыла.

Борсаҡ
Борсаҡ. О. В. Томе, «Flora von Deutschland, Österreich und der Schweiz», 1885 китабынан ботаник иллюстрация
Фәнни классификация
арауыҡтағы ранг Домен:  Эукариоттар Батшалыҡ:  Үҫемлектәр Аҫҡы батшалыҡ:  Йәшел үҫемлектәр Бүлек:  Сәскәлеләр Класс:  Ике өлөшлөләр Рәт:  Ҡуҙаҡ сәскәлеләр Ғаилә:  Ҡуҙаҡлылар Суб-ғаилә:  Күбәләк сәскәләр Триба:  Ҡуҙаҡлылар Төр:  Борсаҡ
Халыҡ-ара фәнни исеме
Pisum L.
Викитөркөмдә Систематика Викиһаҡлағыста рәсемдәр ITIS   26866 NCBI   3887 EOL   27825 GRIN   t:9451 IPNI   23257

Ботаник яҙма

Цветок гороха

Үрмәләп уҫә торған һабаҡлы үҫемлек. Япраҡтары ҡаурыйға оҡшаш, мыйыҡтары ярҙамында башҡа үҫемлектәргә үрмәләп үҫә. Сәскәһе — өс елкәнле бағана. Емеше — ике өлөштән торған яҫы яҡлы ярым борсаҡ. Борсаҡтары сфера формаһында, бер яғында мөйөшсөл урыны бар. Сәскә формулаһы: $\uparrow Ca_{(5)}\;Co_{5}\;A_{(5+4)+1}\;G_{({\underline {1}})}$

Орлоҡтарында 25-30 % протеин, 50-56 % углевод, 1,5 % май, 3,5 % клетчатка бар. Борсаҡ ашлығы ҡатнаш аҙыҡ сәнәғәтендә киң ҡуланыла. 1 аҙыҡ берәмлегенә күсереп иҫәпләгәндә, 150 г -дан артык үҙләштерелә торған протеин тура килә. Азот туплауға һәләтле булғанлыҡтан, борсак бүтән үҫемлектәр өсөн ҡиммәтле элгәр культура булып тора. Уртаса өлгөрөшлө сорттар өсөн вегетация осоры 68-86 көн. Борсаҡ өсөн иң яҡшы тупраҡ — әселеге әҙ балсыҡсыл һәм һауа менән яҡшы туйындырылған нейтраль тупраҡ. Фосфорлы һәм калийлы ашламаларҙы күберәк үҙләштерә. Арҡылыға-буйға йә иһә тар рәтле алым менән сәсәләр, орлоҡларҙы сәсеү нормаһы 1,5-3,5 ц/га, сәсеү тирәнлеге 4-10 см. Борсаҡты июль аҙағында йыйалар.

Ҡоротҡостары − борсаҡ ҡуңыҙы, босаҡ бете, борсаҡ емешашары; ауырыуҙары — аскохитоз, күгәрек, онсол ысыҡ.

Сығанаҡ

• Борсаҡ. Татар энциклопедияһы(недоступная ссылка)  (тат.)

Әҙәбиәт

• Горох // Брокгауз һәм Ефрондың энциклопедик һүҙлеге: 86 томда (82 т. һәм 4 өҫтәмә том). — СПб., 1890—1907. (рус.)