Баҙарға сыҡтым
Баҙарға сыҡтым — Башҡортостандың беренсе халыҡ шағиры Мәжит Ғафури шиғыры. 9-сы кластың Башҡорт әҙәбиәте дәресе программаһына индерелгән. 1907 йылда яҙылған[1].
Баҙарға сыҡтым | |
Атамаһы | Баҙарға сыҡтым |
---|---|
Жанр | шиғыр[d] |
Автор | Ғафуров Ғәбделмәжит Нурғәни улы |
Нәшер ителеү ваҡыты | 1907 |
Мәжит Ғафуриҙың Октябрь инҡилабына тиклемге ижады
үҙгәртергә1905 йылда тоҡанған беренсе урыҫ инҡилабы осоронда Мәжит Ғафури Ҡазан ҡалаһындағы «Мөхәммәҙиә» мәҙрәсәһендә уҡып йөрөгән була. 1906 йылдың көҙөндә, революцион хәрәкәт көсәйгән дәүерҙә, Мәжит Ғафури «Ғәлиә» мәҙрәсәһендә уҡыуын дауам итеү маҡсатында Өфөгә ҡайта.
1905—1907 йылдарҙағы беренсе урыҫ инҡилабы Мәжит Ғафури ижадына тәьҫир итә, тормоштоң ғәҙелһеҙ ҡоролошо тураһында бала сағынан уҡ тупланған уй-ҡараштары уның аңында үҙенсәлеле дөйөмләштерелә. Ошо осорҙа яҙылған әҫәрҙәрендә инҡилап ҙур үҙгәрештәр һәм иркенлек вәғәҙә итеүсе яңы заман булып кәүҙәләнә. Ғафури синыфтар көрәшендә ҡатнашҡан халыҡҡа хас һиҙемләү аша етди бәрелештәр дәүере килгәнен аңлай һәм ваҡиғаларҙың ҡатмарлаша башлауын аңлай. Ғафуриҙың мәғрифәтселек идеялары революцион-демократик ҡараштарға әйләнә бара. Шағирҙың тормошҡа ҡарашындағы үҙгәрештәр «Баҙарға сыҡтым» исемле билдәле шиғырында айырыуса асыҡ сағыла[2][3].
«Баҙарға сыҡтым» шиғыры
үҙгәртергәБеренсе урыҫ инҡилабы йылдарында шағир поэзияһында реализм методы асығыраҡ сағылды. Был осорҙа, 1907 йылда, Ғафури үҙ заманының киҫкен ҡаршылыҡтарын, синфи тигеҙһеҙлекте ҡаты тәнҡитләгән «Баҙарға сыҡтым» шиғырын да ижад итте. 1910 йылда айырым китап булып баҫылып сыҡҡан «Тәьҫоратым» тигән шиғырҙар йыйынтығында был шиғыр донъя күрә. Әҫәр 1950 йылғы «Һайланма әҫәрҙәр»ҙә лә урын алған. Ләкин унда шиғыр:
Ташланым кейемдәрҙе төрлө яҡҡа, |
тигән юлдар менән тамамлана һәм уның ҡалған өлөшө (22 юл) бөтөнләй алынмай, ә әҫәрҙең һуңғы 12 юлы «Тәҡдир» исеме менән икенсе бер шиғыр төҫөндә тәҡдим ителә. Унда ла шиғыр, бындағыһынан айырмалы рәүештә:
Ҡылма сара, күҙҙе йомоп тик тора бир, |
тип башлана, ә икенсе строфалағы ике юлы төшөрөп ҡалдырылған. Шулай уҡ француздар, иранлылар, күрше төрөк тураһындағы юлдары алынмаған. Шиғыр аҙағындағы 5-6-сы юлдар ҙа юҡ. Мәжит Ғафуриҙың 1909 йылда айырым китап булып баҫылған «Ярлылар, йәки өйҙәш ҡатын» хикәйәһенең аҙағында: «Был шиғыр тәүҙә «Әхбәр» гәзитенең 7-се номерында баҫылғайны», — тип әйтелә һәм: «Ярлыларға мөнәсәбәте булғанлыҡтан, бында ла баҫылды» тигән иҫкәрмә менән хикәйәгә ҡушып бирелә.
Бер ваҡытта уйланым мин дәрт баҫырға,
|
Һаман ҡайғы был донъяла, был ниндәй эш?
|
Быны күргәс, хәсрәт китте артыңҡырап,
|
Төп фекере һәм художество алымдары
үҙгәртергә1905—1907 йылдарҙағы шиғриәтендә Мәжит Ғафури идея-тематик йөкмәткеһе буйынса «Баҙарға сыҡтым» шиғырына оҡшаған, замандың ижтимағи-сәйәси ваҡиғалары менән бәйле көн ҡаҙағына тап килгән публицистик характерлы шиғырҙар ижад итте. Был шиғырҙар Мәжит Ғафуриҙың башланғыс ижадына хас булған мәғрифәтселек идеяларының яңы шарттарҙа дауамы булараҡ тыуҙы. Шул уҡ ваҡытта традицион алымдарға яңы заман билдәләрен — үткәнгә, иҙеүсе синыфҡа тәнҡит күҙлегенән ҡарауҙы, кинәйәле-аллегорик образдар, яңыса параллелдәр өҫтәлде. Шағир ижадында яңы ысынбарлыҡ сағылышы булған новаторлыҡ барлыҡҡа килде[5].
«Мәжит Ғафури шиғырҙарын уҡыйбыҙ» конкурсы
үҙгәртергә2020 йылда, шағирҙың 140 йәшен билдәләгән көндәрҙә, Башҡортостан мәҙәниәт минстрлығы, Башҡортостан Яҙыусылар союзы, Мәжит Ғафуриҙың халыҡ-ара йәмәғәт фонды «Мәжит Ғафури шиғырҙарын уҡыйбыҙ» конкурсы иғлан итте. Шиғри флешмобта күп кеше ҡатнашты һәм башҡорт халыҡ шағирына булған ихтирамын күрһәтте[6].
Сығанаҡтар
үҙгәртергә- Урыҫ мәктәптәренең 9 синыфында уҡыған башҡорт балалары өсөн башҡорт теле һәм әҙәбиәте / Д. С. Тикеев, Б. Б. Ғафаров, Ф.Ә. Хөснөтдинова.- Өфө: Китап, 2006.
Әҙәбиәт
үҙгәртергә- Мәжит Ғафури. Әҫәрҙәр дүрт томда. I том, 496 б. (146-150, 444-445 бб.) / Өфө: Башҡортостан китап нәшриәте, 1978
- Башҡорт әҙәбиәте тарихы. 1-се том / Ғ. Хөсәйенов, Р. Байымов, Р. Бикбаев, Ә. Мирзаһитов, С. Сафуанов, З. Ураҡсин, Р. Шәкүр. Өфө: Башҡортостан китап нәшриәте, 1990.
- История башкирской литературы. Т. 1. Уфа: Китап, 2014.
Һылтанмалар
үҙгәртергәИҫкәрмәләр
үҙгәртергә- ↑ Урыҫ мәктәптәренең 9 синыфында уҡыған башҡорт балалары өсөн башҡорт теле һәм әҙәбиәте / Д. С. Тикеев, Б. Б. Ғафаров, Ф.Ә. Хөснөтдинова.- Өфө: Китап, 2006.
- ↑ Мәжит Ғафури. Әҫәрҙәр дүрт томда. I том, 496 б. (146-150, 444-445 бб.) / Өфө: Башҡортостан китап нәшриәте, 1978
- ↑ Башҡорт әҙәбиәте тарихы. 1-се том / Ғ. Хөсәйенов, Р. Байымов, Р. Бикбаев, Ә. Мирзаһитов, С. Сафуанов, З. Ураҡсин, Р. Шәкүр. Өфө: Башҡортостан китап нәшриәте, 1990.
- ↑ Мәжит Ғафури. Әҫәрҙәр дүрт томда. I том, 496 б. (146-150, 444-445 бб.) / Өфө: Башҡортостан китап нәшриәте, 1978
- ↑ Башҡорт әҙәбиәте тарихы. 1-се том / Ғ. Хөсәйенов, Р. Байымов, Р. Бикбаев, Ә. Мирзаһитов, С. Сафуанов, З. Ураҡсин, Р. Шәкүр. Өфө: Башҡортостан китап нәшриәте, 1990.
- ↑ Флешмоб «Поэты читают поэта» к 140-летию Мажита Гафури