Аҡ умырзая

Аҡ умырзая (лат. Anemone) — лютик һымаҡтар ғаиләһенә ҡараған үҫемлек заты.

Аҡ умырзая
Тажлы аҡ умырзая — аҡ умырзая ырыуының типик төрө
Фәнни классификация
арауыҡтағы ранг Домен:  Эукариоттар Батшалыҡ:  Үҫемлектәр Аҫҡы батшалыҡ:  Йәшел үҫемлектәр Бүлек:  Сәскәлеләр Класс:  Ике өлөшлөләр Тәртип:  Лютик сәскәлеләр Ғаилә:  Лютиктар Ғаиләлек:  Лютиктар Триба:  Ветреницевые Ырыу:  Ветреница
Халыҡ-ара фәнни исеме
Anemone L., 1753
Синонимдар
Anemoclema (Franch.) W.T.Wang Anemonastrum Holub Anemonidium (Spach) Holub Anetilla Galushko Arsenjevia Starod. Eriocapitella Nakai Jurtsevia Á.Löve & D.Löve
Төр өлгөһө
Anemone coronaria L. — Ветреница корончатая
Викитөркөмдә Систематика Викиһаҡлағыста рәсемдәр ITIS   18425 NCBI   22868 EOL   37273 GRIN   g:664 IPNI   33056-1

Ҡыҫҡаса белешмә

Ныҡлы вертикаль тамырһабаҡлы күп йыллыҡ төклө үлән. Һабағы төҙ, бейеклеге 15—40 см. Тамыр яны япраҡтары оҙон һапта, өс бүлемле сегменттарға бүленгән бармаҡ һымаҡ теленмә. Өс тапҡыр теленгән ҡыҫҡа һаплы өс өҫкө япрағы япма барлыҡҡа килтерә. Сәскәһе аҡ, эре, яңғыҙ. Май—июндә сәскә ата. Емеше ҡыҫҡа башлы, күп сәтләүекле, аҡ ойошҡан төк м‑н ҡапланған, июнь—июлдә өлгөрә.

1 — Anemone nemorosa; 2 — Anemone ranunculoides. Якоб Штурм, «Deutschlands Flora in Abbildungen», 1796 китабынан ботаник иллюстрация

Корневище мясистое, цилиндричексое или клубневидное.

Үҫеү урындары

Яҡынса 50 төрө билдәле, башлыса Төньяҡ ярымшарҙың тропик булмаған бүлкәттәрендә таралған. Башҡортостанда урман аҡ умырзаяһы үҫә. Һирәк урманда, сағыл һәм ҡоро болонда үҫә, төньяҡ-көнбайыш райондарҙан һәм Башҡортостан (Көньяҡ) Уралының бейек тауҙарынан башҡа, Башҡортостан биләмәһенең бар яғында латаралған. Ареалы һәм һаны болондарҙа мал көтөү һәм күпләп йыйыу арҡаһында кәмей.

Файҙаланышы

Халыҡ медицинаһында ҡулланыла. Декоратив үҫемлек.

Сығанаҡтар

• Башҡорт энциклопедияһы. Аҡ умырзая(недоступная ссылка)

Әҙәбиәт

• Wang Wencai (王文采), Michael J. Warnock 24.Anemone // Флора Китая = Flora of China — 2001 Т. 6. — Б. 307. (инг.)
• Анемоне // Брокгауз һәм Ефрондың энциклопедик һүҙлеге: 86 томда (82 т. һәм 4 өҫтәмә том) — СПб., 1890—1907. (рус.)
• Арктическая флора СССР. Вып. VI / Сост. Т. В. Егорова, В. В. Петровский, А. И. Толмачёв, В. А. Юрцев; Под ред. А. И. Толмачёв — Л.: Наука, 1971. — Б. 163-175.
• Юзепчук С.В. Род 526. Ветреница — Anemone // Флора СССР. В 30-ти томах / Главный редактор акад. В. Л. Комаров; Редактор тома Б. К. Шишкин — М.—Л.: Издательство Академии Наук СССР, 1937. — Т. VII. — Б. 236—282. — 792 + XXVI б. — 5200 экз.
• Ҡалып:ТраврастСССР

Һылтанмалар

• Ветреница, или Анемона в Энциклопедии декоративных садовых растений
• Die Anemonen (нем.)