Аҡыл буталышы (хикәйә)
Аҡыл буталышы — Антон Павлович Чехов хикәйәһе. Тәүге тапҡыр 1884 йылдың 16 июнендә «Ярсыҡтар» журналының 24-се һанында Нищегладск ҡалаһы йылъяҙмаһының бер киҫәге тигән өҫтәмә исем һәм А. Чехонте ҡултамғаһы менән баҫыла.
| Аҡыл буталышы | |
| Жанр | |
|---|---|
| Автор | |
| Төп нөхсә теле |
урыҫ телендә |
| Ижат ителгән ваҡыты |
1884 |
| Тәүге тапғып нәшер ителгән |
1884 |
Баҫмалары
үҙгәртергәХикәйә тәүге тапҡыр 1884 йылдың 16 июнендә «Ярсыҡтар» журналының 24-се һанында Нищегладск ҡалаһы йылъяҙмаһының бер киҫәге тигән өҫтәмә исем һәм А. Чехонте ҡултамғаһы менән баҫыла.
Чеховтың хикәйәләре А. Ф. Маркс баҫып сығарған Әҫәрҙәр йыйынтығына инә. Чехов тере саҡта әле хикәйә словак һәм швед телдәренә тәржемә ителә.
Хикәйәнең тәүге баҫмаһына цензор үҙгәрештәр индерә, һәм нәшриәтсе Лейкин уны үҙе теләгәнсә үҙгәртә — «сыуалыш» һүҙен «аҡыл буталышы» тигән төшөнсә менән алмаштыра. А. П. Чехов нәшриәтсенең хикәйәне өҫтәлмә исем менән баҫтырыуына ҡаршылығын күрһәтә: «Ни өсөн һеҙ Аким Данилычтың хатында („Аҡыл буталышы“) шундай фраза ҡыҫтырҙығыҙ: „Ә барыһы сыйырсыҡтар тубы арҡаһында килеп сыҡҡан…“ Хаттың төп өлөшө уһылданы… Ҡала башлығына, ни сәбәптән бола сыҡҡаны билдәһеҙ, һәм уға үҙенең администраторлыҡ батырлығын сыйырсыҡ кеүек әһәмиәтһеҙ сәбәп арҡаһында кәметеү кәрәк түгел… Ул бер ҡасан да боланы сыйырсыҡтар менән аңлатып тормаясаҡ… Уға „ажитация“ кәрәк…». Лейкин, цензура талаптарын тыңланым, тип аҡлана.
Хикәйәнең фабулаһы, А. Чеховҡа саҡлы ла, шулай уҡ матбуғатта һүрәтләнгән була[1][2].
Сюжеты
үҙгәртергәХикәйәләге ваҡиғалар көндөҙ баҙар майҙанында бара. Шунан үтеп барыусы ике обыватель, казначей Евпл Серапионыч Почешихин һәм «Ватан улы» хәбәрсеһе Оптимов, эргәләренән осоп барған сыйырсыҡ тубына иғтибар итә. Туп протоиерей баҡсаһына килеп ҡуна. Ҡоштар тубы ҡайҙа ултырҙы, протоиерей отец баҡсаһынамы әллә дьякон Вратоадовтың баҡсаһынамы, тип фекер алышҡанда, уларҙың янына үтеп барыусылар: өс ҡарт богомолка, протоиерей Восьмистишиев үҙе, Евстигней дьячок, урындағы ял итеүселәр, приказчиктар йыйылып киткән.
Халыҡ — унда янғын-фәлән юҡмы тип тулҡынлана башланы. Аҡрынлап халыҡ өйкөлөштө. Ҡала башлығы городничий Аким Данилыч килгәс, йыйылған халыҡты ҡыуа башланы. Һыу һәм техникаһыҙ янғын һүндереүселәр пәйҙә булды. Йыйылған төркөм тулҡынланған мәлдә, күрше трактирҙа Мәскәүҙән алынған орган уйнай башланы. Орган тауышын ишеткән халыҡ төркөмө трактирға эркелде.
Кисен Аким Данилыч бакалея лавкаһында был ваҡиға тураһында «күҙ йәштәре менән ҡан ҡойошҡа саҡлы Еткермәүсе кешегә» рәхмәт хаты яҙа.
Әҙәбиәт
үҙгәртергә- Чехов А. П. Брожение умов // Чехов А. П. Полное собрание сочинений и писем: В 30 т. Сочинения: В 18 т. / АН СССР. Ин-т мировой лит. им. А. М. Горького. — М.: Наука, 1974—1982.
- Стрелок. Сборник опер, водевилей, шансонеток, комических куплетов, сатирических, юмористических стихотворений, романсов, песен, сцен и рассказов из народного малороссийского и еврейского бытов. М., 1882, стр. 163—164.
Иҫкәрмәләр
үҙгәртергә↑ Чехов А. П. Брожение умов: (Из летописи одного города). Примечания. ↑ «Новости дня», 1884, № 57, 28 февраля, сцена «Сборище», подпись: Озор ↑ «Картинка уличных нравов». «Будильник», 1877, № 4, стр. 5
Һылтанмалар
үҙгәртергә- Чехов А. П. Брожение умов 2017 йыл 23 май архивланған.. Оригинальный русский текст