Атом

А́том ( бор. грек. ἄτομος — бүленмәй) — иң бәләкәй, химик элементтың үҙенсәлеген билдәләүсе, химик яҡтан бүленмәй торған кескенә берәмек. . Атом атом ядроһынан һәм электрондарҙан тора. Атом ядроһы (атомдың бөтә массаһы тип әйтерлек атом ядроһында тупланған), ыңғай электр зарядлы протондан һәм электор заряды булмаған нейтрондан тороусы үҙәк өлөшө. Зарядтарҙың үҙ-ара тәьҫир итешеүе бик көслөлөгө менән улар бәйләнештә тора. Әгәр электрондар иҫәбе протондар иҫәбе менән тап килмәһә, атом нейтралгә әйләнә. Ә киреһенсә булһа, ул йә ыңғай, йә кире зарядлы була һәм ион тип атала. Атомдарҙағы протондар һанына ҡарап, ҡайһы химик элементҡа ҡарағанын билдәләйҙәр. Ә инде нейтрондар иҫәбе элементтың изотоп икәнен асыҡлай.

Гелий атомы

Атом-төш коралы

Бер баҫҡыслы атом-төш бомбаһы шартлауы, ҡеүәте 23 килотонна. Невада, 1953

Атом ҡоралы, төш ҡоралы — ауыр төштөң бүленеүе сылбырлы урын реакцияһы арҡаһында сыға торған энергия ҡулланыу нигеҙендә яһалған ҡорал, уның менән идара итеү һәм тәмәке (төҙәгән урынға) табан алып килеү саралары барлығы.

Атом-төш коралы нигеҙендә идара ителеше ауыр түгел төштөң бүленеүе сылбырлы урын реакцияһы һәм термо реакциялары ята.

Төштөң бүленеүе сылбырлы реакцияһын ебәрһен өсөн я уран-235, йә плутоний-239, ҡайһы бер осраҡта уран-233 файҙаланыла.

Ысынбарлыҡтә уран ике төп изотоп төрөндә осорай - уран-235 (тәбиғи урандың 0,72%) һәм уран-238 (99,2745%), ләкин төштөң бүленеүе яғыулығы өсөн генә уран-235 ҡулланыла ала.

Уран-238 изотобын үҙ сылбырлы урын реакцияһы үҙе бара алмай, шуға күрә ул тәбиғәттә шундай таралған.

Атом-төш бомбаһы эшләһен өсөн уран-235 булыуы 80% - ын артыҡ тәшкил итергә тейеш. Шуға күрә атом-төш яғыулығын етештереүҙә уран-235 өлөшөн арттырыу өсөн бик сығымлы процесс - ураны байыҡтырыу ҡулланыла.

АҠШта ҡоралда уран-235 байыҡтырыу дәрәжәһе 93%, ҡайһы берҙә 97,5 проценты етә.

Ураны байытыуҙан тыш плутоний-239 изотобы нигеҙендә плутоний бомбаһы яһарға була, унда физик һүҙлектәр тотороҡлолоғо өсөн плутоний бер ни тиклем галлий ҡушыла.

Йәҙрә реакторында уран-238 нейтроннар менән оҙаҡ биҙәү процессы арҡаһында плутоний тап сығарыла, шулай уҡ торий нейтрондар менән нурландырыу арҡаһында уран-233 сыға.

АҠШ атом-төш ҡоралына уран-235 25% - ы һәм плутоний-239 75% - ы инә.

Шулай уҡ ҡарағыҙ

• Атомдар һәм молекулалар физикаһы

Әҙәбиәт

• Бете Г., Солпитер Э. Квантовая механика атомов с одним и двумя электронами — М.: Физматгиз, 1960. — 562 б.
• Бейдер Р. Атомы в молекулах. Квантовая теория. М.: Мир, 2001. — 532 c.
• Веселов М. Г., Лабзовский Л. Н. Теория атома: Строение электронных оболочек — М.: Наука, 1986. — 328 б.
• Зоммерфельд А. Строение атома и спектры. Том 1 — М.: ГИТТЛ, 1956.
• Зоммерфельд А. Строение атома и спектры. Том 2 — М.: ГИТТЛ, 1956.
• Шпольский Э. В. Атомная физика. Том 2. Основы квантовой механики и строение электронной оболочки атома 4-е изд. — М.: Наука, 1974.