Ай, былбылым
Ай, былбылым (башҡ. һәм татар. Ай, былбылым) — башҡорт һәм татар халыҡ йыры[1][2]. Унда кешенең иртәнге һандуғаслы таңда уянып тәбиғәт менән эске диалогы тураһында һөйләнә. Йыр татар халҡының иң популяр йырҙарының береһе булып тора.
| Ай, былбылым | |
| Административ-территориаль берәмек | Стәрлетамаҡ өйәҙе һәм Өфө губернаһы |
|---|---|
| Сәнғәт формаһы | Йыр |
| Жанр | халыҡ йыры һәм лирика[d] |
| Әҫәрҙең теле | татар теле һәм башҡортса |
| Нәшер ителеү ваҡыты | 1923 |
| Иң тәүге яҙма ваҡыты | 1913 |
Тарихы
үҙгәртергәБөтә Рәсәй буйынса беренсе тапҡыр татар йырсыһы Камил Мөтөғыйҙың 20-се быуат башындағы (1909-17, 1925-29 йылдар) концерттарында башҡарыла[3].
Тәүге тапҡыр 1913 йылда фонографҡа Ҡазан университетының этнографик экспедицияһы барышында Өфө губернаһы Стәрлетамаҡ өйәҙе башҡорто Солтанғәлиевтан (исеме билдәһеҙ) яҙып алына. Фонографик яҙмалар нигеҙендә 1913 йылда башҡа башҡорт һәм татар йырҙары менән бер рәттән 1923 йылда М. И. Бергтың «Һигеҙ татар-башҡорт йыры» хеҙмәтендә баҫыла. Йырҙың тағы бер варианты билдәле, уның һүҙҙәрен татар шағиры Нәҡи Иҫәнбәт 1956 йылда композиторҙар Александр Ключарев заказы буйынса яҙа.[4]
Заманса башҡарыуҙа уны бигерәк тә СССР һәм Рәсәй эстрада йырсыһы Ренат Ибраһимов популярлаштыра.
Төрлө ваҡытта барлыҡ билдәле татар башҡарыусылары репертуарына инә, башҡорт башҡарыусылары араһында киң таралмаған[5]. Рәсәй опера йырсыһы Илдар Абдразаков уны 2018 йылың 24 апрелендә Өфөлә Илдар Абдразаҡов исемендәге I халыҡ-ара музыка фестивалендә башҡара[6].
Шулай уҡ ҡайһы бер постсовет киңлегендә славян башҡарыусылары йырлай, атап әйткәндә, «Премьер-министр» Рәсәй поп-төркөмө. Беларусь йырсыһы Алена Ланская уны Гродно ҡалаһында XI Республика милли мәҙәниәттәр фестиваленең гала-концертында башҡара.
Йыр Татар АССР-ының, КПСС-тың Татарстан өлкә комитеты пленумдарын да индереп, һәм Татарстан Республикаһының барлыҡ рәсми дәүләт концерттарында йырлана.
Динә Гарипова башҡарыуында йыр « Зөләйха күҙҙәрен аса» сериалының сандтрекы сифатында ҡулланыла[7]. Сериалдың 2020 йылдың 13 апрелендә «Рәсәй-1» телеканалынағы премьераһынан һуң йыр элекке совет республикаларында популярлыҡ яулай[8].
2021 йылдың майында йырҙың Гарик Сукачев башҡарыуындағы версияһы барлыҡҡа килә[9].
Йыр тексы
үҙгәртергәБашҡорт телендә
үҙгәртергәАй, былбылым, вай, былбылым,
Ағиҙелдең ҡамышы;
Таң алдынан сут-сут килә
Һандуғастар тауышы.
Ай, былбылым, вай, былбылым,
Ағиҙелдә таң ата;
Таңдар ата, өҙөлә үҙәк,
Йырлата ла илата.
Ай, былбылым, вай, былбылым,
Ҡунып һайрай талдарға.
Һинең хаҡта серҙәремде
Асам һандуғастарға.
Татар телендә
үҙгәртергәАй былбылым, вай былбылым
Агыйделнең камышы
Таң алдыннан чут-чут килә
Сандугачлар тавышы
Ай былбылым, вай былбылым
Агыйделдә таң ата
Таңнар ата, өзелә үзәк
Җырлата да елата
Ай былбылым, вай былбылым
Кунып сайрый талларга
Синең хакта серләремне
Сөйлим сандугачларга
Урыҫ телендә
үҙгәртергәАй, соловей мой, вай, соловей мой.
Камыши реки Агидель.
Перед рассветом немного звучит
Соловьиное пение.
Ай, соловей мой, вай, соловей мой.
Над рекой Агидель встаёт заря.
Расцветают зори, томится душа,
Побуждает петь и плакать.
Ай, соловей мой, вай, соловей мой.
Поёт, опустившись на ветки ивы.
Свои тайны о тебе
Я рассказываю соловьям.
Иҫкәрмәләр
үҙгәртергә- ↑ Ренат Ибрагимов — Ай, былбылым — YouTube
- ↑ Bashkir folk song БАШҠОРТ ХАЛЫҠ ЙЫРҘАРЫ
- ↑ Музей Тукая отмечает 125-летие Камиля Мутыги 2019 йыл 20 июль архивланған.
- ↑ Исәнбәт Н. Әсәрләр 4 т. — Казан: Тат. кит. нәшр., 1989. — Б. 128—129.
- ↑ Эстрадные мелодии Башкирии 1975 года
- ↑ В Уфе открылся I Международный музыкальный фестиваль Ильдара Абдразакова
- ↑ БИЗНЕС Online. Дина Гарипова выпустила полную версию песни, ставшей саундтреком сериала «Зулейха открывает глаза». БИЗНЕС Online. Дата обращения: 11 апрель 2020.
- ↑ «Зулейха открывает глаза»: актёры рассказали, как создавался сериал // Вести.ру, 20 марта 2020
- ↑ «Ай, былбылым» («Соловей мой»), Гарик Сукачёв — YouTube
Әҙәбиәт
үҙгәртергә- Атанова Л. П. Собиратели и исследователи башкирского музыкального фольклора, под редакцией А. М. Идельбаева, Издание республиканской молодёжной газеты «Иэшлек», Уфа, 1992 год.
- Берг М. И. Восемь татаро-башкирских песен. (под редакцией проф. В. А. Богородицкого), Казань, 1923 год.
- З. Н. Сайдашева «Татарская эстрадно-бытовая песня: история и развитие»
- Каркина С. В. Значение работы М. И. Берг «Восемь татарско-башкирских песен (под редакцией проф. В. А. Богородицкого)» в истории лингвистической и музыкальной этнографии Республики Татарстан // В. А. Богородицкий и современные проблемы исследования и преподавания языков: Материалы Всероссийской н.-пр. конф. — Казань: РИЦ «Школа», 2007. — С. 161—165.