Космодром
Космодром («йыһан» һәм боронғо грек телендә δρόμος «йүгереү өсөн урын») — осош участкаһында йыһан тәғәйенләнешендәге ракеталарҙы осороу һәм контролдә, әҙерлек кимәлендә тотоу, эшләтеп ебәреүгә әҙерләү, осошто контролдә тотоу өсөн тәғәйенләнгән ҡоролмалар комплексы урынлашҡан биләмә[1]. Исеме самолёттар өсөн тәғәйенләнгән аэродромға оҡшаш бирелгән. Ғәҙәттә, космодромдар ҙур майҙанды биләй һәм, осош ваҡытында айырылған бүлкәттәр торлаҡтарға йәки күрше осоу майҙансыҡтарына зыян килтермәһен өсөн, халыҡ тығыҙ йәшәгән урындарҙан алыҫта урынлаша.
| Космодром | |
 | |
| Һештег | spaceport |
|---|---|
 Космодром Викимилектә | |
Космодром өсөн отошло урын экваторҙа, бында ракета-йөрөтөүсе Ерҙең әйләнеү энергияһын тулыраҡ файҙалана ала. Урта киңлектәрҙәге космодромдан осоролған ракета менән сағыштырғанда экваторҙан ебәрелгән ракета яғыулыҡтың яҡынса 10 процентын экономиялай ала. Шуға ярашлы, шул уҡ йөрөтөүсе орбитаға күберәк файҙалы йөк сығара ала. Экваторҙан орбитаға теләһә ниндәй ауышлыҡ менән осорорға мөмкин. Экваторҙа йыһанға ракеталар осорорға һәләтле дәүләттәр шул тиклем күп булмағанлыҡтан, диңгеҙҙә урынлашҡан космодромдар проекттары барлыҡҡа килә.
Статистика үҙгәртергә
2019 йылда планета космодромдарынан йыһан ракеталарын осороу иҫәбе түбәндәгесә булды:
| Осоу урыны | Ил | Осороуҙар һаны | Иҫкәрмәләр | |||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Бөтәһе | Уңышлы | Уңышһыҙ | Өлөшләтә. уңышлы. | |||
| Сичан | 
|
13 | 13 | |||
| Байконур | 
|
13 | 13 | |||
| Канаверал Мороно | 
|
12 | 12 | |||
| Тайюань |
|
10 | 9 | 1 | ||
| Цзюцюань |
|
9 | 8 | 1 | ||
| Куру | 
|
9 | 8 | 1 | ||
| Плесецк | 
|
8 | 8 | |||
| Rocket Lab LC-1 | 
|
6 | 6 | |||
| Шрихарикота | 
|
6 | 6 | |||
| Ванденберг базаһы |
|
3 | 3 | |||
| КЕННЕДИ КЦ |
|
3 | 3 | |||
| MARS |
|
2 | 2 | |||
| Семнан | 
|
2 | 2 | |||
| Утиноура | 
|
1 | 1 | |||
| Һары
диңгеҙҙәге мобиль платформа |
|
1 | 1 | |||
| Көнсығыш |
|
1 | 1 | |||
|
|
1 | 1 | ||||
| «Старгейзер» самолеты |
|
1 | 1 | |||
| Вэньчан |
|
1 | 1 | |||
Космодромдар үҙгәртергә
Курсив менән эшен туҡтатҡан космодромдар айырып күрһәтелә.
.svg)
Исемлек үҙгәртергә
Төҫ менән космодром статусына етмәгән старт комплекстары һәм майҙансыҡтар бүленгән (2016 йылдың ноябренә ҡарата).
.svg){kind=small}
Мобиль космодромдар үҙгәртергә
| Русса атама | Инглизсә атама | Ил | Тәүге осороу | Ебәрелгән район | Ракета-йөрөтөүсе | Төшөү урыны |
|---|---|---|---|---|---|---|
| «Боллс самолёты 8»[en] («Боинг» B-52B, рег. номеры 52-008) |
Balls 8 | АҠШ
|
1990 (5 апрель) | 36° с. ш. 123° з. д.HGЯO Тихий океан (бейеклек 13,2 км) |
Пегас Pegasus |
Эдвардс авиабазаһы |
| «Старгейзер» самолеты (модифиц. «Локхид» L-1011-100, рег. номеры N140SC) |
Stargazer | АҠШ
|
1995 (3 апрель) | 36° с. ш. 123° з. д.HGЯO Тымыҡ океан (бейеклек яҡынса 12 км) |
Пегас Pegasus-H Pegasus-XL Pegasus-XL HAPS |
Ванденберг базаһы |
| «Новомосковск»һыу һыу аҫты кәмәһе | Submarine K-407 Novomoskovsk |
Рәсәй Федерацияһы
|
1998 (7 июль) | 69°30′ с. ш. 34°12′ в. д.HGЯO Баренц диңгеҙе |
Штиль-1Н | Гаджиево, Мурманск өлкәһе |
| («Одиссей») диүгеҙҙән старты | Sea launch (Ocean Odyssey) |
Рәсәй Федерацияһы
|
1999 (28 март) | 0°00′01″ с. ш. 153°54′46″ з. д.HGЯO Тымыҡ океан, Рождество утрауҙары районы |
Зенит-3SL (до 2014) Союз-7 (в планах) |
Порт Славянка, Диңгеҙ буйы крайы |
| «Екатеринбург» һыу аҫты кәмәһе | Submarine К-84 Ekaterinburg |
Рәсәй Федерацияһы
|
2006 (26 май) | 69°30′ с. ш. 34°12′ в. д.HGЯO Баренц диңгеҙе |
Штиль-1Н | Гаджиево, Мурманск өлкәһе |
2018 йылдың 25 декабрендә S7 Space компанияһы алыҫ йыһанға осҡанға тиклем караптарҙы хеҙмәтләндереү өсөн орбиталь космодром булдырыу проектын тормошҡа ашырыу тураһында иғлан итә[11].
Шулай уҡ ҡарағыҙ үҙгәртергә
Иҫкәрмәләр үҙгәртергә
- ↑ ГОСТ Р 53802-2010 Системы и комплексы космические. Термины и определения
- ↑ Первый удачный орбитальный запуск, произведённый с данного космодрома
- ↑ Приблизительная дата основания авиабазы 2009 йыл 18 июль архивланған.
- ↑ Al Anbar. Дата обращения: 7 июнь 2009. Архивировано 8 ноябрь 2013 года.
- ↑ Название и местоположение являются предположительными.
- ↑ Предположительная 2009 йыл 27 апрель архивланған. дата окончания строительства космодрома. Уже существующий ракетный полигон был построен в середине 1980-х.
- ↑ Предположительная дата первого пуска
- ↑ Произведены два космических запуска в 1998 и 2009 годах, данные об их успешности разнятся.
- ↑ На базе ЗАТО Циолковский (ранее — Свободный-18, Углегорск) к 2016 году планируется построить новый космодром — Восточный
- ↑ С 2006 года часть полигона арендована частной аэрокосмической корпорацией и используется для коммерческих запусков под названием «Среднеатлантический региональный космопорт» (ингл. Mid-Atlantic Regional Spaceport — MARS)
- ↑ S7 Space анонсировала создание орбитального космодрома. «Коммерсантъ» (25 декабрь 2018). Дата обращения: 26 декабрь 2018. Архивировано 26 декабрь 2018 года.