Википедия

Апакаев Пётр Андреевич

Апакаев Пётр Андреевич (2 август 1936 йыл, Иҫке Уръябаш, Ҡалтасы районы, Башҡорт АССР-ы — 18 апрель 2020, Йошкар-Ола, Марий Эл) — СССР һәм Рәсәй мари фән эшмәкәре, педагог, әҙәбиәт белгесе, яҙыусы. Педагогия фәндәре докторы (1999), профессор (1993). Мари дәүләт университетының почётлы профессоры (2006). Мари АССР-ының атҡаҙанған уҡытыусыһы (1969), Мари ССР-ының атҡаҙанған фән эшмәкәре (1991). Педагогия һәм социаль фәндәр академияһының мөхбир ағзаһы (2003). «Рәсәйҙең иң яҡшы кешеләре» энциклопедияһына индерелгән (2004).

Апакаев Пётр Андреевич
Зат ир-ат
Гражданлыҡ  СССР
 Рәсәй
Тыуған көнө 2 август 1936({{padleft:1936|4|0}}-{{padleft:8|2|0}}-{{padleft:2|2|0}})[1]
Тыуған урыны Иҫке Уръябаш, Төлдө ауыл Советы (Ҡалтасы районы), Ҡалтасы районы, Башҡорт АССР-ы, РСФСР, СССР
Вафат булған көнө 18 апрель 2020({{padleft:2020|4|0}}-{{padleft:4|2|0}}-{{padleft:18|2|0}}) (83 йәш)
Вафат булған урыны Йошкар-Ола, Рәсәй
Һөнәр төрө яҙыусы, уҡытыусы, уҡытыусы, учёный-литературовед
Эшмәкәрлек төрө педагогика
Ғилми дәрәжә педагогия фәндәре докторы[d][2] һәм профессор[d]
Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре

Биографияһы үҙгәртергә

Апакаев Петр Андреевич крәҫтиән ғаиләһендә тыуған. Башланғыс мәктәпте тыуған ауылында һәм Әмзебашта ете йыллыҡ мәктәптә уҡый, уны тамамлағандан һуң Краснокама педагогия училищеһында уҡый. Совет Армияһы сафында хеҙмәт итә[3].

1956—1957 йылдарҙа — Әмзебаш мәктәбендә рус теле уҡытыусыһы. Йошкар-Ола ҡалаһына килә, Н. К. Крупская исемендәге Мари дәүләт педагогия институтын тамамлай. 1962—1971 йылдарҙа — 1-се Республика музыка-художество мәктәп- интернатында тәрбиәсе һәм мари теле һәм әҙәбиәте уҡытыусыһы[3].

1970 йылдар башында РСФСР Мәғарифы министрлығының милли мәктәптәр ғилми-тикшеренеү институтында бер йыллыҡ аспирантураны тамамлай, педагогия фәндәре кандидаты ғилми дәрәжәһенә дәғүә итеп, «Взаимосвязь урочной и внеурочной работы» темаһына диссертация яҡлай (мари яҙыусыһы Яныш Ялкайн ижады миҫалында). Педагогия фәндәре кандидаты (1972)[4].

РСФСР Мәғариф министрлығының милли мәктәптәр ғилми-тикшеренеү институтының өлкән ғилми хеҙмәткәре булып эшләй. 1977—1982 йылдарҙа — КПСС-тың Мари округы комитетының фән һәм уҡыу йорттары бүлеге инструкторы. Дүрт йыл Мари Ғилми-тикшеренеү институтында өлкән ғилми хеҙмәткәр.

1986 йылдан 1991 йылға тиклем — Мари дәүләт педагогия институтында башланғыс белем биреү педагогикаһы кафедраһы мөдире, профессор (1993)[5] 1998 йылда «Историко-педагогические и этнопедагогические основы демократизации образования в Марийском крае» темаһына докторлыҡ диссертацияһы яҡлай. Педагогия фәндәре докторы (1999)[3]. Мари дәүләт педагогия институтының почётлы профессоры (2006)[6][7].

2020 йылдың 18 апрелендә Йошкар-Ола ҡалаһында вафат була[8].

Фәнни эшмәкәрлеге үҙгәртергә

350-нән ашыу фәнни хеҙмәт, 40 дәреслек һәм уҡытыу-методик әсбаптар авторы[7].

Педагогия һәм социаль фәндәр академияһының мөхбир ағзаһы (2003)[9].

Мари дәүләт университеты ҡарамағында кандидатлыҡ диссертацияларын яҡлау буйынса диссертация комиссияһы ағзаһы, докторлыҡ тикшеренүҙәрҙең ғилми консультанты, 20-нән ашыу кандидатлыҡ һәм докторлыҡ диссертацияһының оппоненты булып сығыш яһай. тикшеренеүселәрҙең 20-нән ашыу монографияһын рецензиялай.

Әҙәби эшмәкәрлеге үҙгәртергә

Әмзебаш ете йыллыҡ мәктәбендә уҡыҫан сағында уҡ шиғырҙар яҙа башлай. Прозаик булараҡ билдәле (китаптары"Полмезе кугыжаныш" («Царство строптивых») һәм «Авий, каласе» («Скажи, мама»))[9].

Хикәйәләрен «Ончыко», «У сем», альманахах «Эрвий», «Дружба» журналдарында, республика һәм район гәзиттәрендә баҫтырып сығара[3].

Хәтер үҙгәртергә

  • «Рәсәйҙең иң яҡшы кешеләре» энциклопедияһына индерелгән (2004)[9].
  • Башҡорт АССР-ының Мишкә районы Сурай ауылындағы В. И. Ленин исемендәге колхоздың почёт китабына индерелгән (1966).

Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре үҙгәртергә

Төп әҙәбиәт белеме эштәре үҙгәртергә

Апакаевтың әҙәбиәт белеме буйынса төп эштәре.[10]:

  • Марий писатель Яныш Ялкайн // Марий коммуна. 1961. 15 дек.
  • Яныш Ялкайн в МГУ // Мол. коммунист. 1963. 3 янв.
  • Яныш Ялкайн — газет пашаеҥ // Марий коммуна. 1966. 27 май.
  • Яныш Ялкайн — Чорайыште // Марий коммуна. 1966. 27 нояб.
  • Писатель-интернационалист // Ямде лий. 1971. 23 окт.
  • Писатель да педагог: В. Сапаевын шочмыжлан — 50 ий // Марий коммуна. 1973. 3 янв.
  • Илыш корныш лекме годым: В. Юксернын «Вӱдшӧ йога, серже кодеш» повестьше нерген // Ончыко. 1975. № 3. С. 93—95.
  • Я. Ялкайн дене вашлиймаш // Ямде лий. 1977. 23 окт.
  • Мут туныкта [Воспитание словом]. — Йошкар-Ола, 1979. 120 с.
  • Добрый след: очерк // Марийский край — земля Онара. М., 1979.
  • Наука корнышто: Я. Ялкайнын шочмыжлан — 75 ий // Ончыко. 1981. № 5. С. 92—93.
  • Илышлан моктеммуро: Эрвел Осыпын творчествыж нерген // Марий коммуна. 1982. 21 дек.
  • В. Колумб — Мари-Турекыште // Эрвий. Йошкар-Ола, 1984. С. 42—48.
  • Орлята крепили крылья: о Мусе Джалиле и Яныше Ялкайне // Казан утлары. Казань, 1986. № 2. С. 31—32.
  • Кок йолташ: Я. Ялкайн и М. Джалиль // Ончыко. 1986. № 5. С. 64—70.
  • Поэт-ветеран: шарнымаш // Эрвий. Йошкар-Ола, 1995. С. 103—109.

Төп әҫәрҙәре үҙгәртергә

Пётр Апакаевтың мари һәм башҡа телдәргә тәржемә ителгән әҫәрҙәр исемлеге[9]:

Мари телендә үҙгәртергә

  • Ачан ойжо; Кол кӱмыж; Теҥгеаш окса; Изи Ондри; Эн кугу сеҥымаш: ойлымаш-вл. // Ончыко. 1977. № 6. С. 101—106.
  • Полмезе кугыжаныш: повесть ден ойлымаш-вл. [Царство строптивых: повесть и рассказы]. Йошкар-Ола, 1983. 96 с.
  • У костюм: ойлымаш // Марий коммуна. 1985. 24 дек.
  • Кечан кумыл: ойлымаш // Марий коммуна. 1986. 25 май.
  • Авий, каласе: ойлымаш-вл. [Скажи, мама: рассказы]. — Йошкар-Ола, 1989. 64 с.
  • Йоча шӱмыш корно: этюд-вл. // Ончыко. 1995. № 11. С. 155—160.

Башҡа телдәрҙә үҙгәртергә

  • Коза: рассказ / пер. на рус. А. Спиридонова // Дружба. Йошкар-Ола, 1985. С. 217—221.
  • Гармонь: рассказ / пер. на рус. А. Спиридонова // Дружба. Йошкар-Ола, 1987. С. 168—175.
  • Дом: рассказ / пер. на рус. А. Спиридонова // Дружба. Йошкар-Ола, 1988. С. 168—171.
  • Гармонь: шайыштмаш / пер. на горномар. В. Мамут // У сем. 2006. № 3. С. 130—137.

Иҫкәрмәләр үҙгәртергә

  1. ↑ http://aboutmari.com/wiki/%D0%90%D0%BF%D0%B0%D0%BA%D0%B0%D0%B5%D0%B2,_%D0%9F%D0%B5%D1%82%D1%80_%D0%90%D0%BD%D0%B4%D1%80%D0%B5%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87
  2. ↑ https://www.marsu.ru/sveden/common/honored/staff/apakaev_petr_andreevichprofessor_kafedryi_pedagogi.php
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 Писатели МЭ, 2008
  4. ↑ Писатели МЭ, 2008, с. 57
  5. ↑ ↑ Апакаев Пётр Андреевич. Башкирская энциклопедия. Дата обращения 3 мая 2020.
  6. ↑ Почётные профессора МарГУ. Официальный сайт МарГУ. Дата обращения: 3 май 2020.
  7. ↑ 7,0 7,1 Новые научные труды профессора П. А. Апакаева. ИА "МАНГАЗЕЯ" (8 апрель 2016). Дата обращения: 3 май 2020.
  8. ↑ Памяти профессора П. А. Апакаева, выдающегося учёного и педагога земли марийской.МедиаПоток(20.04.2020)Дата обращения 3 мая 2020.
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 Писатели МЭ, 2008, с. 58
  10. ↑ Писатели МЭ, 2008, с. 59

Әҙәбиәт үҙгәртергә

  • Пётр Апакаев // Писатели Марий Эл: биобиблиографический справочник / Сост. А. Васинкин, В. Абукаев и др. — Йошкар-Ола: Марийское книжное издательство, 2008. — С. 57—59. — 752 с. — 3000 экз. — ISBN 978-5-7590-0966-5.тр Апакаев // Писатели Марий Эл: биобиблиографический справочник / Сост. А. Васинкин, В. Абукаев и др. — Йошкар-Ола: Марийское книжное издательство, 2008. — С. 57—59. — 752 с. — 3000 экз. — ISBN 978-5-7590-0966-5.
  • Соловьёва И. Ю., Мочаев В. А. Апакаев Пётр Андреевич // Марийская биографическая энциклопедия / Авт.-сост. В. А. Мочаев. — 2-е изд. — Йошкар-Ола: Марийский биографический центр, 2017. — С. 31. — 606 с. — 1500 экз. — ISBN 978-5-905314-35-3.
«https://ba.wikipedia.org/w/index.php?title=Апакаев_Пётр_Андреевич&oldid=1066819» битенән алынған