Албанияла кеше хоҡуҡтары
Албанияла кеше хоҡуҡтары буйынса хәҙерге мәшәҡәттәргә көнкүрештә көс ҡулланыу, язалау һәм полицияның аяуһыҙлығы, төрмәләрҙең дөйөм хәле, кеше һәм секс-сауҙа трафигы, ЛГБТ хоҡуҡтарын боҙоу инә[1].
Тарихы үҙгәртергә
Әнүәр Ходжа осоронда (1944—1985) коммунистик Албания Көнсығыш Европаның иң репрессив илдәренең береһе тип һанала, әммә 1992 йылдан демократик партия етәкселегендә бер нисә либералләштереү реформаһы үткәрелә[2].
Кеше сауҙаһы үҙгәртергә
Кеше менән сауҙа итеү осраҡтары Албанияла кеше хоҡуҡтарын боҙоу осраҡтарының береһе булып тора. Коммунизмдың тамамланыуы кеше сауҙаһының артыуына килтерә, ҡорбандарының күпселеген фәхишәлеккә мәжбүр булған ҡатын-ҡыҙҙар тәшкил итә[3].
Албания — халҡы енси эксплуатация маҡсатында (күбеһенсә ҡатын-ҡыҙҙар һәм балалар) менән сауҙа иткән ил. Бынан тыш, Албания кеше сауҙаһы өсөн транзит ил булараҡ сығыш яһай. Албания хөкүмәте кешеләр менән сауҙа итеүгә ҡаршы көрәшкә билдәле бер тоғролоҡ күрһәтә, әммә кешеләр менән сауҙа итеүҙе бөтөрөү буйынса минималь стандарттарҙы тулыһынса үтәмәгәне һәм шаһиттарҙы яҡлау буйынса һөҙөмтәле саралар әҙерләмәгәне өсөн тәнҡиткә дусар була[1][4].
Властар тарафынан язалау үҙгәртергә
1994 йыл башынан «Амнистия Интернешнл» албан полицияһы хеҙмәткәрҙәренең ҡулға алыу йәки тотҡонлоҡ ваҡытында кешеләр менән насар мөғәмәлә итеүе, хатта ҡайһы бер тотҡондарҙың һәләк булыуы тураһында хәбәрҙәр ала. Хәбәр ителеүенсә, ҡулға алыныусылар йыш ҡына йәрәхәттәр ала (яралар, тештәре һынған, ҡырҡылған), ҡайһы берҙәре дауаханаға һалыуҙы талап иткән. Насар мөғәмәлә итеүҙең ҡайһы бер осраҡтары язалау тип табылған. Был хоҡуҡ боҙоуҙарҙың күбеһе Социалистик партия ағзаларына йәки яҡлыларға (коммунистар партияһы тип үҙгәртелә) ҡаршы йүнәлтелгән. Башҡа ҡорбандарға гомосексуалдар, грек әҙселеге ағзалары һәм элекке сәйәси тотҡондар инә. Полиция хеҙмәткәрҙәрен язалау йәки насар мөғәмәлә итеү өсөн ғәйепләү һирәк осрай[5].
«Амнистия Интернешнл» шулай уҡ Албанияла бөгөн дә ҡулға алынғандарҙы язалау һәм улар менән насар мөғәмәлә итеү киң таралған тип билдәләй.[6].
Ҡатын-ҡыҙҙарға ҡарата көс ҡулланыу һәм дискриминация үҙгәртергә
Ауыл ерендә ҡатын-ҡыҙҙарҙың яҡынса 60 % физик йә психологик көс ҡулланыуҙан, 8 % тиерлек енси көс ҡулланыуҙан яфалана. Йәмәғәтселекте яҡлау йыш ҡына эшләмәй. 2014 йылда Албания Хельсинки комитеты ҡатын-ҡыҙҙар араһында ҡорбандар һаны әлегә тиклем юғары булыуы тураһында хәбәр итә[7].
Дискриминациянан һаҡланыу буйынса комиссар ғаиләне теркәү тураһындағы законға бәйле ҡатын-ҡыҙ хоҡуҡтарына ҡарата борсолоу белдерҙе. Һөҙөмтәлә, артыҡ ир-ат булған йорт хужалыҡтары етәкселәре, партнерҙары рөхсәтенән тыш, ғаиләнең йәшәү урынын алмаштырырға хоҡуҡлы.[7].
Балаларға ҡарата көс ҡулланыу үҙгәртергә
2015 йылда ЮНИСЕФ хәбәр итеүенсә, балаларҙың 77 % ғаиләлә ниндәйҙер көс ҡулланыуға дуса булған. Йөҙҙәрсә бала илдә һәм хатта сит илдәрҙә үтенергә йәки мәжбүри хеҙмәттең башҡа төрҙәренә дусар ителергә мәжбүр[7].
Үкенеү ҡурҡынысы үҙгәртергә
Үс алыуҙан ҡурҡып, кәмендә 70 ғаилә үҙ ирке менән төрмәлә тотола[7].
Грек әҙселегенең кеше хоҡуҡтарын боҙоу үҙгәртергә
Албанияла кеше хоҡуҡтары Хөкүмәт тарафынан боҙола, хоҡуҡ һаҡлау ойошмалары фекеренсә, улар полиция һәм йәшерен хеҙмәттәр ярҙамында грек әҙселеген эҙәрлекләй[8]. Көньяҡ Албаниянан Төньяҡ Эпир гректарына этник һөжүмдәр һөҙөмтәһендә грек общиналарының йорттары һүтелә[9]. Шулай уҡ, «Амнистия Интернешнл» мәғлүмәттәре буйынса, грек әҙселеге ағзаларына властар тарафынан насар мөғәмәлә итеү осраҡтары теркәлгән[5].
Бынан тыш, этник грек әҙселеге хөкүмәттең коммунистик дәүерҙең «аҙсылыҡ зоналарынан» тыш этник грек ҡалаларын танырға, гректарҙы рәсми документтарҙа һәм этник гректар йәшәгән райондарҙа йәмәғәт билдәләрендә ҡулланырға теләмәүенә йәки дәүләт идаралығына күберәк этник гректарҙы индерергә теләмәүенә зарлана[10][11][12][13][14][15][16][17][18]. 2008 йылда хөкүмәт Химара районында албан һәм инглиз телдәрендә яҙылған, әммә грек телендә булмаған бер нисә яңы юл билдәһен ҡуя. Химараның этник грек мэры был билдәләрҙе алып ташларға бойора, әммә хөкүмәт уны дәүләт милкен юҡ итеүҙә ғәйепләй.
АҠШ-тың 2012 йылғы йыллыҡ отчётында, ҡыҙылдар һәм ҡаралар альянсы кеүек ҡаты милләтсел төркөмдәрҙең барлыҡҡа килеүе грек аҙсылыҡ төркөмдәре менән этник көсөргәнешлекте көсәйтте, тип телгә алына[14].
Иҫкәрмә үҙгәртергә
- ↑ 1,0 1,1 Countries (ингл.).
- ↑ Human rights in post-communist Albania.
- ↑ A modern slave's brutal odyssey, BBC News (3 November 2004). 22 май 2021 тикшерелгән.
- ↑ U.S Department of State.
- ↑ 5,0 5,1 ALBANIA: FAILURE TO END POLICE ILL-TREATMENT AND DEATHS IN CUSTODY.
- ↑ ALBANIA HUMAN RIGHTS.
- ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 Human Rights in Albania. 2018 йыл 14 ғинуар архивланған.
- ↑ Albania: The Greek Minority (ингл.).
- ↑ Οι Αλβανοί αρπάζουν σπίτια από τους Βορειοηπειρώτες (грек).
- ↑ 2008 Country Reports on Human Rights Practices Report.
- ↑ 2009 Country Reports on Human Rights Practices Report: Albania.
- ↑ 2010 Human Rights Report: Albania.
- ↑ 2011 Human Rights Report: Albania. 2017 йыл 7 ноябрь архивланған.
- ↑ 14,0 14,1 2012 Human Rights Report: Albania. 2017 йыл 7 ноябрь архивланған.
- ↑ 2013 Human Rights Report: Albania. 2017 йыл 7 ноябрь архивланған.
- ↑ 2014 Human Rights Report: Albania. 2017 йыл 7 ноябрь архивланған.
- ↑ 2015 Human Rights Report: Albania.
- ↑ 2016 Human Rights Report: Albania.