Өлкән Эдда

«Өлкән Э́дда» (йәки «Сэ́мунд Э́ддаһы», йәки «Йыр Э́ддаһы») — ҡайһы бер тикшеренеүселәр тарафынан авторы Сэмунд Мудрый тип иҫәпләнгән XIII быуаттың икенсе яртыһындағы боронғо исланд ҡулъяҙмаларында һаҡланған скандинав мифологияһы һәм тарихы менән бәйле аллалар һәм геройҙар тураһында боронғо исланд йырҙарын туплаған шиғри йыйынтыҡ. Шул уҡ ваҡытта, үҙҙәре башҡарған йырҙарға авторлыҡ хоҡуғы тураһында белдергән исланд скальдтары исемдәре билдәле. Уларҙың ауыҙ-тел ижадында күпме ваҡыт йәшәүе, ҡайҙа һәм ҡасан барлыҡҡа килеүе билдәһеҙ. Михаил Стеблин-Каменский фекере буйынса, героик йырҙарҙың күп өлөшө көньяҡ немец хикәйәттәренә нигеҙләнгән.

Өлкән Эдда
Төп тема	Скандинав мифологияһы
Жанр	сага[d]
Баҫма йәки тәржемә	Sämunds Edda[d], Poetic Edda[d], Den ældre Edda[d], Die Edda[d], The Elder Edda of Saemund Sigfusson and the Younger Edda of Snorre Sturleson[d] һәм The Story of the Volsungs[d]
Әҫәрҙең теле	древнеисландский язык[d]
Нәшер ителеү ваҡыты	1260
Авторлыҡ хоҡуғы статусы	🅮[d] һәм 🅮[d]
Өлкән Эдда Викимилектә

Арон Гуревич фекеренсә, йырҙарҙың инглиз-саксон һәм герман эпостарындағы кеүек киң эпопеяға йәйелдерелмәүе уларҙың архаик булыуын раҫлай. Шул уҡ ваҡытта ул Тацитҡа һәм Гот тарихсыһы Иорданға һылтана, һуңғыһы ниндәйҙер боронғо йырҙарҙы телгә ала (латин. in priscis eorum carminibus)), ундаырыуҙың башланыуы һәм готтарҙың «Скандза» утрауынан сығыуы хаҡында бәйән ителә. Гуревич боронғо йырҙарҙың барыһы ла килеп еткәненә ышанмай, ә тарихтың төрлө осорҙарында һаҡланып ҡалған һәм яҙылған ҡайһы берҙәренең мәсихсе диненең йоғонтоһона бирелгәненә шикләнмәй.

Композицияһы

«Өлкән Эдда» бер нисә йырҙан тора һәм ул формаһы, аҙағы рифмалы шиғыр менән алмаштырылған континенталь халыҡтарҙан айырмалы, Исландияла айырыуса оҙаҡ һаҡланған тоник аллитерация шиғырынан ғибәрәт. Автор йәки авторҙар тарафынан, әгәр ундайҙар булһа, бик күп кеннингтар ҡулланыла. Шул уҡ ваҡытта "Эдда"ның теле артыҡ биҙәкле түгел, ә ябай. Жанр яғынан йырҙар күрәҙәлектәрҙән, әйтемдәрҙән, мифологик ғәмәлдәрҙән һәм ябай хикәйәләрҙән ғибәрәт. Йырҙарҙа аллалар һәм геройҙарҙың яҙмышы, уларҙың телмәре һәм ҡылыҡтары бәйән ителә. Йырҙарҙың ҡайһы бер сюжеттары бер-береһен ҡабатлай, рифмаһыҙ йәки ритмһыҙ яҙылған, башҡа йырҙар сюжетына оҙата, шуға күрә уларҙың береһен генә уҡыу аңлауҙы ҡыйынлаштырыуы мөмкин.

Тикшеренеүселәр йырҙарҙың төрлө стиллегенә, шиғырҙары фажиғәле, комик, асыҡтан-асыҡ дидактик яғы прозаик өҫтәмәләр менән алмашыныуына иғтибар итә. Йомаҡтар күрәҙәлектәр, ә монологтар диалогтар менән алмашына. Йомаҡтар күрәҙәлектәр, ә монологтар диалогтар менән алмашына. Эдда йырҙарын шартлы рәүештә аллалар тураһындағы һәм геройҙар тураһындағы йырҙарға бүләләр. Илаһтар тураһындағы йырҙарҙа бай мифологик материал тупланған, бәһлеүәндәр тураһындағы йырҙарҙа батыр үҙе, уның изге исеме һәм үлгәндән һуңғы даны төп урынды биләй.

76

Гибнут стада,

родня умирает,

и смертен ты сам;

но смерти не ведает

громкая слава

деяний достойных.

77

Гибнут стада,

родня умирает,

и смертен ты сам;

но знаю одно,

что вечно бессмертно:

умершего слава.

— Өлкән Эдда. Оҙон телмәрҙәре.

Йөкмәткеһе

Өлкән Эдда йөкмәткеһе буйынса ике өлөшкә бүленә: аллалар тураһында йырҙар һәм батырҙар тураһында йырҙар.

Илаһтар тураһында йырҙар

Аллалар хаҡындағы йырҙар Вёльва күрәҙәлеге (Völuspá) менән асыла, унда Имир тәненән донъяның нисек барлыҡҡа килеүе, астар (Один, Тор, Бальдр), вандар һәм ётундар низағтары һәм илаһтарҙың артабанғы үлеме тасуирлана.

Оҙондоң телмәрҙәре (Hávamál) — әхлаҡи-этик кодекс элементтары. Мәҫәлән, ҡунаҡсыллыҡ, тыйнаҡлыҡ, эсемлек эсеүҙә сама белеү һәм әҙәплелек кеүек сифаттар өҫтөнлөк итә. Гуннлед менән Один тураһында эпизод телгә алынғанға күрә, Оҙондоң Телмәрҙәренең аллалар тураһындағы йырҙарына ҡарай.

Вафтруднир телмәрҙәре (Vafþrúðnismál) Один һәм ётун Вафтруднир араһындағы тәрән аҡыллылыҡ бәйгеһе тураһында бәйән итә. Һуңғыһы килмешәккә бер нисә (мәҫәлән, илаһтар донъяһы сигендә туңмаған сик буйы Ивинг йылғаһы, Сурт алпамыша һуғышҡан урын тураһында) һорау биргән. Яуап итеп Один Имир тәненән донъя булдырыу, ётундар һәм турстарҙың (Аургельмир, Трудгельмир, Бергельмир) барлыҡҡа килеүе һәм Ньёрд тураһында һорай. Вафтруднир Одиндың үлеме Фенрирҙан булыуын пәйғәмбәрлек итә.

Гримнир телмәрҙәре (Grímnismál) Одиндың торлағы Вальгалланы һүрәтләй, унда ҡыйығы ҡалҡан, ә һөңгөләр атлама (стропила) булып тора. Унда эйнхерияның һәләк булған яугирҙәре Сехримнирҙан килтерелгән бешкән сусҡа ите ашап, бал эсеп һыйланалар. Артабан Игдрасиль донъя ағасы һәм Имир тәненән донъяның яралыуы хаҡында бәйән ителә.

Скирнирҙың сәфәре (Skírnismál) тип һөйләй Скирнирҙың (Ньёрд улы Фрейрҙың хеҙмәтсеһе) Ётунхеймда, ҡалҡыулыҡтар һәм көтөүселәр төйәгендә, йәшәүсе бәһлеүән ҡыҙ Гердты яусылауы тураһында бәйән итә. Туй бүләге — 11 алтын алма. Герд баш тартҡанға, Скирнир: «ер аҫтында йәшәүсе тролдәр һиңә кәзә һейҙеген эсергере», — тип ҡарғай. Шул саҡта ғына ҡыҙ Фрейрҙың кәләше булырға ризалаша.

Харбард тураһындағы йырҙар (Hárbarðsljóð) геройы кисеүҙә Харбард менән бәхәскә инеүсе Тор була. Торҙың оппоненты үҙенең Валландта һәм Альгрён утрауында («йәшел») булыуы хаҡында һөйләй. Кесе Эддала Харбард Одиндың исемдәренең береһе.

Хюмир тураһында йыр (Hymiskviða) Торҙың мажаралары тураһында хикәйәләү дауам итә. Был юлы ул Эливагар йылғаһынан көнсығышында йәшәгән Хюмирҙан һыра ҡайнатыу өсөн ҙур ҡаҙан (öl) ала. Ётун һунарсылыҡ һәм малсылыҡ менән шөғөлләнгән, шулай уҡ үгеҙ башын ҡаптырғыс итеп ҡулланып, киттарға (hval) һунар иткән.

Локиҙың ыҙғышы (Lokasenna) табын ваҡытында Локи Хюмирҙың хеҙмәтсеһе Фимафенгтың ғүмерен ҡыйыуынан башлана, шуның өсөн ул ҡыуыла, ләкин кире әйләнеп килә һәм һыйланып ултырған астарҙы хурлай. Ньёрдҡа: «Ауыҙыңа һейҙек», — ти ул ҡыйыу рәүештә һәм уны инцеста ғәйепләй. Тор Локаны Мьёлльниры менән ҡурҡытырға тырыша, һәм тегеһе һөмбаш балыҡ образында Франангр фьордына сума. Асы уны баҫтырып тота, эсәк менән бәйләй һәм йөҙө өҫтөнә ағыулы йылан элеп ҡуя.

Трюм тураһында йыр (Þrymskviða) Торҙың Мьёлльнирын юғалтыуҙан башлана. Локи Ётунхеймға оса һәм уның артында Фрейяны теләгән «турстар кенәзе» Трюм торғанын асыҡлай. Баш тартыу Асгардҡа янауҙы аңлатҡан. Локи Торҙы Фрейя итеп кейендерергә лә Ётунхеймға йүнәлеш алырға тәҡдим итә. Никах табынында Тор һыра эсеп, үгеҙҙе һәм һөмбаш балыҡты ашап бөтөрә, аппетиты саҡ уның етешһеҙлеген һатмай ҡала. Әммә үҙенең ҙур сүкеше менән Тор ҡараҡтарҙың бөтөн кландарын үлтереп бөтөрә.

Альвис телмәрҙәре (Alvíssmál) астарҙың ҡыҙын яусыларға килгән ер аҫты донъяһының төҫө ҡасҡан кешеһе Альвис менән Торҙың ҡаршы тороуы хикәйәләнә. Килгән кеше алты төр аҡыллы йән эйәләре: кешеләр, астар, вандар, ётундар, альвтар һәм юғары аллалар (uppregin) тураһында бәйән итә. Һуңынан ул кешеләрҙең, вандарҙың, ётундарҙың һәм альвтарҙың исемдәрен ҡабатлай, әммә аллаларҙы (goðum) һәм гномдарҙы (dvergar) өҫтәй. Альвис өсөнсө тапҡыр кешеләрҙе, ётундарҙы, гномдарҙы, альвтарҙы, аллаларҙы һәм Хель халҡын телгә ала. Альвисты ҡояш ҡалҡҡанға тиклем тотоп тороп, Тор еңә.

Батырҙар тураһында йырҙар

Вёлунд тураһында йыр — ул валькирия Херверға өйләнгән һәм Ульфсъяр күлендә йәшәгән фин коннунгының улы тураһында хикәйәләй. Бер аҙҙан валькирия уны ташлап киткән һәм ул, конунг Нидуд ҡулына эләккәнсе, айыуҙарға һунар иткән. Әммә Вёлунд ирек чулай һәм рәнйетеүсеһенән аяуһыҙ үс ала.

Һельга тураһында йыр Яусылау темаһы яңғырай һәм Атли геройы менән бай йөкмәткеле ил Sváfaland (Швабия) барлыҡҡа килә.

Грипирҙың әүлиәлелеге (Grípisspá) уның нисек аждаһа Фәфнирҙы, кәрлә Регинды еңеп, йоҡлап ятҡан валькирияны уятасаҡ бөйөк яугир буласағы хаҡында Сигурда әйткән риүәйәттәрҙән тора. Әммә түҙемһеҙ Сигурд алыҫыраҡ киләсәген белергә теләй. Грипир тешен ҡыҫып герой бәхетенә ҡамасаулаясаҡ Брюнхильда тураһында хәбәр итә.

Регин телмәрҙәре (Reginsmál) Сигурдтың Грани (Grani) атамалы атҡа эйә булыуы һәм үҙенең остазы булып киткән гном (dvergr) Регин менән танышыуы тураһында хәбәр ителә. Карлик ағаһын таш менән үлтергән Локи тураһында һөйләй, әммә астар уның атаһы Хрейдмарға үлтереү өсөн штраф түләгән, ләкин шул сәбәпле уларҙың ғаиләһендә ыҙғыш ҡупҡан, Фафнир уны йоҡлаған сағында ҡылыс менән үлтергән. Шунан һуң атаһын үлтереүсе хазинаға эйә булып, йыланға әйләнгән. Регин, Сигурд ярҙамында ҡустыһынан үс алырға теләгән, уға Грам ҡылысын сүкегән.

Фафнирҙың телмәрҙәре (Fáfnismál) Сигурдтың Фафнирҙың йөрәгенә Грам ҡылысын (sverð) ҡаҙап үлтереүе тураһында бәйән итә. Аждаһа (ormr) үлер алдынан, алтындан һәләк булыуын пәйғәмбәрлек итеп, Сигурдаға ләғнәт уҡый. Шулай уҡ ул Бильрёстың емереләсәген фаразлай. Килеп еткән Регин үҙенең туғаны тейеш , үлеп барыусы Фафнирҙың ҡанын эсергә тотона. Сигурд та эсеп ҡараған, һәм ҡоштарҙың телен аңлай башлаған, ә тегеләре уға Региндың хыянаты тураһында һөйләгән. Сигурд шул саҡта үҙенең компаньонының башын киҫкән. Шунан һуң ул, Фафнирҙың өңөнә кире ҡайтып, уның бөтөн байлығын үҙенә алған.

Сигрдриваның телмәрҙәре (Sigrdrífumál) Зигфридтың (Sigurðr) Францияға (Frakkland) сәйәхәтен һүрәтләй, ул унда Один, Гуннар конунгты еңгәне өсөн тылсым ҡулланып, йоҡлатҡан яугир ҡыҙ валькирия Сигрдриваны осрата. Сигрдрива үҙенең азат ителеүе өсөн бүләккә Сигурдҡа туғандары менән айырылышыуға, иҫәрҙәр менән бәхәскә һәм сихырсылар менән зина ҡылыуға ҡаршы әхлаҡи ҡанундар хәбәр итә.

«Сигурд тураһында йыр»ҙың өҙөгө (Brot af Sigurðarkviðu) Рейндан көньяҡтараҡ урманда Зигфридты (Сигурд) иптәше Гуннар (Gvnnar) һәм Хёгни мәкерле үлтереүен хәбәр итә. Быға яуап итеп Гудрун (Gvþrvn) илаһтарҙы үс алырға өндәй. Ҡоҙғон кеше үлтереүселәргә Атли ҡылысынан һәләк буласаҡтарын иҫкәртә.

Гудрун тураһында беренсе йыр (Guðrúnarkviða in fyrsta) мәрхүм Сигурдтың вафаты сәбәпле илауға арналған. Гудрунды (Guðrún) бик күп туғандарын юғалтҡан һәм хатта бер ваҡыт ҡоллоҡта булған һундар хакимәһе (dróttning) Херборг йыуата. Гудрун Данияға (Danmark) китә, ә Брюнхильда үҙен сәнсеп үлтерә.

Сигурд тураһында ҡыҫҡа йыр (Sigurðarkviða in skamma) Сигурдтың ҡатыны — Гудрун, ә уның иптәше Гуннарҙың ҡатыны — Брюнхильда була. Әммә Брюнхильда Сигурдтан көнләшә һәм ире уны үлтереүен теләй. Гуннар Хёгни менән кәңәшләшкәндән һуң ҡустыһы Готтормды үлтерергә ҡоторта. Сигурд Брюнхильдты үлтерелгәндән һуң, Брюнхильда үҙ-үҙенә ҡул һалырға һәм сит ир артынан ҡәбергә инергә йыйына. Брюнхильда үҙе үлер алдынан Гудрундың Сигурдтан Сванхильд исемле ҡыҙы тыуасағын пәйғәмбәрлек итә.

Брюнхильданың Хелгә сәфәре (Helreið Brynhildar) Сигурд һәм Брюнхильданың кремация формаһындағы ерләнеүен һүрәтләй. Ер аҫты донъяһында алпамыша ҡатын (gýgjar) Брюнхильда (Будлиҙың ҡыҙы Валландта тыуып үҫкән) тип атай. Уны Один менән низағҡа ингән һәм Сигурд уятҡан ("Дат викингы: víkingr Dana) Сигрдрива валькирияһы менән тиңләйҙәр. Тоҡаныған мөхәббәт икеһе өсөн дә аяныслы булып с

Нифлунгтарҙы үлтереү (Dráp Niflunga) Сигурд үлтереүселәрҙең яҙмышы тураһындағы ҙур булмаған текст. Атли Брюнгильданың һәләк булыуы өсөн уларҙан үс алырға ниәтләй, һөҙөмтәлә Гудрунды Атлиға бирәләр, ә Гуннар Атлиҙың апаһы Одрунға өйләнергә теләй. Әммә уларҙы үлем көткән. Гуннар йылан соҡорона ырғытыла.

Гудрун тураһында икенсе йыр (Guðrúnarkviða in forna) Данияла ҡалған Гудрун хаҡындағы хикәйәһен дауам итә. Унда Лангбард яугирҙәренең исемдәре Вальдар (Valdarr), Ярицлейв (Jarizleif), Эймонд (Eymóðr) һәм Ярицкар (Jarizskár) телгә алына. Уларҙың сәстәре ҡара һәм плащтары ҡыҙыл. Гримхильд («гот ҡатын-ҡыҙы»: gotnesk kona) даёт Гудрунға оноттороу эсемлеге бирә һәм, Атлиға кейәүгә сыҡһа, Будли хазиналарын да вәғәҙә итә.

Гудрун Брюнхильдтың туғанына һәм Будли нәҫеленә кейәүгә сығырға ризалашмай. Әммә Гудрун, баш тартыу нимәгә килтерә алыуын аңлап, еңелә. Атли ҡалаһына юл 21 көн дауам итә: һалҡын һәм туң ерҙәр буйлап 7 көн барҙыҡ, 7 көн тулҡындар һәм тағы 7 көн ҡоро ер өҫтөнән барҙыҡ.

Гудрун тураһында өсөнсө йыр (Guðrúnarkviða in þriðja) Гудрундың, йәнәһе, кәзә Тьодрек Þjóðrekr) менән хурлыҡлы бәйләнешкә инеүен фашларға маташыусы хеҙмәтсе ҡыҙ Атлиҙың хөсөтлөгө тураһында хикәйәләй. Ләкин ҡайнар һыу менән һынау Гудрундың ғәйепле булмауын күрһәтә.

Атли тураһында гренланд йыры (Atlakviða) Атлиҙың Гудрун ҡулынан вафат булыуы тураһында хәбәр итә. Иң тәүҙә илсе Атли Кнефрёд (Knéfröðr) Гуннарҙың һарайына килә һәм үҙенең хужаһына ҡунаҡҡа саҡыра. Ике хаким биләмәләре сигендәге Мюрквид урманы телгә алына: «бургундтарҙың дуҫы» Гуннарҙың биләмәләре, Рейн йылғаһының яр буйҙары, ә Атлиҙың биләмәләре — һундарҙың биләмәләре (Húnmörk). Көтмәгәндә алышта Хёгни һәләк була, һундари уның йөрәген йолҡоп ала. Гуннарҙы иһә йыландар соҡорона ташлағандар. Гудрун Атлиҙың улдары Эйтиль һәм Эрпты үлтереп, уларҙың йөрәген Атлиға ашатып, ҡот осҡос үс уйлап сығарған. Һыранан иҫергән Атли уның этлеген шунда уҡ аңламай, Гудрун уны сәнсеп үлтерә лә торлағын яндыра.

Атлиҙың Гренландия телмәрҙәре алдағы йырҙың сюжетын ҡабатлай.

Гудрундың ҡотортоуҙары (Guðrúnarhvöt) Атли үлгәндән һуң Сигурдтың тол ҡалған ҡатынының яҙмышы һүрәтләнә. Ул диңгеҙгә ташланып үлергә маташа, әммә уны конунг Йонакр (Jónakr) ҡотҡара, һуңынан ул уға кейәүгә сыға. Уларҙың өс улы тыуа: Сёрли, Эрп һәм Хәмдир. Гудрундың Сигурдтан Сванхильд исемле ҡыҙы була, ул Ёрмунрекка (Jörmunrekk) кейәүгә сыға. Әммә Сигурдтың ҡыҙы иренә хыянатта ғәйепләнеп, аттар менән тапатылып үлтерелә. Был Гудрунды асыуландырған һәм апалары өсөн үс алырға улдарын ҡоторта.

Тарихи параллелдәр

Өлкән Эдда халыҡтарҙың бөйөк күсенеүе ысынбарлығын, атап әйткәндә, Готтар һәм һундарҙың ҡаршы тороуын сағылдыра.

• Атли — һундарҙың бөйөк хакимы Аттила (V быуат), уның һеңлеһе — Брюнхильда, атаһы Будли.
• Гуннар — бургундтар короле Гундахар (V быуат)
• Ёрмунрекк — гот короле Германарих (IV быуат).

Өлкән Эдданың географияһы

ӨБиләмә Исландия атрибуцияһы булһа ла, Өлкән Эддала континенталь географик атамалар осрай: Франция (Frakkland), Дания (Danmark), Швабия (Sváfaland), Рейн йылғаһы. Бургундтар тураһында (Гуннар)финдар (Вёлунд), даттар (Сигурд), һундар (Атли) һәм готтар телгә алына. Валланд тулыһынса билдәле бер урынды күрһәтә. Ярицлейв (Ярослав Мудрый) исеме асыҡ итеп Киев Русе менән параллель барлығын билдәләй.

Рус теленә тәржемәләр

"Өлкән Эдда"ның рус теленә ике тулы тәржемәһе бар. Уларҙың беренсеһе 1917 йылда София Александровна Свириденко тарафынан башҡарыла. Беренсе томы ғына донъя күрә. Икенсеһен Андрей Иванович Корсун тәржемә иткән, ә иҫкәрмәләрен Михаил Иванович Стеблин-Каменский яҙған.

Шулай уҡ айырым йырҙарҙың Константин Дмитриевич Бальмонт, Владимир Георгиевич Тихомиров, Елеазар Моисеевич Мелетинский, Ольга Александровна Смирницкая, Михаил Васильевич Раевский, Игорь Михайлович Дьяконов башҡарған тәржемәләре бар.

Хәҙерге рус баҫмаларында «Өлкән Эдда» өс өлөшкә бүленгән:

Илаһтар тураһында йырҙар:

• Прорицание вёльвы (Völuspá)
• Речи Высокого (Hávamál)
• Речи Вафтруднира (Vafþrúðnismál)
• Речи Гримнира (Grímnismál)
• Поездка Скирнира (För Skírnis)
• Песнь о Харбарде (Hárbarðsljóð)
• Песнь о Хюмире (Hymiskviða)
• Перебранка Локи (Lokasenna)
• Песнь о Трюме (Þrymskviða)
• Речи Альвиса (Alvíssmál)

Батырҙар тураһында йырҙар:

• Песнь о Вёлунде (Völundarkviða)
• Первая Песнь о Хельги Убийце Хундинга
• Песнь о Хельги, сыне Хьёрварда
• Вторая Песнь о Хельги Убийце Хундинга
• Пророчество Грипира
• Речи Регина
• Речи Фафнира
• Речи Сигрдривы
• Отрывок Песни о Сигурде
• Первая песнь о Гудрун
• Краткая Песнь о Сигурде
• Поездка Брюнхильд в Хель
• Вторая Песнь о Гудрун
• Третья Песнь о Гудрун
• Плач Оддрун
• Гренландская Песнь об Атли
• Гренландские Речи Атли
• Подстрекательство Гудрун
• Речи Хамдира

Эддик йырҙар:

• Сны Бальдра
• Песнь о Риге
• Песнь о Хюндле
• Песнь о Гротти
• Песнь валькирий
• Песнь о Хлёде
• Песнь о солнце

«Өлкән Эдда»ны яңғырашын яңынан тергеҙеү

1999 йылда урта быуат музыкаһын башҡарыусы һәм өйрәнеүсе Бенджамин Бэгби эпостан һайланған йырҙарҙың яңғырашын реконструкциялау версияһын баҫтырып сығарҙы. 2001 йылда "Өлкән Эдда"лағы йырҙар серияһы яҙҙырыу дауам иткән.

Шулай уҡ ҡарағыҙ

• Эдда
• Кесе Эдда
• Нибелунгтар тураһында йыр

Әҙәбиәт

урыҫ телендә

• Грушке Н. Ф. Эдда // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона. — Т. 40, с. 160—162.
• Гуревич А. Я. Старшая Эдда // Беовульф. Старшая Эдда. Песнь о Нибелунгах. — М.: Издательство «Художественная литература», 1975. (Библиотека всемирной литературы, том 9)
• Гуревич А. Я. «Эд­да» и са­га. — М., 1979
• Гуревич А. Я. «Эдда» и право // Скандинавский сборник XXX. — Таллин: Ээсти Раамат, 1986.
• Старшая Эдда / Гуревич Е. А. // Социальное партнёрство — Телевидение [Электронный ресурс]. — 2016. — С. 187. — (Большая российская энциклопедия : [в 35 т.]; vol. 2004—2017, вып. 31). — ISBN 978-5-85270-368-2.
• Ме­ле­тин­ский Е. М. «Эд­да» и ран­ние фор­мы эпо­са. — М., 1968.
• Смирницкая О. А. Софья Свириденко и её «Эдда» // Источник: Древнейшие государства Восточной Европы — 1999. — М.: «Восточная литература» РАН, 2001
• Тамарченко Н. Д., Стрельцова Л. Е. Средневековый героический эпос. Методика рассмотрения и анализа средневековой эпической песни в четвёртом классе 2020 йыл 30 ноябрь архивланған..
• Хойс­лер А. Гер­ман­ский ге­рои­че­ский эпос и ска­за­ние о Ни­бе­лун­гах. — М., 1960.
• Шарыпкин Д. М. Первый полный перевод «Старшей Эдды» на русский язык и рецензия // Скандинавский сборник X. — Таллин: Ээсти Раамат, 1965.

башҡа телдәрҙә

• Orchard A. A Critical Companion to Beowulf. — Suffolk: Boydell & Brewer (инг.)баш., 2003. — 396 p. — ISBN 0859917665.
• Orchard A. The Elder Edda: A Book of Viking Lore / translated, with introduction and notes Andy Orchard. — Penguin UK, 2011. — 432 p.
• Edda: A collection of essays. — Winnipeg, 1983.
• Kommentar zu den Liedern der Edda. — Hdlb., 1997—2012. Bd 2-7.

Һылтанмалар

• Старшая Эдда.
• Старшая Эдда
• «Гетика» Иордана — Готское историческое предание или конъюнктура эпохи: современное состояние изучение проблемы"