Щерба Лев Владимирович

Ще́рба Лев Владимирович (бел. Леў Уладзіміравіч Шчэрба) (3 март 1880 йыл, — 26 декабрь 1944 йыл) — Рәсәй һәм СССР тел белгесе, СССР Фәндәр Академияһы (1943) һәм РСФСР-ҙың мәғариф академияһы (1944), Психолингвистика, лексикография һәм фонология үҫешенә ҙур өлөш индергән. Фонема теорияһына нигеҙ һалыусыларҙың береһе.

Щерба Лев Владимирович
рус. Лев Владимирович Щерба
Зат	ир-ат
Гражданлыҡ	Рәсәй империяһы  Совет Рәсәйе  СССР
Тыуған көнө	20 февраль (3 март) 1880
Тыуған урыны	Санкт-Петербург, Рәсәй империяһы
Вафат булған көнө	26 декабрь 1944({{padleft:1944|4|0}}-{{padleft:12|2|0}}-{{padleft:26|2|0}}) (64 йәш)
Вафат булған урыны	Мәскәү, СССР
Ерләнгән урыны	Ваганьков зыяраты[d]
Һөнәр төрө	лингвист, яҙыусы
Эшмәкәрлек төрө	тел ғилеме
Эш урыны	Санкт-Петербург дәүләт университеты
Уҡыу йорто	Санкт-Петербург дәүләт университеты
Ғилми исеме	академик АН СССР[d]
Ғилми дәрәжә	филология фәндәре докторы[d]
Ғилми етәксе	Бодуэн де Куртенэ Иван Александрович
Аспиранттар	Бернштейн, Сергей Игнатьевич[d], Зиндер, Лев Рафаилович[d], Маргарита Матусевич[d] һәм Фёдоров, Андрей Венедиктович[d]
Уҡыусылар	Анатолий Генко[d], Ожегов Сергей Иванович, Зиндер, Лев Рафаилович[d] һәм Якубинский, Лев Петрович[d]
Кемдә уҡыған	Бодуэн де Куртенэ Иван Александрович
Ойошма ағзаһы	СССР Фәндәр академияһы[d]
Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре
Щерба Лев Владимирович Викимилектә

Биографияһы

Лев Владимирович Щерба 1830 йылдың 3 мартында Минск губернаһы Игумен ҡалаһында тыуған Киев ҡалаһында үҫкән. 1896 йылда Киев 2-се гимназияһын алтын миҙал.ға тамамлай. 1898 йылда Киев университетының тәбиғи фәндәр факультетына уҡырға инә. 1899 йылда Петербургҡа ата-әсәһе күскәндән һуң,, Император Санкт-Петербург университетының тарих-филолгия факультетына күсә.. Бодуэн де Куртенэ Иван Александровичтың уҡыусыһы. 1903 йылда Петербург университетын «Фонетикала психик элемент».хеҙмәте өсөн алтын миҙалға тамамлай.

1906—1908 йылдарҙа Европала йәшәй, Лейпцигта, Парижда, Прагала грамматиканы, сағыштырма тарихи лингвистиканы һәм фонетиканы өйрәнә, тоскана һәм лужица диалекттарын өйрәнә. Парижда Ж.-Ж.Руссоның эксперименталь фонетика лабораторияһында эшләй. 1909 йылдан Санкт-Петербург университетының приват-доценты. Бынан тыш Юғары ҡатын-ҡыҙҙар курстарында, Психоневрология институтында, һаңғырау-телһеҙҙәр өсөн уҡытыусылар һәм сит тел уҡытыусылары әҙерләү курстарында уҡыта. Лингвистика, сағыштырма грамматика, фонетика, рус һәм иҫке славян, латин, боронғо грек теле менән таныштырыу курстарын уҡый, француз, инглиз, немец телдәренең әйтелешен өйрәтә.

1909 йылда Санкт-Петербург университетында эксперименталь фонетика лабораторияһын булдыра, (хәҙер уның исемен йөрөтә). 1912 йылда магистрлыҡ диссертацияһын яҡлай («Сифат һәм һан яғынан рус һуҙынҡылары»), 1915 йылда — докторлыҡ диссертацияһын («Восточнолужицкое диалекты»). 1916 йылдан — Петроград университетының сағыштырма тел ғилемдәре кафедраһы профессоры. 1924 йылдың 6 декабренән — Рәсәй Фәндәр академияһының рус теле һәм әҙәбиәте кафедраһы буйынса ағза-корреспонденты, 1943 йылдың 27 сентябренән — СССР Фәндәр Академияһы академигы. 1924 йылдан — Халыҡ-ара фонетиктар ассоциацияһының почетлы ағзаһы. 1924 йылдан — фонетистарҙың халыҡ-ара ассоциацияһының почетлы ағзаһы.

Ленинград университетында [[1941 йыл]ға тиклем уҡыта.

Ваганьков зыяратында ҡәбере

Һуңғы йыл ғүмерен мәскәүҙә үткәрҙе, һәм унда вафат була. Ерләргә Ваганьковском кладбище (13 уч.).

Улдары: Дмитрий (1906—1948) — филология фәндәре кандидаты һәм Михаил (1908—1963) — медицина фәндәре докторы. Бүләһе — әҙәбиәт белгесе Д. М. Буланин.

Фәнни эшмәкәрлеге

Бодуэн-де-Куртененан ҡабул иткән фонема концепцияһын үҫтереүҙе дауам итә һәм «фонема» терминына хәҙерге мәғәнәһен бирә. Ленинград (Петербург) фонология училищеһына нигеҙ һалыусы.

Уның фәнни ҡыҙыҡһыныуҙары араһында синтакс, грамматика, телдәрҙең үҙ-ара тәьҫир итешеүе мәсьәләләре, рус һәм сит телдәрҙе уҡытыу мәсьәләләре, тел нормаһы, орфография һәм орфоэпия мәсьәләләре була. Һүҙҙең фәнни һәм «бер ҡатлы» мәғәнәһен айырыуҙың мөһимлеген һыҙыҡ өҫтөнә алып, һүҙлектәрҙең фәнни типологияһын булдырған. Мәғәнәләрҙән уларҙы сағылдырыусы формаларға (формаларҙан мәғәнәләргә күскән традицион пассив грамматиканан айырмалы рәүештә) әүҙем грамматика төҙөү проблемаһын ҡуя.

хеҙмәтендә тел материалын, тел системаһын һәм телмәр эшмәкәрлеген айыра, шуның менән Ф. де Сосюрҙың тел менән телмәр араһындағы айырма тураһындағы фекерен үҫтерә.

Щерба кире тел материалы төшөнсәләрен һәм лингвистик экспериментты индерә. Эксперимент үткәргәндә, Щерба раҫлау миҫалдарын (нисек һөйләргә мөмкин) ҡулланыуҙан тыш, кире материалды системалы рәүештә күҙ уңында тотоу ҙа мөһим тип иҫәпләй (әйтеп тораһы ла түгел).

Л. В. Щерба — «Глокая куздра штеко будлано бокра и курдячит бокренка» тигән фраза авторы.

1944 йылда, ҡатмарлы операцияға әҙерләнгәндә,, күп кенә фәнни проблемаларға ҡарашын «Очередные проблемы языковедения» (или «языкознания» мәҡәләһендә тасуирлай. Ғалим операцияны күтәрә алмай, шуға күрә был эш Лев Владимировичтың үҙенә генә хас васыятнамәһе була. Һуңғы хеҙмәтендә Щерба ошондай мәсьәләләргә ҡағыла:

• таҙа ике теллелек (үҙенән-үҙе үҙләштерелә) һәм ҡатнаш (икенсе тел беренсеһе аша өйрәнелә һәм уға "беркетелә);
• традицион типологик классификацияһы һәм билдәһеҙлек төшөнсәләрен аңлайышһыҙлыҡ «һүҙ» ("Төшөнсә "һүҙ, ғөмүмән, « юҡ», — тип яҙа Щерба);
• тел һәм грамматиканың ҡапма-ҡаршылығы;
• актив һәм пассив һәм башҡа грамматиканың айырмаһы.

Актив һәм пассив грамматиканың айырмаһы

Щерба фекеренсә, бер телде һөйләүсе күҙлегенән дә (телде һайлап алыу әйтелергә тейешле мәғәнәгә ҡарап) һәм тыңлаусы күҙлегенән дә тасуирларға мөмкин (был лингвистик сараларҙы анализлау уларҙың мәғәнәһен изоляциялау маҡсатында). Беренсеһен «әүҙем» тип атарға тәҡдим итә, ә икенсеһе — телдең «пассив» грамматикаһы.

Әүҙем грамматика тел өйрәнеү өсөн бик уңайлы, әммә ғәмәлдә бындай грамматиканы төҙөү бик ҡатмарлы, сөнки тарихи яҡтан уларҙың һөйләүселәре өйрәнгән телдәр пассив грамматика күҙлегенән тасуирлана.

Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре

• Хеҙмәт ҡыҙыл байраҡ ордены (1944)

Әҙәбиәт

• Академик П. В. Щерба иҫтәлегенә. — Л., 1951.
• Щерба Лев Владимирович // Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978.
• Зиндер Л. Р., Матусевич М. И. Л. В. Щерба. Основные вехи его жизни и научного творчества // Щерба Л. В. Языковая система и речевая деятельность. Л., 1974.
• Будагов Р. А. Академик Л. В. Щерба // Будагов Р. А. Человек и его язык. — 2-е изд. — М., 1976.
• Булахов М. Г. Восточнославянские языковеды: биобиблиографический словарь. Т. 3. — Минск, 1978.
• Теория языка. Методы его исследования и преподавания: к 100-летию со дня рождения академика Л. В. Щербы / отв. ред. Р. И. Аванесов. — Л.: Наука, 1981.
• Колесов В. В. Л. В. Щерба. — М.: Просвещение, 1987. — 160 с. — (Люди науки).
• В. Пищальников А., Потапов В. В. Лев Владимирович Щерба // В xx быуат лингвистары: Сб. мәҡәлә / отв. ре. Ф. М. Березин. 3 сәғ. — М.: РФА-НЫҢ ИНИОН, 2003. — С. 123—148.

Һылтанмалар

• • Профиль Льва Владимировича Щербы РФА рәсми сайтында
  • Ҡалып:Из КЛЭ
  • Щерба Лев Владимирович // Энциклопедия «Кругосвет».
  • Статья на сайте «Летопись Московского университета»
  • Статья на сайте «Ярус»
  • Биография на ruthenia.ru
  • Историческая справка на сайте Архива РАН
  • Выдающийся русский лингвист Лев Владимирович Щерба (1880—1944)
  • Л. В. Щерба. Биографические данные 2021 йыл 14 май архивланған.
  • Л. В. Щерба «О „диффузных“ звуках» 2021 йыл 16 ноябрь архивланған.
  • Л. В. Щерба «К вопросу о двуязычии» 2021 йыл 16 ноябрь архивланған.
  • Л. В. Щерба «Новая грамматика» 2021 йыл 16 ноябрь архивланған.
  • Л. В. Щерба «Безграмотность и её причины» 2021 йыл 16 ноябрь архивланған.
  • Л. В. Щерба «Современный русский литературный язык» 2021 йыл 16 ноябрь архивланған.
  • Сто двадцать четыре года со дня рождения автора «глокой куздры» 2008 йыл 29 ғинуар архивланған.