Туйыш (Әбйәлил районы)

Туйыш (рус. Туишево) — Башҡортостандың Әбйәлил районындағы ауыл. 2010 йылдың 14 октябренә ҡарата халыҡ һаны 475 кеше. Почта индексы — 453611, ОКАТО коды — 80201813009.

Ауыл
Туйыш Туйыш
Ил	РәсәйРәсәй
Федерация субъекты	Башҡортостан
Муниципаль район	Әбйәлил районы
Координаталар	53°43′04″ с. ш. 58°49′56″ в. д.
Сәғәт бүлкәте	UTC+6
Һанлы танытмалар
Автомобиль коды	02, 102
ОКАТО коды	80 201 813 009
ОКТМО коды	80 601 413 141
Туйыш

Халыҡ һаны

Халыҡ иҫәбе
2002	2009	2010
442	↗511	↘475

Милли составы

Бөтә Рәсәй халыҡ иҫәбен алыу (2002) мәғлүмәте буйынса башҡорттар 100 % тәшкил итә.

V ревизия мәғлүмәттәре буйынса ауылдың 18 хужалығында 142 кеше йәшәгән.
Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)

Иҫәп алыу йылы һәм көнө	Бөтә халыҡ	Ир-егеттәр	Ҡатын-ҡыҙҙар	Ир-егеттәр өлөшө (%)	Ҡатын-ҡыҙҙар өлөшө (%)
1897 йыл 9 февраль (26 ғинуар)
1920 йыл 26 август
1926 йыл 17 декабрь
1939 йыл 17 ғинуар
1959 йыл 15 ғинуар
1970 йыл 15 ғинуар
1979 йыл 17 ғинуар
1989 йыл 12 ғинуар
2002 йыл 9 октябрь
2010 йыл 14 октябрь	475	233	242	49,1	50,9

Халыҡ һаны буйынса аңлатма төрлө йылдарҙа иҫәп алыу тәртибенең айырмалығы булыу сәбәпле халыҡ һанының үҙенсәлегенә иғтибар итегеҙ.

1939 йыл — бар булған халыҡ һаны.

1989, 2002, 2010 йылдарҙа — даими йәшәгән урыны булып иҫәпләнгән халыҡ һаны

Халыҡ һаны буйынса сығанаҡтар

Ауылдағы халыҡ һаны буйынса мәғлүмәтте халыҡ иҫәбе буйынса алыу урынлы. Бөтә ил күләмендә үткән 1897, 1920, 1939, 1959, 1970, 1979, 1989, 2002, 2010 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса мәғлүмәттәр бар һәм асыҡ ҡулланыуҙа табырға була. Ҡайһы бер китаптарҙы электрон төрҙә асып ҡарап була. 1926 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса һәр ауыл тураһында мәғлүмәт осрағаны юҡ әле. Унан башҡа Өфө виләйәтендә 1865, 1879, 1886 йылдарҙа урындағы халыҡ иҫәбе алынған. Тағы ла ревиз яҙмалары аша мәғлүмәт бар.

• 1859 һәм 1865 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.I. Уфимская губерния, 1877. — Уфа:Китап, 2002. — 432 с. ISBN 5-295-03188-8 (ч. I). ISBN 5-295-03133-0.

Өфө виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1859 һәм 1865 йылдарға ҡарата бар.

• 1866 йыл — Список населенных мест. Ч. II. Оренбургская губерния, 1866. — Уфа: Китап, 2006. — 260 с. ISBN 5-295-03815-7 (ч. II). ISBN 5-295-03133-0.

Ырымбур виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1866 йылға ҡарата бар.

• 1897 йыл — Перепись населения. т.45 кн.01 Уфимская губерния. Н.А.Тройницкий (ред.)(С.-Петербург, 1901)

Был китапта Өфө виләйәте ауылдары буйынса мәғлүмәт бар. 500 кешенән күберек булған ауылдар исемлеге.

• 1920 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.III. Башреспублика, 1926. — Уфа. Китап, 2002. — 400 с. ISBN 5-295-03091-1 (ч. III). ISBN 5-295-03133-0.

Был китап 1926 йылға ҡарата төҙөлгән, әммә халыҡ иҫәбе 1920 йылға ҡарата бирелгән.

• 1939 йыл — БАССР. Административно-территориальное деление на 1 июня 1940 года – Уфа:Государственное издательство, 1941. – 387 с.

Был китапта 1939 йылғы иҫәп алыу буйынса һәр ауыл буйынса мәғлүмәт бар.

• 1989 һәм 2002 йылдар — Башҡортостан Республикаһы ауылдарында 1989 һәм 2002 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны.
• 2010 йыл — Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник.  (рус.)
• Население Башкортостана: XIX-XXI века: статистический сборник / Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республики Башкортостан. — Уфа:Китап, 2008. — 448 с.: ил. ISBN 978-5-295-04439-7

1897 йылғы халыҡ иҫәбенән башлап ҡалалар, ҡала төрөндәге ҡасабалар, райондар, район үҙәктәре буйынса халыҡ һаны бар.

Географик урыны

• Район үҙәгенә тиклем (Асҡар): 66 км
• Ауыл советы үҙәгенә тиклем (Байым): 1 км
• Яҡындағы тимер юл станцияһы (Ташбулат): 9 км

Урамдары

• Тау урамы (рус. Горная (улица))
• Дуҫлыҡ урамы (рус. Дружбы (улица))
• Ҡараташ урамы (рус. Караташ (улица))
• Йәштәр урамы (рус. Молодёжная (улица))
• Яр буйы урамы (рус. Набережная (улица))
• Үҙәк урам (рус. Центральная (улица))

Тарихы

Туйыш ауылы Кесе Ҡыҙыл йылғаһы буйында урынлашҡан. V ревизияла 142 кеше йәшәгән 18 ихата күрһәтелгән. 40 йылдан һуң халыҡ һаны 60 кешегә арта. 55 ихатала 288 кеше йәшәгән.

Ауылда тәү башлап йәшәүсе Туйыш тураһында мәғлүмәттәр һаҡланмаған. Әммә уның улдары Туғыҙбай (1742—1822) һәм Хоҙайбирҙе (1757—1822) Туйышевтар исемдәре билдәле.

Туйышта йәшәүсе Ҡунаҡбай Мөкминовтың 1812 йылғы Ватан һуғышында 14 полкта хеҙмәт итеүе һәм Парижды алыуҙа ҡатнашыуы, шуның өсөн көмөш миҙал менән бүләкләнеүе тураһында билдәле.

Малсылыҡ — халыҡтың төп шөғөлө. 205 кеше йәшәгән 33 йорттоң 26-26-һы йәйләүгә сыға. Күсеп йөрөү май аҙағынан 20 сентябргә тиклем Ҡужбанды, Масау, Әхмәр-Йылға, Бизгенде, Инйәр йылғалары бассейнында үтә. Йәйләүҙә Байым ауылы халҡы менән бергә булғандар. Был бер улусҡа ҡарағанлығын һәм яҡын туғанлыҡ ептәре тураһында ла һөйләй. Халыҡ милкендә 100 йылҡы, 70 келәт, 100 һарыҡ була. Малсылыҡ башҡорттар өсөн берҙән-бер шөғөл булмай. Иҡтисади мохтажлыҡ уларҙы иғтибарҙарын игенселеккә йүнәлтергә мәжбүр итте. 1843 йылда ауылда 612 бот яҙғы иген сәселә. Сәсеүҙең яртыһынан күберәге Әбделнасир Әбдрәшитовтыҡы (130 бот), Ҡыҙрас Юлдыбаевтыҡы (140 бот), Әзебай Бауышевтыҡы (112 бот).

Ер-һыу атамалары

Хәспи төбәге, Иҫке йорт, Төлкөтау, Ҡараташ, Ҡәҙермәт, Ҡалмаҡ.

Видеояҙмалар

• Мөнәжәт. Туйыш ауылы мәсете Рәжәб айы
• Туйыш ауылы һаумыһығыҙ ауылдаштар һәм шәжәрә байрамы

Һылтанмалар

• Административно-территориальное устройство Республики Башкортостан: Справочник. — Уфа: ГУП РБ Издательство «Белая Река», 2007. — 416 с.— ISBN 978-5-87691-038-7. (рус.)
• Асфандияров А. З. История сел и деревень Башкортостана и сопредельных территорий. Уфа: Китап, 2009. — 744 с. ISBN 978-5-295-04683-4 (рус.)