ISO 4217

ISO 4217 (ИСО 4217) —  Халыҡ-ара стандартлаштырыу ойошмаһы (ISO)  стандарты, алфавиттың өс хәрефенән һәм өс урынлы һандан торған валюта  кодтарын  урынлаштыра. Был кодтарҙың төп ҡулланылыу даирәһе  — халыҡ-ара килешеүҙәргә ҡараған документтар һәм мәғлүмәттәр, шулай уҡ  валюта атамаһын кодлы йә ҡыҫҡа формала, шул уҡ ваҡытта бутауҙарға юл ҡуймаҫлыҡ итеп  билдәләү талап ителгән коммерция йә банк эшмәкәрлеге; донъяның ҡайһы бер валюталары бер төрлө атама йөрөткәнгә (АҠШ доллары, Канада доллары, Австралия доллары һ.б.) был айырыуса мөһим.

ISO 4217
Башланыу датаһы	1978
URL	six-group.com/dam/downlo… six-group.com/dam/downlo… six-group.com/dam/downlo… six-group.com/dam/downlo…
Тулы мәғлүмәт өсөн URL	six-group.com/en/product…
Яуаплы	SIX Financial Information[d]
Орган по стандартизации	ISO
Международная классификация стандартов	03.060

Стандарттың ғәмәлдәге редакцияһының рәсми атамаһы:

• инглиз телендә — ISO 4217:2008. Codes for the representation of currencies and funds;
• француз телендә — ISO 4217:2008. Codes pour la représentation des monnaies et types de fonds;
• рус телендә — ISO 4217:2008. Коды для представления валют и фондов.

Халыҡ-ара стандартлаштырыу ойошмаһы   18 500 самаһы стандарт эшләгән; ISO 4217 иң ҙур һорау менән файҙаланған һигеҙ  стандарт исемлегенә һәм  ISO үҙе киң таратырға тырышҡан өсәү араһына инә.

Төп нөсхәлә стандарт инглиз һәм француз  телдәрендә нәшер ителә.  Рус теленә  һәм донъяның башҡа телдәренә Халыҡ-ара стандартлаштырыу ойошмаһы тарафынан авторлаштырылған рәсми тәржемә эшләнмәй.

ISO 4217 Халыҡ-ара стандартлаштырыу ойошмаһының ағзаһы булған илдәргә тәҡдим рәүешендә тапшырыла.  Уның нигеҙендә милли стандарттар төҙөлә,  мәҫәлән, Дөйөм Рәсәй валюталар классификаторы йәки Украинаның Валюталар классификаторы (укр. uk:Класифікація валют uk:Класифікація валют). Айырым осраҡтарҙа, мәҫәлән Европа берлеге сиктәрендә,   ISO 4217 үҙе ҡулланыла.

ISO-ның рәсми сәйәсәтенә ярашлы,  ISO 4217 кодтарын файҙаланған өсөн  түләү алынмай.

Стандартты эшләү тарихы һәм  уның структураһы

ISO 4217 стандарты өҫтөндә эш БМО-ның Европа иҡтисад комиссияһы Халыҡ-ара сауҙа процедураларын ябайлаштырыу буйынса эш төркөмө тарафынан 1970 йылда башлана. 1973 йылда эшкә  Халыҡ-ара стандартлаштырыу ойошмаһы (ISO) белгестәре ҡушыла.  1978 йылдың февралендә стандарт ҡулланыуға тәҡдим ителә.

Артабан стандарт бер нисә тапҡыр яңыртыла. Беренсе редакцияһы (ISO 4217:1978) валюталарҙың хәрефле билдәләренән генә тора. Һанлы кодтар — икенсе редакцияһына  (ISO 4217:1981), ә ваҡ аҡса берәмектәре тураһындағы мәғлүмәттәр өсөнсө редакцияһына (ISO 4217:1987) индерелә. Әле ғәмәлдә булған етенсе   редакция (ISO 4217:2008) түбәндәге киҫәктәрҙән тора:

• Table A.1. Current currency & funds code list (Булған бөтә валюталарҙың һәм фондтарҙың исемлеге);
• Table A.2. Current funds codes (Булған фондтарҙың кодтары);
• Table A.3. List of codes for historic denominations of currencies & funds (Тарихи валюталарҙың һәм фондтарҙың кодтары исемлеге).

Һәр  валюта буйынса түбәндәгеләр күрһәтелә:

• атамаһы;
• әйләнештә йөрөү территорияһы (эмитент ил, шулай уҡ эмитент  менән төҙөлгән килешеү нигеҙендә был валютаны рәсми ҡулланыусы илдәр);
• алфавиттың өс хәрефенән торған код (alfa-3);
• өс урынлы һандан торған код (number-3);
• ваҡ аҡса берәмегенең булыу-булмауы, булһа, уның унарлы разряд һаны.

Валюта фондтары таблицаһы уға индерелгән аҡса берәмектәренең ҡыҫҡаса тасуирламаһынан тора.  Стандарттан сығарылған валюталар исемлегенә уларҙың әйләнештән сығарылыу йылы өҫтәлгән. Стандартҡа индерелгән төҙәтеүҙәрҙә ҡайһы берҙә валютаны индереүҙең аныҡ датаһы, үҙгәртеүҙәр индереүҙең сәбәптәре килтерелә.     

Стандарттың яңы редакцияларын эшләү өсөн яуаплы профилле комитет  — TC 68/SC 7 «Банк эше һәм тейешле финанс операциялары / Төп банк операциялары». Стандарт тураһында һәр кем ала алған асыҡ мәғлүмәтте көнүҙәк хәлдә тотоуҙы тормошҡа ашырыусы рәсми ойошма — SIX Interbank Clearing агентлығы, ул үрҙә һаналған  материалдарҙы яңыртып тора, шулай уҡ өҫтәмә рәүештә түбәндәгеләрҙе нәшер итә:

• Latest amendment (Һуңғы төҙәтеүҙәр);
• Overview of past amendments (Эшләнгән төҙәтеүҙәргә күҙәтеү).

Стандарттың рәсми телдәре — инглиз  һәм француз  телдәре, валюталарҙың атамалары шул телдәрҙә бирелә. Ҡайһы бер аҡса берәмектәре өсөн иҫкәрмә яһалған: уларҙың атамаһы  стандартта төп нөсхәлә бирелә — испан  телендә  (мәҫәлән, Uruguay Peso en Unidades Indexadas — индексланған берәмектәрҙә Уругвай  песоһы).

Халыҡ-ара стандартлаштырыу ойошмаһында Рәсәйҙән Федераль техник көйләү һәм  метрология агентлығы (Росстандарт) вәкиллек итә. Әммә уның сайтында  ISO 4217 (ОКС 01.120) тураһында дөйөм мәғлүмәт кенә бар. Рус теленә тәржемә лә, стандарттың  башҡа телдәргә тәржемәһенең көнүҙәк версияларына тура һылтанмалар ҙа  Росстандарт сайтында юҡ.

Валюта кодының структураһы

ISO 4217 стандарты  кодын биреүҙең дөйөм принциптары Халыҡ-ара сауҙа процедураларын ябайлаштырыу буйынса эш төркөмө тәҡдимдәрендә, шулай уҡ  ISO сайтындағы ярҙамсы материалдарҙа тасуирлана.

ISO 4217 кодының тәүге ике хәрефе, ҡағиҙә булараҡ, валюта органдарының йә  улар урынлашҡан территорияның (дәүләттең) ҡабатланмаҫ кодынан тора һәм күп осраҡта  ISO 3166-1 «Илдәр атамалары өсөн кодтар» стандартының альфа-2  кодтарына тап килә.  Валюта аныҡ бер дәүләт менән бәйләнмәгән осраҡта (мәҫәлән, коллектив йә хосуси валюталар), валюта органына  X хәрефенән башланған ике хәрефле махсус код бирелә. Валюта фондтарының һәм ҡиммәттәренең (мәҫәлән, затлы металдар) кодтары ла ошо хәрефтән башлана.

Стандартты ҡулланыу буйынса тәҡдимдәргә ярашлы,  валютаны атау талап ителмәгәндә йә код аныҡ валюта күҙҙә тотолғанына ишаралаған өҫтәмә  ялан менән бергә ҡулланылғанда, уны идентификациялау өсөн кодтың тәүге ике хәрефе етә.  Әгәр валютаның төрҙәрен айырыу талап ителһә йә валюта идентификаторы бирелгән өҫтәмә ялан булмаһа, уның функцияһын алфавит кодының өсөнсө хәрефе башҡара, был өсөнсө хәреф, ҡағиҙә булараҡ, аҡса берәмегенең инглизсә атамаһының беренсе хәрефенә тап килә (dollar — D, pound — P, franc — F).

Әгәр стандарт йәшәгән ваҡыттан алып (1978 йылдан) ниндәй ҙә булһа дәүләттә  валюта алмашынһа һәм кодтың  валюта атамаһының беренсе хәрефенә тап килгән өсөнсө хәрефе  ҡулланыуға индерелеп өлгөргән булһа, яңы аҡса берәмеге кодының өсөнсө хәрефе итеп N (ингл. new — яңы) алына.

Өс урынлы һанлы кодтар, ҡағиҙә булараҡ, илдең ISO 3166-1 стандартындағы һанлы кодына тап килә, был стандарт ошо өлөштә БМО Секретариаты Статистика бүлеге ҡушҡан ил кодын ҡабатлай. Мәҫәлән,

• ISO 3166-1 стандартында Рәсәйҙең ағымдағы ике хәрефле коды — RU;
• өс урынлы һанлы коды — 643;
• Рәсәй һумының ISO 4217-ләге ағымдағы өс хәрефле коды — RUB;
• һанлы коды — 643.

Шуныһы:  үрҙә һаналған ҡағиҙәләр күпселек осраҡтар өсөн хас, әммә был ҡағиҙәләргә иҫкәрмәләр ҙә бар.

Стандарт кодтар миҫалдары:

• CZK (203) — чех кронаһы (CZ һәм 203 — Чехияның ике хәрефле һәм һанлы кодтары ISO 3166-1 стандартында; K — чех валютаһының инглизсә атамаһы Koruna һүҙенең беренсе хәрефе);
• UAH (980) — Украина гривнаһы (UA — Украинаның ике хәрефле коды; H —  Hryvnia һүҙендәге беренсе хәреф, әммә  ISO 3166-1 стандартында Украинаның ағымдағы һанлы коды — 804, ә 980 түгел).

АҠШ доллары нигеҙендәге валюта фондтары өсөн код миҫалдары:

• US — аныҡ булмаған дөйөм маҡсаттарҙа, нәҡ валюта тураһында һүҙ барғанын белдергән өҫтәмә ялан булған осраҡта ҡулланыла  (US Dollar, US$);
• USD (840) — аныҡ булмаған дөйөм маҡсаттарҙа йә АҠШ доллары менән операцияларҙа ҡулланыла;
• USS (998) —  «шул уҡ көн» фондтары өсөн, йәғни АҠШ Федераль резерв системаһына кисекмәҫтән күсереү йә ҡулаҡса итеп алыу өсөн тәҡдим ителә алған аҡсалар өсөн ҡулланыла;
• USN (997) —  «киләһе көн» фондтары өсөн ҡулланыла.

Бер дәүләттең бер нисә валютаһы өсөн кодтар миҫалдары:

• RUR (810) — 1998 йылғы деноминацияға тиклем Рәсәй һумы;
• RUB (643) — 1998 йылғы деноминациянан һуң Рәсәй һумы;
• BOB (068) — Боливия боливианоһы (төп валюта);
• BOV (984) — Боливия мвдолы (параллель тотороҡландырыу иҫәп-хисап аҡса берәмеге).

Коллектив һәм хосус валюталар кодтары миҫалдары:

• XDR (960) — махсус үтескә алыу-биреү хоҡуҡтары  (рус. специальные права заимствования, СДР);
• XFU (—) —  UIC франкы.

Затлы металдар өсөн кодтар миҫалдары  (ике һуңғы хәреф  металдың Химик элементтарҙың периодик системаһындағы билдәһенә тап килә):

• XAU (959) — алтындың труа унцияһы;
• XAG (961) — көмөштөң труа унцияһы;
• XPT (962) — аҡ алтындың труа унцияһы.

Иҫкәрмәләр миҫалдары:

• EUR (978) — евро (коллектив валюталарҙың коды ғәҙәттә X хәрефенән башлана);
• AOA (973) — Ангола кванзаһы (ингл. Kwanza, AOK һәм AON кодтары Ангола валютаһының элгәрге төрҙәре өсөн ҡулланылған була);
• RUB (643) — Рәсәй һумы (RUR коды элгәре ҡулланылған була, ә яңы валютаға, һуңғы хәреф «N»-ға алмаштырылып, RUN тигән код бирелергә тейеш булһа ла,  RUB коды бирелә).

Валюталар һәм валюта ҡиммәттәренән тыш,   ISO 4217 стандартында ике  техник код бар:

• XTS (963) —  тест үткәреү өсөн код;
• XXX (999) — аҡсаһыҙ транзакциялар өсөн код.

Стандартты булдырыу көнөнә тиклем индерелгән һәм  1978 йылдан һуң әйләнештән сыҡҡан ҡайһы бер валюталар өсөн  ISO 4217 шартлы хәрефле кодтар бирә һәм уларҙың стандарт  код түгеллеген билдәләй, мәҫәлән:

• AYM — Әзербайжан  манаты   1994 йылдың авгусына тиклем;
• ALK — Албания легы   1989 йылдың декабренә тиклем;
• ARY — Аргентина песоһы 1990 йылға тиклем.

Стандарт ваҡ аҡса берәмектәренең булыу-булмауын, булһа — база валютаһына нисбәтен дә тасуирлай. Бының өсөн 0, 2, 3 һандары йә  N.A. аббревиатураһы ҡулланыла һәм түбәндәгене аңлата:

• 0 — ваҡ аҡса берәмеге юҡ;
• 2 — база валютаһына ҡарата ¹⁄₁₀₀  тәшкил иткән ваҡ аҡса берәмеге бар;
• 3 —  база валютаһының ¹⁄₁₀₀₀ тәшкил иткән ваҡ аҡса берәмеге бар;
• N.A. — ваҡ аҡса берәмеге юҡ (валюта ҡиммәттәрен һәм фондтарын тасуирлау өсөн ҡулланыла).

Стандарттың яңыртылыуы

ISO 4217 стандартын яңыртыу түбәндәге осраҡтарҙа башҡарыла:

• яңы валюта индереү;
• валютаның әйләнештән сығыуы;
• валютаның атамаһын алмаштырыу;
• коллектив  йә берлектә йөрөгән сит  валютаны  параллель түләү сараһы итеп ҡуллана башлау;
• коллектив  йә берлектә йөрөгән сит валютаны параллель түләү сараһы итеп ҡулланыуҙы туҡтатыу;
• ISO 3166-1 стандартында үҙ альфа-2 коды булған яңы дәүләттең  йә территорияның барлыҡҡа килеүе;
• дәүләттең йә территорияның  йәшәүҙән туҡтауы;
• дәүләттең йә территорияның  атамаһын үҙгәртеүе;
• ваҡ аҡса берәмегенең барлыҡҡа килеүе йә ҡулланыуҙан сығыуы;
• стандартҡа элек индерелгән төҙәтеүҙәрҙәге хаталарҙы төҙәтеү.

Стандарттың  2011—2012 йылдарҙағы төп  яңыртыуҙары:

• 2012 йылдың 31 авгусындағы 154-се төҙәтеү: Замбия квачаһын  01.01.2013 йылдан деноминациялау һәм яңы аҡса берәмегенә ZMW (967) коды бирелеү белдерелә; Венесуэланың милли валютаһының атамаһы үҙгәртелә —  боливар фуэрте урынына боливар (кодтарын үҙгәртмәйенсә);
• 2012 йылдың 12 ғинуарындағы 153-сө төҙәтеү: Дәүләттәр һәм валюталар атамаларында ваҡ-төйәк аныҡлаштырыуҙар;
• 2011 йылдың 31 авгусындағы 152-се төҙәтеү: Көньяҡ Судан фунтына  SSP (728) коды бирелә;
• 2011 йылдың 7 апрелендәге 151-се төҙәтеү: ADB иҫәп-хисап берәмегенә   XUA (965) коды бирелә.

Ҡулланыу өлкәләре һәм ысулдары   

Валюта кодтарының һәм атамаларының тап килеүе  ҡәтғи отчётлы документтарҙа, шулай уҡ валюта тураһында мәғлүмәтте ҡыҫҡа һәм теүәл итеп биреү кәрәк булған осраҡтарҙа  ISO 4217 стандартын ҡулланыуҙы  еңелләштерә. Атап әйткәндә, бындай осраҡтарға  түбәндәгеләр инә:

• халыҡ-ара ойошмалар документтарындағы (мәҫәлән,   Европа берлеге  йә НАТО сиктәрендә) мәғлүмәт;
• ISO 4217 нигеҙендә булдырылған милли стандарттарҙы ҡулланып төҙөлгән мәғлүмәт (мәҫәлән,   Рәсәй Банкының  рәсми курстары, таможня декларациялары, касса чектары һәм башҡа чектар, валюта алмаштырыу операциялары тураһында справкалар);
• биржа һәм банк  котировкалары;
• электрон  таблицалар (Microsoft Excel, IBM Lotus Symphony һәм башҡалар), валюталарҙың онлайн-конвертерҙары.

Рәсәй Федерацияһында ISO 4217-нең өс урынлы һанлы кодтары банк  счёттарын формалаштырыу (символдарҙың икенсе төркөмө) өсөн ҡулланыла, ул был счёттың ниндәй валютала асылғанын күрһәтә. Әммә милли валюталағы счёттарҙы номерлағанда  810 коды ҡулланыла, ул ISO 4217 стандартында — 1998 йылда номинацияланғанға тиклемге Рәсәй һумына, ә ISO 3166  стандартында СССР кодына тап килә; Рәсәй һумының ағымдағы һанлы коды  — 643.

Сығанаҡтар

ISO 4217

• ISO 4217: Latest amendment. — 2011. Архивировано 4 июль 2012 года. Архивная копия от 4 июль 2012 на Wayback Machine
• ISO 4217: Overview of past amendments. — 2011. Архивировано 4 июль 2012 года. Архивная копия от 4 июль 2012 на Wayback Machine
• ISO 4217: Current currency & funds code list (Table A.1). — 2011.
• ISO 4217: Current funds codes (Table A.2). — 2011. Архивировано 11 июль 2012 года. Архивная копия от 11 июль 2012 на Wayback Machine
• ISO 4217: List of codes for historic denominations of currencies & funds (Table A.3). — 2011. Архивировано 21 июль 2012 года. Архивная копия от 21 июль 2012 на Wayback Machine

Башҡа стандарттар һәм классификаторҙар

• Interinstitutional style guide. — (Paper/PDF — 2011 edition; Web-cite (last updated) — 21.02.2012). — European Union, 2011. — ISBN 978-92-78-40701-8.
• The Unicode Standard. — Version 6.1.0. — Mountain View, CA: The Unicode Consortium, 2012. — ISBN 978-1-936213-02-3.
• Класифікація валют. — Наказ Держкомстата України от 22.12.2010 № 528 «Про затвердження Класифікації валют». — Державний комітет статистики України, 2010.
• Классификатор валют. — Приложение № 23 к Решению КТС от 20 сентября 2010 г. № 378 «О классификаторах, используемых для заполнения таможенных деклараций» (ред. от 18.11.2011). — Комиссия таможенного союза, 2010.
• Межгосударственный классификатор валют. — 11-974217 МК (ИСО 4217) 003-97003-97 (утв. Протоколом МГС от 23-26.04.1997 г. № 11-97) (с изменениями №№ 1—4) (ред. 2007). — Межгосударственный совет по стандартизации, метрологии и сертификации, 1997.
• Общероссийский классификатор валют. — ОК (МК (ИСО 4217) 003-97) 014-2000 (утв. Постановлением Госстандарта РФ от 25.12.2000 № 405-ст) (ред. от 24.05.2011). — Госстандарт, 2000.
• Общесоюзный классификатор валют. — (утв. Постановлением Госстандарта СССР от 22.03.84 № 158) (в ред. письма ЦБ РФ от 21.01.94 № 73). — Госстандарт СССР, 1984.
• Таблица соответствия клиринговой валюты и базовой валюты по Общероссийскому классификатору валют. — Приложение № 17 к Приказу ФТС РФ от 21.08.2007 № 1003 (ред. от 21.12.2011) «О классификаторах и перечнях нормативно-справочной информации, используемых для таможенных целей». — Федеральная таможенная служба, 2007.

Норматив документтар

• Алфавитный код для обозначения валют = Alphabetic Code for the Representation of Currencies. — Рекомендация № 9 ЕЭК ООН. — 2-е изд. / [Публ. СЦНТД «Техэксперт». — М. Кодекс, 2011. — Женева: Европейская экономическая комиссия ООН, 1996. Архивная копия от 27 декабрь 2011 на Wayback Machine
• Коды для единиц измерения, используемых в международной торговле. — Рекомендация № 20 ЕЭК ООН. — 3-е изд. / [Публ. СЦНТД «Техэксперт». — М. Кодекс, 2011. — Женева: Европейская экономическая комиссия ООН, 2005. Архивная копия от 2 июль 2011 на Wayback Machine
• О вводе в действие «Классификатора валют по межправительственным соглашениям, используемых в банковской системе Российской Федерации» («Классификатора клиринговых валют»). — Распоряжение ЦБ РФ от 28.07.1997 № Р—212 (вместе с «Порядком присвоения кодов валютам (клиринговым) по межправительственным соглашениям»). — Центральный банк Российской Федерации, 1997.
• О порядке нумерации лицевых счетов, открываемых на балансовых счетах № 40403 «Федеральный фонд обязательного медицинского страхования» и № 40404 «Территориальные фонды обязательного медицинского страхования». — Указание ЦБ РФ от 16.12.2002 № 1222-У. — Центральный банк Российской Федерации, 2002.
• Порядок заполнения Реестра операций с наличной валютой и чеками. — Приложение к Инструкции ЦБ РФ от 16.09.2010 № 136-И «О порядке осуществления уполномоченными банками (филиалами) отдельных видов банковских операций с наличной иностранной валютой и операций с чеками (в том числе дорожными чеками), номинальная стоимость которых указана в иностранной валюте, с участием физических лиц». — Центральный банк Российской Федерации, 2010.

Башҡа сығанаҡтар

• Association of National Numbering Agencies (ANNA). — Официальный сайт. — ANNA, 2012.
• Brazilian Mercantile & Futures Exchange. — Официальный сайт. — BVMF, 2012.
• International Organization for Standardization (ISO). — Официальный сайт. — Geneva: ISO, 2011.
• Global Financial Data. — Официальный сайт. — GFD, 2010.
• SIX Interbank Clearing. — Официальный сайт. — Zurich: SIX Group, 2011.
• The World Factbook (CIA World Factbook). — Washington: Central Intelligence Agency (CIA), 2011. — ISBN 978-1616080471.
• Национальный расчётный депозитарий (НРД). — Официальный сайт. — НКО ЗАО НРД, 2012.
• Федеральное агентство по техническому регулированию и метрологии (Росстандарт). — Официальный сайт. — Росстандарт, 2012.
• Центральный депозитарий ценных бумаг (ЦДЦБ). — Официальный сайт. — АО ЦДЦБ, 2012.

Һылтанмалар

• SIX Interbank Clearing агентлығы сайтынан һурҙырыу мөмкин булған ISO 4217:2008 стандарты материалдары:
  • Table A.1. Current currency & funds code list
  • Table A.2. Current funds codes
  • Table A.3. List of codes for historic denominations of currencies & funds
  • Amendments